Վիքիպեդիա

Դերբենդ

(Վերահղված է Դերբենտից)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Դերբենդ (այլ կիրառումներ)

Դերբենդ (ռուս.՝ Дербе́нт, ավարերեն՝ Дербенд, լեզգիներեն՝ Кьвевар, պարս.՝ دربند` «Դարբանդ»-ից - «նեղ դարպասներ»), հին հայկական անվանումը՝ Աղվանից դուռ[4], քաղաք Դաղստանում, Ռուսաստան։ Դերբենդը Ռուսաստանի ամենահարավային քաղաքն է։

Քաղաք
Դերբենդ
ռուս.՝ Дербе́нт
Զինանշան

ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
ԵրկրամասԴաղստան
ՀամայնքDerbent Urban Okrug?[1], Դերբենտսկի շրջան, Դաղստանի մարզ, Ղուբայի խանություն և Դերբենդի խանություն
Ներքին բաժանումՇրջաններ
ՔաղաքապետԻմամ Յարալիև
Հիմնադրված է438 թ.
Առաջին հիշատակումՄ.թ.ա. 6-րդ դար
Այլ անվանումներԴարբանդ, Ճորա պահակ
Տվյալ կարգավիճակում1840 թ թվականից
Մակերես69,63[2] կմ²
ԲԾՄ150—255 մ
Կլիմայի տեսակՉափավոր տաք
Պաշտոնական լեզուՌուսերեն
Բնակչություն▲ 119 476 մարդ (2012)
Խտություն1615,2 մարդ/կմ²
Ազգային կազմլեզգիներ (32,62%),
ադրբեջանցիներ (31,74%),
տաբասարաններ (15,45%),
դարգինցներ (5,53%),
ռուսներ (5,02%)[3]
Կրոնական կազմԻսլամ, Քրիստոնեություն, Հուդայականություն
ՏեղաբնականունԴերբենդցի
Ժամային գոտիUTC+3
Հեռախոսային կոդ87240
Փոստային դասիչ368600
Պաշտոնական կայքderbent.org
Դերբենդ (Ռուսաստան)##
Դերբենդ (Ռուսաստան)
Դերբենդ (Դաղստան)##
Դերբենդ (Դաղստան)

Քաղաքը համարվում է աշխարհի ներկայումս բնակեցված հնագույն քաղաքներից մեկը և Ռուսաստանի հնագույն քաղաքը[5]։ Առաջին բնակավայրերն ի հայտ են եկել բրոնզի դարում` մ. թ. ա. 4-րդ հազարամյակի վերջում։ Դերբենդի հին` Կասպիական դարպասներ անվանումն առաջին անգամ հիշատակվում է մ. թ. ա. 6-րդ դարում։ Հիմնադրվել է Սասանյան Իրանի կողմից որպես պատնեշ ընդդեմ հյուսիսային ցեղերի հարձակումների։ Հայկական պատմագրությունում քաղաքը հաճախ կոչվել է Ճորա պահակ։

Հայերը Դերբենդում

խմբագրել

Դերբենդում հայերը հիշատակվում են 11-րդ դարից։ Միջնադարյան Դերբենդում եղել է հայկական համայնք, որը համալրվել է Արևելյան Անդրկովկասից հայ բնակչության ներհոսքի հետևանքով։ Որոշ արաբական աղբյուրներում Դերբենդը անվանվում է «Հայկական քաղաք»։ Սակայն 18-րդ դարի սկզբին Պետրոս I-ի Կասպիական արշավանքի և 18-րդ դարի վերջին գեներալ Զուբովի արշավանքից հետո Դերբենդի և մերձակա գյուղերի հայերը նահանջող ռուսական զորքերի հետ հեռացել են՝ չցանկանալով մնալ Սեֆյանների լծի տակ։

19-րդ դարի սկզբին (Դաղստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո) Դերբենդում սկսել է վերականգնվել հայկական համայնքը։ Բացի նախկին Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցուց, 1870-ին կառուցվել է Սուրբ Աստվածածին հայկական եկեղեցին։ 19-րդ դարի 2-րդ կեսին բացվել են հայկական ծխական և Մարիամյան իգական դպրոցները։ 1913-ին Դերբենդում ապրում էր մոտ 3 հազար հայ[6]։

Բնակչություն

խմբագրել
Բնակչության թվաքանակը
1856[7]18861897[7]1926[7]1931[7]1939[7]1959[8]
13 900↗15 300↘14 600↗23 100↗27 500↗34 100↗47 318
1962[7]1967[7]1970[9]1973[7]1976[7]1979[10]1982[11]
↗52 000↗59 000↘57 192↗61 000↗64 000↗69 575↗75 000
1986[7]1987[12]1989[13]1992[7]1996[7]1998[7]2000[7]
↗81 000↗83 000↘78 371↗82 000↗90 000↗91 100↗93 100
2001[7]2002[14]2003[15]2004[16]2005[17]2006[18]2007[19]
↗94 200↗101 031↘101 000↗103 100↗104 800↗106 300↗107 700
2008[20]2009[21]2010[22]2011[23]2012[24]2013[25]2014[26]
↗109 000↗110 659↗119 200↗120 000↘119 476↗119 813↗120 470
2015[27]2016[28]2017[29]2018[30]2019[31]
↗121 251↗122 354↗123 162↗123 720↗124 677

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ OKTMO (ռուս.)
  2. ↑ «Տվյալները 2008 թվականի». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 25-ին.
  3. ↑ Դաղստանի բնակչության ազգային կազմը, 2002
  4. ↑ [Նիկողայոս Ադոնց // Քաղաքական հոսանքներ Հին Հայաստանում, 1927
  5. ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 25-ին.
  6. ↑ Հայկական սփյուռք հանրագիտարան, Ե., 2003, էջ 466։
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 «Народная энциклопедия «Мой город». Дербент». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-13-ին. Վերցված է 2013-10-13-ին.
  8. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-28-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  9. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-29-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  10. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված օրիգինալից 2021-11-07-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  11. ↑ Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник)
  12. ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет : юбилейный статистический ежегодник : [арх. 28 Հունիսի 2016] / Государственный комитет СССР по статистике. — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766 с.
  13. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-26-ին.
  14. ↑ «Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-03-ին.
  15. ↑ «Российский статистический ежегодник. 2010 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-03-ին. Վերցված է 2016-06-03-ին.
  16. ↑ «Российский статистический ежегодник. 2004 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-09-ին. Վերցված է 2016-06-09-ին.
  17. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2005 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-09-ին. Վերցված է 2016-05-09-ին.
  18. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2006 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-10-ին. Վերցված է 2016-05-10-ին.
  19. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2007 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-11-ին. Վերցված է 2016-05-11-ին.
  20. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2008 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-12-ին. Վերցված է 2016-05-12-ին.
  21. ↑ «Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-01-02-ին. Վերցված է 2014-01-02-ին.
  22. ↑ «Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-05-13-ին. Վերցված է 2014-05-13-ին.
  23. ↑ «Города с численностью населения 100 тысяч человек и более на 1 января 2011 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-08-ին. Վերցված է 2016-05-08-ին.
  24. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-05-31-ին. Վերցված է 2014-05-31-ին.
  25. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов)». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-11-16-ին. Վերցված է 2013-11-16-ին.
  26. ↑ «Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-04-17-ին. Վերցված է 2014-04-17-ին.
  27. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-06-ին. Վերցված է 2015-08-06-ին.
  28. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  29. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года». 2017-07-31. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին.
  30. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-26-ին. Վերցված է 2018-07-25-ին.
  31. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года». Վերցված է 2019-07-31-ին.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դերբենդ» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 362)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դերբենդ&oldid=9402831» էջից