Երկրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմ
Երկրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմ, Անգլիայի կողմից մղված գաղութային պատերազմ Աֆղանստանը ենթարկեցնելու նպատակով։ Համառ պայքարի արդյունքում բրիտանացիները ստանալով Քաբուլի իշխանությունների հավատարմությունը դուրս բերեցին իրենց զորքերը երկրից։
| Երկրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմ | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Անգլո-աֆղանական պատերազմներ | |||||||
| |||||||
| |||||||
| Հակառակորդներ | |||||||
.svg){kind=small} Բրիտանական կայսրություն
|
.svg){kind=small} Աֆղանստանի էմիրայություն
| ||||||
| Հրամանատարներ | |||||||
| Ռոբերտս Ֆրեդերիկ | Շիր Ալի, Մուհամեդ Այուբ-Խան | ||||||
| Կորուստներ | |||||||
| 1850 սպանված 5000-ը վիրավոր | ոչ քիչ քան 5000 մարտական կորուստ | ||||||
Ինչպես և Առաջին անգլո-աֆղանական պատերազմի ժամանակ անգլիացիները ներխուժեցին Աֆղանստան, դժգոհելով վերջիններիս ռուսամետ քաղաքականությունից[1][2]։ 1878 — 1881 թթ. անգլո-հնդկական զորքերը գեներալ-մայոր Ռոբերտս Ֆրեդերիկի հրամանատարությամբ ջախջախում են աֆղաններին մի շարք բնակավայրերում, գրավում են՝ Ջալալաբադը, Ղանդահարը և Քաբուլը։ Ամիրա Շիր-Ալին պարտություն կրելով, իշխանությունը թողնում է որդուն՝ Յաղուբ-խանին և հեռանում Ռուսական տիրույթներ[3]։
1879 թ. մայիսի 26-ին նորանշանակ ամիրա՝ Յաղուբ-խանը բրիտանիացիների հետ կնքում է Գանդամակի պայմանագիրը՝ որով Բրիտանիային է հանձնում մի շարք տարածքներ, և Քաբուլ է թողնում բրիտանացի գեներալ-նահանգապետ՝ Լուի Կավանյարիին[4]։ Նույն թվականի սեպտեմբերի 3-ին Կավանյարին իր ուղեկիցների հետ սպանվում է՝ ինչը հանգեցնում է նոր ռազմական գործողությունների։ Յաղուբ-խանը հրաժարական է տալիս և անգլիացիների պաշտպանության ներքո տեղափոխվում է Հնդկաստան։ Բրիտանական զորքերը իրենց վերահսկողության տակ են վերցնում Քաբուլը և Ղանդահարը, իսկ Քաբուլի բրիտանական կայազորին սպառնացող աֆղանական ապստամբությունը չեզոքացվում է Ռոբերտս Ֆրեդերիկի կողմից։
1879 թ. վերջին երկրում սկսվում է նոր ժողովրդական ապստամբություն, որին մասնակցում է շուրջ 100 հազ. մարդ։ 1880 թվականին Հերաթից Ղանդահար շարժվող Մուհամմեդ Այուբ-խանի ուժերը Մայվանդի ճակատամարտում ջախջախում են անգլիացիներին, սակայն Ղանդահարի պատերի մոտ աֆղանները պարտվում են Քաբուլից ժամանած գեներալ Ռոբերտսի ուժերին, և նահանջում են Հերաթ։ 1881 թվականին Այուբ-խանը դարձյալ ուղևորվում է Ղանդահար, սակայն դարձյալ պարտություն կրելով փախչում է Պարսկաստան։
Այդ ժամանակ 1870 թվականին ռուս գեներալ Աբրամովի մոտ Սամարղանդ փախած՝ Աբդուր-Ռահմանը հետևելով հայրենիքում ծավալված իրադարձություններին, որոշում է նոր պայքար մղել գահի համար։ 1880 թվականին հաստատվում է Աֆղանական Թուրքեստանում և հավաքում է մի շարք համախոհներ[5]։
Բրիտանական հրամանատարության խորհրդով Աբդուր-Ռահմանի հետ բանակցության է մեկնում Լեպել Գրիֆֆինը։ Բանակցության ընթացքում Աբդուր-Ռահմանը հասնում է բրիտանացիների կողմից իրեն Աֆղանստանի ամիրա հռչաակելուն։ 1880 թ. հուլիսի 22-ին Աբդուր-Ռահմանը նշանակվում է ամիրա, իսկ բրիտանացիները Աֆղանստանում նոր ղեկավարություն նշանակելուց հետո հեռանում են[6]։
Տես նաև խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- Barthorp, Michael. 2002. Afghan Wars and the North-West Frontier 1839–1947. Cassell. London. ISBN 0-304-36294-8
- Gathorne-Hardy Gathorne (1878)։ The Afghan War։ Publications of the National Union։ Westminster: National Union of Conservative and Constitutional Associations
- Walker, Phillip Francis. Afghanistan: A Short Account of Afghanistan, Its History, and Our Dealings with It. London: Griffith and Farran (1881).
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Barfield Thomas (2010)։ Afghanistan: A Cultural and Political History։ Princeton University Press։ էջ 145։ ISBN 978-0-691-14568-6։ Վերցված է օգոստոսի 22, 2010
- ↑ Posturee Bad (2002)։ Understanding Holocausts: How, Why and When They Occur։ iUniverse։ էջ 84։ ISBN 978-0-595-23838-5։ Վերցված է օգոստոսի 22, 2010
- ↑ Barthorp Michael (2002) [1982]։ Afghan Wars and the North-West Frontier 1839–1947։ London: Cassell։ էջեր 66–67։ ISBN 0-304-36294-8
- ↑ Wilkinson-Latham Robert (1998) [1977]։ North-West Frontier 1837–1947։ London: Osprey Publishing։ էջ 15։ ISBN 0-85045-275-9
- ↑ Wilkinson-Latham Robert (1998) [1977]։ North-West Frontier 1837–1947։ London: Osprey Publishing։ էջեր 16–17։ ISBN 0-85045-275-9
- ↑ Barthorp Michael (2002) [1982]։ Afghan Wars and the North-West Frontier 1839–1947։ London: Cassell։ էջեր 85–90։ ISBN 0-304-36294-8