Էմիլիա Դեմանթ Հաթ
Էմիլիա Դեմանտ Հաթ (դան․՝ Emilie Demant Hatt, հունվարի 21, 1873, Selde, Skive, Կենտրոնական Յուտլանդիա տարածաշրջան, Դանիա - դեկտեմբերի 4, 1958[1][2], Ֆրեդերիկսբերգ, Դանիա), դանիացի նկարչուհի, գրող, ազգագրագետ և բանահավաք: Նրա հետաքրքրությունների և հետազոտությունների ոլորտը սաամներ ժողովրդի մշակույթն ու ապրելակերպն էր։
| Էմիլիա Դեմանթ Հաթ | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հունվարի 21, 1873 |
| Ծննդավայր | Selde, Skive, Կենտրոնական Յուտլանդիա տարածաշրջան, Դանիա |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 4, 1958[1][2] (85 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Ֆրեդերիկսբերգ, Դանիա |
| Քաղաքացիություն |  Դանիա |
| Կրթություն | Դանիայի գեղարվեստի թագավորական ակադեմիա |
| Մասնագիտություն | նկարչուհի, մարդաբան և գրող |
| Ամուսին | Gudmund Hatt? |
| Պարգևներ և մրցանակներ | |
 Emilie Demant-Hatt Վիքիպահեստում | |
Վաղ կենսագրություն
խմբագրելԷմիլի Դեմանտ Հանսենը ծնվել է 1873 թվականին Դանիայի Հյուսիսային Յուտլանդիայի Լիմ ֆյորդի ափին գտնվող Սելդե բնակավայրում՝ վաճառականի ընտանիքում։ 14-17 տարեկան հասակում նա ռոմանտիկ հարաբերություններ է ունեցել կոմպոզիտոր Կառլ Նիլսենի հետ, որի հետ ծանոթացել է 1887 թվականին Սելդեում։ Նշանադրությանը սպասելիս Նիլսենը հոգեբանական ճգնաժամի մեջ է հայտնվել իրենց հարաբերություններում։ Այդ ժամանակ նա ապրում էր Կոպենհագենում հորեղբոր և մորաքույր Էմիլիայի մոտ, որը նրանց բաժանումից հետո շարունակում էր իր մոտ պահել Նիլսենի մի քանի օրիգինալ վաղ երաժշտական ձեռագրեր[3]։
1898-1906 թվականներին Կոպենհագենի գեղանկարչություն և գծանկարչություն է սովորել Դանիայի գեղարվեստի թագավորական ակադեմիայի Էմիլիա Մունտի և Մարիա Լուպլաուի գեղարվեստի դպրոցում[4]։
Արվեստի ֆակուլտետի ուսանող եղած ժամանակ նա փոխել է իր ազգանունը՝ դառնալով Դեմանտ։ 1904 թվականին նա քրոջ հետ գնացքով ուղևորվել է Հյուսիսային Սկանդինավիա։ Այնտեղ, շվեդական Լապլանդիայում երկաթի հանքաքար տեղափոխող գնացքներից մեկում, նրանք հանդիպել են սաամական գայլերի որսորդ Յուհան Տուրիին (1854-1936)։ Այս հանդիպումը անջնջելի տպավորություն է թողել Դեմանտի վրա, որը շատ հետաքրքրված էր սաամների մշակույթով և նրանց ապրելակերպով: Թարգմանչի միջոցով Թուրին պատմել է Դեմանտին, որ ցանկանում է գիրք գրել լապլանդացիների մասին, իսկ Դեմանտը պատասխանել է նրան, որ միշտ ցանկացել է քոչվոր լինել[5]։ Հաջորդ մի քանի տարիները Դեմանտն անցկացրել է Կոպենհագենի համալսարանում հյուսիս-սաամերեն սովորելով լեզվաբան Վիլհելմ Թոմսենի ղեկավարությամբ[6]՝ շարունակելով ուսումնասիրել նկարչությունը։
Ստեղծագործական կարիերա
խմբագրել1907 թվականին Էմիլիան վերադարձել է Հյուսիսային Սկանդինավիա և այնտեղ ապրել սաամյան սիիդում՝ Կիրունայից դուրս գտնվող շվեդական լեռներում, Սարիի և Ասլակ Տուրիի՝ Յուհան Տուրիի եղբոր հետ։ Նա նրանց և այլ սաամների հետ գաղթել է 1907 և 1908 թվականների ձմռանը և գարնանը Յուկասյարվի և Կարեսուանդոյից Տրոմսդալեն, որտեղ անցկացրել է 1908 թվականի ամառը։ Թեև որպես ազգագրագետ պատրաստված չէր, բայց օրագիր էր պահում, լուսանկարում, նկարում իր տեսածը: Չնայած տղամարդ մարդաբանները նախկինում եղել են այստեղ, Դեմանտը առաջին կինն էր, ով այդքան մոտ էր ապրում սաամների հետ: Դեմանտը նաև առաջին հետազոտողն էր, ով հայտնաբերեց, որ սաամի մայրերը արհեստականորեն դեֆորմացնում են իրենց նորածինների գլուխները[7]։
1908 թվականի աշնանը Դեմանտը 6-8 շաբաթ անցկացրեց Յուհան Տուրիի հետ Լեռնային խրճիթում, որտեղ նա օգնեց նրան իր «լապլանդացիների գրքում» (Muitalus sámiid birra)։ Նոթատետրերը, որոնցում տուրին գրել է իր գիրքը սաամերեն լեզվով, նա իր հետ տարել է Դանիա։ Այնուհետև նա վերաշարադրեց տեքստը, թարգմանեց այն Դանիերեն և կարգի բերեց: Նրան այս հարցում օգնել են Անդերս Պեդերսենը և Վիլհելմ Թոմսենը։ Գիրքը ֆինանսավորվել է շվեդ հանքի սեփականատեր Յալմար Լունդբոմի կողմից։ «Յուհան Տուրիի գիրքը Լապլանդիայի մասին» (Bogen om lapperne) հրատարակվել է 1910 թվականին սաամերեն-Դանիական երկլեզու հրատարակությունում, իսկ 1931 թվականին՝ անգլերեն հրատարակությունում։ Դեմանտը մեկ այլ ազգագրական ուղևորություն կատարեց Շվեդիա 1910 թվականին, որտեղ նա ապրում էր կավի մեջ՝ Հարավային-սաամական զույգ Մարթա և Նիլս Նիլսոնների հետ միասին: 1913 թվականին նա հրատարակել է «լապլանդացիների հետ բարձր լեռներում» գիրքը (Med lapperne i højfjeldet), որտեղ պատմել է սաամական սովորույթների մասին։ Այն հիմնված էր 1907-1908 թվականներին նրա մեկամյա քոչվոր ճանապարհորդությունների փորձի վրա [8]։
Դեմանտ Հաթը նկարել է իր ամբողջ կյանքը և ցուցադրել իր աշխատանքները արվեստի ցուցահանդեսներում: Նա ևս մի քանի աշխատանք է գրել Սամի մասին և թողարկել է լապլանդիային նվիրված նկարների շարք։ Նրա ստեղծագործությունների հավաքածուն պահվում է Ստոկհոլմի հյուսիսային երկրների թանգարանում։ Դեմանտի մյուս նկարները գտնվում են Սկիվե արվեստի թանգարանում։ Դանիայի ազգային թանգարանի ազգագրության բաժնի սաամական հագուստի հավաքածուի զգալի մասը հավաքել է նա 1915-1924 թվականներին։
1915 թվականին նա արժանացել է Բարնարդի մեդալի, իսկ 1940 թվականին Ստոկհոլմում արժանացել է Արթուր Հազելիուսի մեդալի՝ իր Սամի ուսումնասիրությունների համար։ Դեմանտը նաև Ֆինլանդիայի աշխարհագրական ընկերության անդամ էր։
Անձնական կյանք
խմբագրելԴեմանտը մտերիմ հարաբերություններ և բարեկամություն ուներ շվեդ երկրաբան և քիմիկոս Յալմար Լունդբոմի հետ, որի հետ նա հանդիպել էր Յուկկասյարվիում 1907 թվականին։ Նրա նկարիչ ընկերներն էին Քրիստինա Չիտչիկը և Օլգա Լաուն, որոնց հետ նա սովորել է արվեստի թագավորական ակադեմիայում:
1911 թվականի սեպտեմբերին նա ամուսնացել է Կոպենհագենի համալսարանի մշակութային աշխարհագրության պրոֆեսոր Օգե Գուդմունդ Հաթի հետ։
Էմիլի Դեմանտ Հաթը գրել է իր ինքնակենսագրությունը՝ «Գարնանային հոսքեր» (Med lapperne i højfjeldet) 1949 թվականին։ Նրա մահից հետո՝ 1958 թվականին, ձեռագիրը հանձնվել է թագավորական մանկական գրադարանին։ Այն մոռացվել է մինչև 2002 թվականը, երբ Յուհան Ֆելոուն այն հայտնաբերել է արխիվներում: Նույն թվականին հրատարակվել է ինքնակենսագրություն[3]։
Որոշ աշխատանքներ
խմբագրել- (1913), Med Lapperne i høfjeldet
- (1918), Die lappländischen Nomaden in Skandinavien
- (1920), Lappish Texts written by Johan Turi and Per Turi. With the cooperation of K. D. Wiklund, edited by Emilie Demant-Hatt
- (1922), Ved Ilden: eventyr og historier fra Lapland
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 Kunstindeks Danmark (դան.)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 Fellow, John Torrents of spring – Carl Nielsen’s missing years // Nordic Sounds. — fellow.dk, 2003. — Т. 1. Архивировано из первоисточника 3 Մարտի 2016.
- ↑ National Research Council (U.S.); Wenner-Gren Foundation for Anthropological Research International directory of anthropologists. — National Academies, 1938. — С. 142. — (Current anthropology resource series).
- ↑ «Emilie Demant Hatt». barbarasjoholm.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-07-07-ին. Վերցված է 2020-04-23-ին.
- ↑ Sjoholm, Barbara With the Lapps in the High Mountains(անգլ.) // Կաղապար:Нп3 : magazine. —Great Barrington, MA, USA Архивировано из первоисточника 6 Սեպտեմբերի 2008.
- ↑ Hatt, Gudmund Artificial Moulding of the Infant's Head among the Scandinavian Lapps(անգլ.) // Կաղապար:Нп3 : journal. — American Anthropological Association, 1915. — Т. 17. — С. 245—256. —
- ↑ «Emilie Demant Hatt». barbarasjoholm.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-07-07-ին. Վերցված է 2020-04-23-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էմիլիա Դեմանթ Հաթ» հոդվածին։ |