Զատիկի նապաստակ
Զատիկի նապաստակ (նաև անվանում են Զատիկի ճագար), Զատիկի խորհրդանիշ, որը պատկերվում է որպես Զատկի ձու բերող ճագար։ Ծագելով գերմանական լյութերականության շրջանում՝ «Զատիկի նապաստակն» ի սկզբանե խաղացել է դատավորի դեր, որը որոշել է, արդյոք երեխաները հնազանդ թե անհնազանդ են եղել Զատկի ժամանակահատվածի սկզբում[1]։ Նապաստակը երբեմն պատկերվում է հագուստով։ Ավանդույթի համաձայն՝ նա իր զամբյուղի մեջ երեխաների տներն է բերում գունավոր ձվեր, կոնֆետներ, երբեմն նաև խաղալիքներ, և դրանով նմանվում Սանտա Կլաուսին և Մանուկ Հիսուսին, քանի որ նրանք երկուսն էլ երեխաների համար նվերներ են բերում համապատասխան տոների նախօրեին։ Սովորույթն առաջին անգամ[2] հիշատակվել է 1682 թվականին Գեորգ Ֆրանկ ֆոն Ֆրանկենիյի «De ovis paschalibus» («Զատկի ձվերի մասին») աշխատության մեջ[3], հղում անելով Զատիկի նապաստակի գերմանական ավանդույթին, որում նապաստակը ձվեր էր բերում երեխաների համար։
| Զատիկի նապաստակ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | առասպելական էակ, բանահյուսական կերպար, գրական հերոս և կոմիքսների կերպար |
| Ենթատեսակ | fictional rabbit or hare? |
 Easter Bunny Վիքիպահեստում | |
Խորհրդանիշներ խմբագրել
Ճագարներ և նապաստակներ խմբագրել
.jpg)
Նապաստակը տարածված պատկեր է եղել միջնադարյան եկեղեցական արվեստում։ Հնում մարդիկ (ինչպես օրինակ՝ Պլինիոս Ավագը, Պլուտարքոսսը և Էիլանը) հավատում էին, որ նապաստակները հերմաֆրոդիտ են[4][5][6]։ Այն գաղափարը, որ նապաստակը կարող էր բազմանալ առանց կուսությունը կորցնելու, հանգեցրել է Մարիամ Աստվածածնի հետ դրա կապին․ երբեմն նապաստակների կարելի է հանդիպել գունագեղ ձեռագրերում և Հյուսիսային Վերածննդի՝ Աստվածածնի և Մանուկ Հիսուսի նկարներում։ Կարող է նաև կապված լինել Սուրբ Երրորդության հետ, ինչպես երեք նապաստակների պատկերազարդումը որոշ եկեղեցիների վրա[4][7]։
Ձվեր խմբագրել
Ձվերը Հին աշխարհում օգտագործվել են որպես պտղաբերության խորհրդանիշ[8]։ Մ.թ. 1-ին դարում փյունիկյան ձվերի պատկերապատման միջոցով դրանք դարձել են քրիստոնեության խորհրդանիշ, որը կապված է վերածննդի հետ, իսկ Զատկի հետ սկսել են կապվել միջնադարյան Եվրոպայում, ու դրանք ուտելն արգելվել է Մեծ պահքի ընթացքում։ Այդ ժամանակի Անգլիայում Մեծ պահքի նախորդ շաբաթ օրը երեխաները սովորություն են ունեցել դռնեդուռ գնալու, որպեսզի ձու խնդրեն։ Մարդիկ ձվերը հանձնել են երեխաներին որպես հատուկ հյուրասիրություն[9]։
Որպես հատուկ ուտեստ ձվերը հավանավար ներկված էին լինում, քանի որ կազմում էին Զատիկի տոնակատարության մի մասը։ Հետագայում գերմանացի բողոքականները պահպանել են Զատկին գունավոր ձվեր ուտելու սովորույթը, չնայած նրանք հրաժարվել էին պահքի ավանդույթից[10]։ Որոշ ծաղիկների հետ եփված ձվերը փոխում են իրենց գույնը՝ գարունը բերելով տներից ներս․ ոմանք ժամանակի ընթացքում ավելացրել են նաև ձվի նախշազարդման սովորույթը[11]։ Մինչ այժմ Արևելյան Ուղղափառ եկեղեցու շատ քրիստոնյաներ սովորաբար իրենց Զատկի ձվերը կարմիր են ներկում[12]՝ արյան գույնով, ի խորհրդանշումն զոհաբերված Հիսուսի արյան (և գարնան ժամանակ կյանքի թարմացման)։ Օգտագործվում է նաև կանաչ գույնը, որը խորհրդնշում է երկարատև ձմեռվանից հետո նորաբողբոջ սաղարթները։ Ուկրաինացիների՝ Զատիկի ձու նախշելու արվեստը թվագրվում է հնագույն, նախաքրիստոնեական ժամանակներով։ Արվեստի այս տեսակի տարբերակներ հանդիպում են նաև արևելյան և կենտրոնական եվրոպական այլ մշակույթներում[13]։
Ձու բերող նապաստակի գաղափարը ԱՄՆ է հասել 18-րդ դարում։ Գերմանացի բողոքական ներգաղթյալներն իրենց երեխաներին պատմում էին Osterhase-ի մասին (երբեմն էլ ասում էին Oschter Haws[14])։ Hase նշանակում է «նապաստակ», ոչ թե «ճագար», և հյուսիսարևմտյան Եվրոպայի ժողովրդական բանահյուսության մեջ այն իսկապես նապաստակ է։ Ըստ ավանդույթի՝ միայն լավ երեխաներն են գունավոր ձվեր նվեր ստացել այն բույնի մեջ, որը նրանք պատրաստում էին իրենց կեպիների ու գլխարկների մեջ Զատիկից առաջ[15]։
.jpg)
.jpg)
Ենթադրյալ կապ Օստարայի հետ խմբագրել
1835 թվականին Յակոբ Գրիմը իր «Գերմանական դիցաբանություն» աշխատության մեջ նշել է․ «Զատկի նապաստակն ինձ համար անհասկանալի է, բայց հավանաբար նապաստակը Օստարայի (գարնան աստվածուհի) սուրբ կենդանին էր»։ Այս գաղափարը կրկնել են այլ հեղինակներ, այդ թվում՝ Չարլզ Իսահակ Էլթոնը[16] և Չարլզ Ջ․ Բիլսոնը[17]։ 1961 թվականին Քրիստինա Հոլը գրել է․ «Նապաստակը Էասթերի (կամ Օստարա)՝ գարնան և արշալույսի սաքսոնական աստվածուհու, սուրբ կենդանին էր»[18]։ Տեսակետը, թե Օստարան նապաստակ ուղեկից է ունեցել, որը զատկի նապաստակն է դարձել, ժողովրդականորեն ընդունվել է 1933 թվականին BBC-ի նկարահանած «Shadow of the Hare» վավերագրական ֆիլմում որպես փաստ ներկայացվելուց հետո[19]։
Dictionary of English Folklore օքսֆորդյան բառարանում նշված է, որ «... չկա ապացույցների անգամ մի նշույլ», որ նապաստակները սուրբ են եղել Օստարայի համար, նշելով, որ Բեդան նրան որևէ կենդանու հետ չի կապել[20]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Cross, Gary (2004). Wondrous Innocence and Modern American Children's Culture. Oxford University Press. ISBN 978-0195348132.
- ↑ Easter Bunny – What Does He Have To Do With Easter?, occultcenter.com
- ↑ Franck von Franckenau, Georg (1682). Disputatione ordinaria disquirens de ovis paschalibus / von Oster-Eyern. Satyrae Medicae. Vol. XVIII. Heidelberg. էջ 6. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 18-ին.
- ↑ 4,0 4,1 Chapman, Chris (2004). «What does the Symbol Mean?». Three Hares Project. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 20-ին.
- ↑ Marta Powell Harley (1985). «Rosalind, the hare, and the hyena in Shakespeare's As You Like It». Shakespeare Quarterly. 36 (3): 335–337. doi:10.2307/2869713. JSTOR 2869713.
- ↑ «Sir Thomas Browne (1646; 6th ed., 1672) Pseudodoxia Epidemica III:xvii (pp. 162–166)».
- ↑ «Three Hares as representation of the Trinity». Threehares.blogspot.com. 2006 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 29-ին.
- ↑ Heller, Steven (2014 թ․ ապրիլ). «Seeing Rabbits». Academic Search Complete. Vol. 68, no. 2.
- ↑ D'Costa, Krystal. «Beyond Ishtar: The Tradition of Eggs at Easter». Scientific American (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 28-ին.
- ↑ Shrove Tuesday Pancakes! by Bridget Haggerty – Irish Culture & Customs, World Cultures European, paragraph 5 line 2 refers to the Catholic custom of abstaining from eggs during Lent. Accessed 3/1/08
- ↑ Snodgrass, Lucie L. (2005 թ․ մարտ). «DYED IN Tradition». Academic Search Complete. No. 329. Vegetarian Times.
- ↑ How To Dye Red Eggs with Onion Skins for Greek Easter Արխիվացված 2021-02-13 Wayback Machine by Nancy Gaifyllia from Your Guide to Greek Food on About.Com Accessed April 9, 2008
- ↑ Hallett, Vicky (2003 թ․ մարտի 31). «Egg-cellent art». Academic Search Complete. Vol. 134, no. 10. U.S. News & World Report.
- ↑ «Gruß vom Osterhasen: Oschter Haws Song». Germanworldonline.com. 2011 թ․ ապրիլի 23. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 31-ին.
- ↑ Easter Symbols Արխիվացված 2008-03-12 Wayback Machine from Lutheran Hour Ministries. Accessed 2/28/08
- ↑ Charles Isaac Elton (1890). Origins of English History
- ↑ Charles J Billson (1892). Folk-Lore vol. 3 issue 4
- ↑ Christina Hole (1961). Easter and its Customs
- ↑ Attenborough, Sir David (Presenter) (1993 թ․ ապրիլի 12). Wildlife on One Easter Special Shadow of the Hare (Television) (English). United Kingdom: BBC.
{{cite AV media}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Jacqueline Simpson and Stephen Roud (2000). A Dictionary of English Folklore
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Charles J. Billson. "The Easter Hare". Folk-Lore. Vol. 3, No. 4 (December 1892).
- On the Bunny Trail: In Search of the Easter Bunny, Stephen Winick, Folklife Today, March 22, 2016
- Osterfuchs[de] (Easter Fox) (in German)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Զատիկի նապաստակ» հոդվածին։ |