Էրատո

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Էրատո (այլ կիրառումներ)

Էրատո, Հայոց թագուհի մ.թ.ա. 8-ից 5 թվականներին և մ.թ.ա. 2-ից մ.թ. 1 թվականներին։ Արտաշեսյան արքայատոհմի վերջին գահակալը, Տիգրան Գ-ի դուստրը։ Եղբոր՝ Տիգրան Դ-ի հետ ժառանգեց հոր գահը։ Հռոմի Օգոստոս կայսրը մ.թ.ա. մոտ 5 թ. բռնությամբ Հայոց գահին նստեցրեց Արտավազդ Գ-ին, իսկ Տիգրան Դ-ն և Էրատոն այդ ժամանակ խույս տվեցին դեպի Պարսկաստան և քաղաքական ապաստան գտան այնտեղ։ Հայերն ապստամբեցին և Պարթևստանի Հրահատ Ե արքայի սատարմամբ՝ մ.թ.ա. 2 թ Էրատոն և իր եղբայր Տիգրան Դ-ն վերահաստատեցին Հայոց գահին։ Մ.թ. 1 թ Հայաստան ներխուժած հյուսիսի լեռնականների հետ ընդհարման ժամանակ Տիգրան Դ զոհվեց։ Էրատոն հրաժարվեց թագավորելուց։ Հռոմից դժգոհ հայ ավագանին մ.թ. մոտ 6 թ վերստին գահին նստեցրեց Էրատոյին, որը, սակայն, մ.թ. 12-ին գահազրկվեց։ Էրատոյի և Տիգրան Դ-ի անունով պահպանվել են պղնձե դրամներ։

Էրատո
Մեծ Հայքի Թագուհի
Էրատոն
Իշխանություն	մ.թ.ա. 8–մ.թ.ա. 5 մ.թ.ա. 2–1 6–12
Ծնվել է՝	անհայտ
Մահացել է՝	անհայտ
Երկիր	Հայաստան
Տոհմ	Արտաշեսյան
գերիշխան
Հայր	Տիգրան Գ

Տիգրան Դ-ի օգնական մ. թ. ա. 8-ից մ. թ. ա. 1-ը

Մ. թ. ա. 8-ից 5-ը

Հելլենիստական սովորույթներին համաձայն Էրատոն ամուսնանում է Տիգրանի հետ։ Մ. թ. ա. 8 թ.-ին նրա հայր Տիգրան Գ-ն մահացավ, իսկ Տիգրան Դ-ն դարձավ Հայոց թագավոր։ Էրատոն նրան օգնում էր տարբեր հարցերում։ Թեև նրանց թագավորներ դարձրեց Օգոսստոս Օկտավիանոսը, նրանք դաշնակցում էին Պարթևստանի հետ և շարունակում էին հակահռոմեական քաղաքականությունը։

Նրանց դուստրը հետագայում ամուսնանում է Վիրքի թագավորի՝ Փարսման I-ի հետ։ Նրանք ունենում են երեք որդի` Միհրդատ I Իբերացի, Ռադամիստուս և Ամազասպուս (Ամազասպաս), որոնք հայտնի են Հռոմում գտնված հունարեն արձանագրությունից։

Հռոմը և Պարթևստանը անընդհատ մրցակցում էին, թե ում հետ Մեծ Հայքը պետք է դաշնակցեր։ Հռոմի դուրը չէր գալիս, որ Մեծ Հայքը դաշնակցում էր Պարթևստանի հետ։ Պարթևստանը, վախենալով, որ Հռոմի սպառնալիքներից՝ սկսել լայնածավալ պատերազմ, որոշում է խզել Մեծ Հայքի հետ դաշնակցությունը։ Այդպիսով՝ Հռոմը որոշեց չպատերազմել Պարթևստանի հետ, և Պարթև իշխանները հանգստացան։

Ֆեստուս Ռուփուսը պատմում է, որ Տիգրան Մեծ Դ-ն և Էրատոն մեծ հույսեր էին ներշնչում։ Նա նաև շեշտում է, որ Մեծ Հայքը Տիգրան Մեծ Դ-ի և Էրատոի ժամանակ շատ ուժեղ էր։

Տիգրան Դ-ի և Էրատոի հեռացումը, Արտավազդ Գ-ի գահ գալը, Մ. թ. ա. 5 թ.

Հիմնական հոդված՝ Արտավազդ Գ

Մ. թ. ա. 5-ին, վախեցած Տիգրան Դ-ի և Էրատո-ի իշխանությունից, Օգոստոս Օկտավիանոսը հեռացրեց նրանց և թագադրեց Արտավազդ Գ-ին։ Արտավազդը վարում էր հռոմամետ քաղաքականություն՝ չէր հետևում հին հայկական սովորույթներին։ Նրա իշխանության ժամանակ Մեծ Հայքը ապրում էր ոչ լավ տարիներ։ Մ. թ. ա. 2 թ.-ին դժգոհ ժողովուրդը բողոքում է Արտավազդի դեմ։ Օգտվելով հնարավորությունից՝ Տրգրան Դ-ն և Էրատոն բարձրանում են գահ, իսկ Արտավազդը հեռանում է։ Օկտավիանոսի ծրագիրը ձախողվեց։

Մ. թ. ա. 2-ից Մ. թ. ա. 1-ը

Մ. թ. ա. 2-ից հետո Տիգրանը և Էրատոն վերադարձան։ Նրանք շարունակեցին վարել նրանց քաղաքականությունը, բայց հյուսիսից ներխուժած քոչվոր ցեղերը սկսեցին անընդհատ հարձակվել Մեծ Հայքի վրա։ Այդպիսի պատերազմերից մեկի ժամանակ Տիգրան Դ-ն մահացավ։ Էրատոն հրաժարվեց գահից։ Այսպիսով՝ ավարտվեց Արտաշեսյանների իշխանությունը Մեծ Հայքում։

Տիգրան Ե և Էրատո

6 թ. Օգոստոսը վերանայեց իր արտաքին քաղաքականությունը և հերոսական թագավոր Տիգրան Ե-ին նշանակեց՝ որպես Հայաստանի թագավոր։ Տիգրան Ե կապված էր Արտաշեսյան արքայատոհմի հետ, քանի որ նրա մոր տատը եղել էր հայ արքայադուստր, որը, հնարավոր է, եղել էր Արտավազդ Բ- ի դուստրը և ամուսնացել է Կապադովկիայի արքաի հետ։

6թ.-ին Տիգրան Ե-ն դարձավ հայոց թագավոր։ Նրա գահակալությունից դժգոհ՝ հայ ազնվականները ապստամբեցին Տիգրան Ե-ի դեմ։ Նույն հայ ազնվականները վերականգնեցին Էրատոին `վերադարձնելով հայկական գահը։ Էրատոն ցանկանում էր համագործակցել Հռոմի հետ՝ ամուսնանալով Տիգրան Ե-ի հետ։

Հետագայում Էրատոի ճակատագիրը անհայտ է։

Աղբյուրներ

• R. Naroll, V.L. Bullough & F. Naroll, Military Deterrence in History։ A Pilot Cross-Historical Survey, SUNY Press, 1974
• H. Temporini & W. Haase, Aufstieg und Niedergang der römischen Welt։ Geschichte und Kultur Roms im spiegel der neueren Forschung, Walter de Gruyter
• E. Yarshater, The Cambridge History of Iran, Cambridge University Press, 1983
• R. Syme & A.R. Birley, Anatolica։ studies in Strabo, Oxford University Press, 1995
• W.G. Sayles, Ancient Coin Collecting IV։ Roman Provincial Coins (Google eBook), F+W Media, Inc, 1998
• P.M. Swan, The Augustan Succession։ An Historical Commentary on Cassius Dio’s Roman History, Books 55-56 (9 B.C.-A.D. 14) (Google eBook), Oxford University Press, 2004
• R.G. Hovannisian, The Armenian People from Ancient to Modern Times, Volume 1։ The Dynastic Periods։ From Antiquity to the Fourteenth Century, Palgrave Macmillan, 2004
• V.M. Kurkjian, A History of Armenia, Indo-European Publishing, 2008
• M.A. Ehrlich, Encyclopedia of the Jewish Diaspora։ Origins, Experiences, and Culture, Volume 1 (Google eBook), ABC-CLIO, 2009
• M. Bunsen, Encyclopedia of the Roman Empire, Infobase Printing, 2009
• A. Mayor, The Poison King։ the life and legend of Mithradates, Rome’s deadliest enemy, Princeton University Press, 2009
• Armenia and Iran ii. The pre-Islamic period under Darius and Xerxes had much narrower boundaries than the future Armenia of the Artaxiads and the Arsacids. Armenia and Iran, ii. The Pre-Islamic Period: 3. The Artaxiad dynasty b. Tigranes the Great
• Ptolemaic Genealogy: Affiliated Lines, Descendant Lines
• Marriott Hotel – Yerevan, Armenia

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 89)։