Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Դերբենդ (այլ կիրառումներ)

Դերբենդ (ռուս.՝ Дербе́нт, ավարերեն՝ Дербенд, լեզգիներեն՝ Кьвевар, պարս.՝ دربند` «Դարբանդ»-ից - «նեղ դարպասներ»), հին հայկական անվանումը՝ Աղվանից դուռ[3], քաղաք Դաղստանում, Ռուսաստան։ Դերբենդը Ռուսաստանի ամենահարավային քաղաքն է։

Քաղաք
Դերբենդ
ռուս.՝ Дербе́нт
Զինանշան

ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
ԵրկրամասԴաղստան
Ներքին բաժանումՇրջաններ
ՔաղաքապետԻմամ Յարալիև
Հիմնադրված է438 թ.
Առաջին հիշատակումՄ.թ.ա. 6-րդ դար
Այլ անվանումներԴարբանդ, Ճորա պահակ
Տվյալ կարգավիճակում1840 թ թվականից
Մակերես69,63[1] կմ²
ԲԾՄ150—255 մ
Կլիմայի տեսակՉափավոր տաք
Պաշտոնական լեզուՌուսերեն
Բնակչություն 119 476 մարդ (2012)
Խտություն1615,2 մարդ/կմ²
Ազգային կազմլեզգիներ (32,62%),
ադրբեջանցիներ (31,74%),
տաբասարաններ (15,45%),
դարգինցներ (5,53%),
ռուսներ (5,02%)[2]
Կրոնական կազմԻսլամ, Քրիստոնեություն, Հուդայականություն
ՏեղաբնականունԴերբենդցի
Ժամային գոտիUTC+3
Հեռախոսային կոդ87240
Փոստային դասիչ368600
Պաշտոնական կայքderbent.org
Դերբենդ (Ռուսաստան)##
Դերբենդ (Ռուսաստան)
Դերբենդ (Դաղստան)##
Դերբենդ (Դաղստան)

Քաղաքը համարվում է աշխարհի ներկայումս բնակեցված հնագույն քաղաքներից մեկը և Ռուսաստանի հնագույն քաղաքը[4]։ Առաջին բնակավայրերն ի հայտ են եկել բրոնզի դարում` մ. թ. ա. 4-րդ հազարամյակի վերջում։ Դերբենդի հին` Կասպիական դարպասներ անվանումն առաջին անգամ հիշատակվում է մ. թ. ա. 6-րդ դարում։ Հիմնադրվել է Սասանյան Իրանի կողմից որպես պատնեշ ընդդեմ հյուսիսային ցեղերի հարձակումների։ Հայկական պատմագրությունում քաղաքը հաճախ կոչվել է Ճորա պահակ։

Հայերը Դերբենդում խմբագրել

Դերբենդում հայերը հիշատակվում են 11-րդ դարից։ Միջնադարյան Դերբենդում եղել է հայկական համայնք, որը համալրվել է Արևելյան Անդրկովկասից հայ բնակչության ներհոսքի հետևանքով։ Որոշ արաբական աղբյուրներում Դերբենդը անվանվում է «Հայկական քաղաք»։ Սակայն 18-րդ դարի սկզբին Պետրոս IԿասպիական արշավանքի և 18-րդ դարի վերջին գեներալ Զուբովի արշավանքից հետո Դերբենդի և մերձակա գյուղերի հայերը նահանջող ռուսական զորքերի հետ հեռացել են՝ չցանկանալով մնալ Սեֆյանների լծի տակ։

19-րդ դարի սկզբին (Դաղստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո) Դերբենդում սկսել է վերականգնվել հայկական համայնքը։ Բացի նախկին Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցուց, 1870-ին կառուցվել է Սուրբ Աստվածածին հայկական եկեղեցին։ 19-րդ դարի 2-րդ կեսին բացվել են հայկական ծխական և Մարիամյան իգական դպրոցները։ 1913-ին Դերբենդում ապրում էր մոտ 3 հազար հայ[5]։

Բնակչություն խմբագրել

Բնակչության թվաքանակը
1856[6]18861897[6]1926[6]1931[6]1939[6]1959[7]
13 90015 30014 60023 10027 50034 10047 318
1962[6]1967[6]1970[8]1973[6]1976[6]1979[9]1982[10]
52 00059 00057 19261 00064 00069 57575 000
1986[6]1987[11]1989[12]1992[6]1996[6]1998[6]2000[6]
81 00083 00078 37182 00090 00091 10093 100
2001[6]2002[13]2003[14]2004[15]2005[16]2006[17]2007[18]
94 200101 031101 000103 100104 800106 300107 700
2008[19]2009[20]2010[21]2011[22]2012[23]2013[24]2014[25]
109 000110 659119 200120 000119 476119 813120 470
2015[26]2016[27]2017[28]2018[29]2019[30]
121 251122 354123 162123 720124 677

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. «Տվյալները 2008 թվականի». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 25-ին.
  2. Դաղստանի բնակչության ազգային կազմը, 2002
  3. [Նիկողայոս Ադոնց // Քաղաքական հոսանքներ Հին Հայաստանում, 1927
  4. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 25-ին.
  5. Հայկական սփյուռք հանրագիտարան, Ե., 2003, էջ 466։
  6. 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 «Народная энциклопедия «Мой город». Дербент». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-13-ին. Վերցված է 2013-10-13-ին.
  7. «Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-28-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  8. «Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-29-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  9. «Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված օրիգինալից 2021-11-07-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  10. Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник)
  11. Народное хозяйство СССР за 70 лет : юбилейный статистический ежегодник : [арх. 28 Հունիսի 2016] / Государственный комитет СССР по статистике. — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766 с.
  12. «Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-26-ին.
  13. «Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-03-ին.
  14. «Российский статистический ежегодник. 2010 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-03-ին. Վերցված է 2016-06-03-ին.
  15. «Российский статистический ежегодник. 2004 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-09-ին. Վերցված է 2016-06-09-ին.
  16. «Российский статистический ежегодник, 2005 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-09-ին. Վերցված է 2016-05-09-ին.
  17. «Российский статистический ежегодник, 2006 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-10-ին. Վերցված է 2016-05-10-ին.
  18. «Российский статистический ежегодник, 2007 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-11-ին. Վերցված է 2016-05-11-ին.
  19. «Российский статистический ежегодник, 2008 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-12-ին. Վերցված է 2016-05-12-ին.
  20. «Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-01-02-ին. Վերցված է 2014-01-02-ին.
  21. «Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-05-13-ին. Վերցված է 2014-05-13-ին.
  22. «Города с численностью населения 100 тысяч человек и более на 1 января 2011 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-08-ին. Վերցված է 2016-05-08-ին.
  23. «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-05-31-ին. Վերցված է 2014-05-31-ին.
  24. «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов)». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-11-16-ին. Վերցված է 2013-11-16-ին.
  25. «Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-04-17-ին. Վերցված է 2014-04-17-ին.
  26. «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-06-ին. Վերցված է 2015-08-06-ին.
  27. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  28. «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года». 2017-07-31. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին.
  29. «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-26-ին. Վերցված է 2018-07-25-ին.
  30. «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года». Վերցված է 2019-07-31-ին.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 362