Գայոս Մարիոս

Գայոս Մարիոս; լատ.՝ Gaius Marius
Ծնվել է	մոտ. մ. թ. ա. 157
Ծննդավայր	Արպինո, Ֆրոզինոնե, Լացիո, Իտալիա
Մահացել է	հունվարի 13, մ. թ. ա. 86
Մահվան վայր	Հռոմ, Հին Հռոմ
Քաղաքացիություն	Հին Հռոմ
Մասնագիտություն	քաղաքական գործիչ և զինծառայող
Ամուսին	Julia?
Զբաղեցրած պաշտոններ	Ժողովրդական տրիբուն, Պրետոր, հինհռոմեացի սենատոր և Կոնսուլ
Քաղաքական կուսակցություն	Պոպուլյարներ
Երեխաներ	Գայոս Մարիոս
	Gaius Marius Վիքիպահեստում

Գայոս Մարիոս (Gaius Marius, մոտ. մ. թ. ա. 157^[1]^[2], Արպինո, Ֆրոզինոնե, Լացիո, Իտալիա - հունվարի 13, մ. թ. ա. 86, Հռոմ, Հին Հռոմ^[3]), հռոմեացի զորավար և քաղաքական գործիչ։ Ծնողները աղքատ էին և իրենց աշխատանքով վաստակում էին օրվա հացը։Հետագայում Մարիուսը տեղափոխվեց քաղաք և ճանաչեց քաղաքային կյանքը։ 119 թ. ընտրվել է ժողովրդական տրիբուն, 115 թ.՝ պրետոր (ապա նշանակվել Իսպանիայի կառավարիչ), 107 թ.՝ կոնսուլ։Իր տրիբունատի ժամանակ նա պլեբեյսի օգտին մի շարք օրենքներ անցկացրեց։Ապա ընտրվել է քվեստոր,պրետոր և որպես պրոպրետոր կառավարություն է ստացել Իսպանիա պրովինցիան։Կոնսուլական ընտրություններից որոշ ժամանակ անց նրա կոլեգիան մահացավ և Մարիուսը, զորքի գլուխ թողնելով Մանոիուս Ակվիացուն,վերադարձավ Հռոմ։ Աֆրիկայում պարտության է մատնել նումիդիացիներին։ Կիմբրերի և տևտոնների հարձակման վտանգը հռոմեացիներին ստիպել է, հակառակ օրենքի, ևս չորս անգամ (մ․ թ․ ա․ 104—101) Մարիոսին ընտրել կոնսուլ։ 102 թ. ջախջախել է տևտոններին, 101 թ.՝ կիմբրերին։ 100-ի համար վեցերորդ անգամ ընտրվել է կոնսուլ։Քաղաքացինեչշրի համար անտանելի էր հատկապես Մարիուսի վերջին կոնսուլությունը,երբ նա Սատանինոսի հետ մի շարք հանցագործություններ կատարեց։Օրինակ՝ Հոնիոսի սպանությունը,որը հավակնում էր Սարոտոնինոսի հետ։107 թվականից իրականացրել է ռազմական ռեֆորմ, որով սկզբնավորվել է հռոմեական բանակը քաղաքացիական աշխարհազորից պրոֆեսիոնալ բանակի վերածվելու ընթացքը։ 88 թ. ժողովրդական ժողովը Մարիոսին է հանձնել Պոնտոսի թագավոր Միհրդատ VI Եվպատորի դեմ պատերազմի հրամանատարությունը, սակայն Սուլլայի կողմից Հռոմը գրավելուց հետո Մարիոսը փախել է Աֆրիկա։ Սուլլայի Արևելք մեկնելուց հետո Մարիոսը էտրուրիայում զորք է հավաքել և գրավել Հռոմը (87)։ 86 թ-ի համար 7-րդ անգամ ընտրվել է կոնսուլ, սակայն շուտով մահացել է։

Յուգուրթական պատերազմԽմբագրել

Նումիդիական թագավոր Մասսինիսայի հաջորդեներից Յուգուրթան կարողացավ երկրում իշխանությունը կենտրոնացնել իր ձեռքը: Մասսինիսայի ժառանգներից Հիեմփսալը կարողացավ փախչել Հռոմ և օգնություն խնդրել: Երբ Ադհերբալն ուղևորվեց Հռոմ աջակցության Յուգուրթան դիմեց ամեն մինջոցի սենատորներին կաշառելու համար: Կնքվեց Յուգուրթային ձեռնտու պայմանագիր: Սակայն խաղաղությունը խաղտվեց, երբ Յուգուրթան պաշարեց Ադհերբալի տիրույթ դարձած Ցիրտան: Քաղաքի գրավումից հետո քաղաքի բոլոր տղամարդիկ կոտորվեցին, իսկ Ադհերբալը սպանվեց: Մ.թ.ա. 111թ. Հռոմը Յուգուրթային պատերազմ հայտարեց: Կաշառելով հռոմեական զորքին Յուգուրթան կարողացավ հասնել իրեն ձեռնտու հաշտության: Այդ փաստը ավելի լարեց իրադրությունը Հռոմում: Տրիբուն Գայոս Մեմմիոսը պահանջեց Հռոմ կանչել Յուգուրթային: Յուգուրթան ժողովրդական ժողովին կիրառեց նույն կաշառքի քաղաքականությունը, որը իրեն արդարացրեց և անգամ փորձեց հաշվեհարդար տեսնել Հռոմում ապաստանած իր քաղաքական հակառակորդների հետ:Շուտով Յուգուրթային վտարում են Հռոմից, և բեկանում կնքված հաշտությունը: Պատերազմի վերսկսումից հետո (մ.թ.ա. 110թ.) Յուգուրթան անակնկալ կերպով հարձակվեց հռոմեական բանակի վրա և ստիպեց անձնատուր լինել: Կաշառված հռոմեական հրամանաարը պայմանագիր կնքեց, համաձայն որի Նումիդիան ճանաչվում էր հռոմեական ժողովրդի դաշնակից: Մ.թ.ա. 109թ. Աֆրիկա ուղարկվեց Քվինտոս Ցեցիլիոս Մետելլոսը: Լինելով անկաշառ և խիստ մարդ նա կարգի բերեց բանակը: Մ.թ.ա. 109թ. Մուտոլ գետի ճակատամարտում նումիդաիական բանակը ջախջախվեց: Շուտով բանակի հրամանատարությունը հանձնվեց Գայոս Մարիուսին:

Գայոս Մարիուսի ռազմական բարեփոխումներըԽմբագրել

Գայոս Մարիուսը աչքի ընկավ Յուգուրթական պատերազմում: Ժողովրդական ժողովի որոշմամբ Մարիուսին հանձնարարվեց շարունակել պատերազմը: Մ.թ.ա. 105թ. պատերազմն ավարտվեց: Մ.թ.ա. 104թ. հունվարի 1-ին Մարիուսը տոնեց իր հաղթահանդեսը՝ տրիուվիրատը: Նումիդիական թագավորության մի մասը անցավ մավրիտանական թագավոր Բոկքոսին իսկ մնացածը Յուգուրթայի ազգականներին: Գայոս Մարիուսը գիտակցելով բանակի որակական հետընթացը մշակեց և իրականացրեց բարեփոխումներ: Թույլտարվեց ցենզ չունեցող ազատ քաղաքացիների մուտքը բանակ: Դա քաղաքացիական աշխարհազորը վարձկաններից կամավոր կերպով հավաքագրված մշտական բանակով փոխարինելու սկիզբն էր: Զինվորները սանում էին ռոճիկ և լրիվ հանդերձանք: Բանակում հաստատվեց 16-ամյա ծառայություն անկախ պատերազմական կամ խաղաղ պայմաններից: Դրանից հետո զինվորները ծառայությունից ազատվելով պետք է հողաբաժիններ ստանային: Այդ ժամանակից սկսած լեգեոնը բաժանվում էր 10 կոհորտայի, որոնցից յուրաքանչյուրը կազմվախ էր 2 մանիպուլից, իսկ մանիպուլում 2 ցենտուրիա կար: Յուրաքանչյուր կոհորտայում կար 500 կամ 600 մարդ, և լեգեոնի կազմն այդպիսով մեծացավ հասնելով 5-6 000-ի: Այժմ մարտավարական միավորը մանիպուլը չէր, այլ ցենտուրիան: Բարեփոխման արդյունքում կատարվեց համակենտրոնացում (ոչ թե 30, այլ միայն 10 մարտավարական միավոր): Նախկին զորաշարքը կազմված էր թեթևազեններից, հաստատուններից, պրինցիպուսներից, տրիարուսներից, ընդ որում յուրաքանչյուր զորաշարքում հաշվեգրվում էին ցենզի համեմատ: Մարիուսի օրոք եռագիծ զորաշարքը մնաց, բայց ամեն մի կոհորտայում այժմ կար տրիարիուսների մանիպուլ, պրինցիպուսների մանիպուլ և հաստատունների մանիպուլ: Թե՛ սպառազինությունը, թե՛ զորաշարքում գրաված տեղը որոշում էին հրամանատարները: Մտցվեցին նոր տարբերանշաններ: Յուրաքանչյուր լեգեոնի տրվեց սեփական արծաթե արծիվ: Զգալի բարելավվեց կարգապահությունը: Զինվորները անըդհատ պետք է զինվորական ուսուցում անցնեին, ճամբարում աշխատեին, կատարեյին ամրաշինական և ճանապարաշինական աշխատանքներ: Մարիուսի բարեփոխումների արդյունքում հռոմեական բանակի մարտունակությունը կտրուկ բարձրացավ: Բարեփոխումն ունեցավ ներքաղաքական հետևանքներ: Զինվորները ավարտելով ծառայությունը սկսում էին զբաղվել սեփական տնտեսությամբ: Կամավոր բանակի համակարգին անցնելը բավականին նպաստեց հաջորդ ժամանակաշրջանի քաղաքացիական կռիվների ծավալմանը:

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 Марий, Кай // Военная энциклопедия — СПб.: Иван Дмитриевич Сытин, 1914. — Т. 15. — С. 193–194.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4448234"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4114391"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q26160611"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24266742"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118577956 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Любкер Ф. Marii // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга et al. — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 826–829.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101490"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1459210"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q694826"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4135787"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24933120"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q30059240"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4249594"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q45196895"></a>
↑ ^5,0 ^5,1 Thomas Robert Shannon Broughton The Magistrates of the Roman Republic — Society for Classical Studies, 1951. — ISBN 0-89130-812-1, 0-89130-811-3
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q31350139"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q980809"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q466021"></a>

Մաշկին Ն. Ա., Հին Հռոմի պատմություն, թարգմ. Միրզախանյան Ե. Ա., Եր., ԵՊՀ, 1951թ., էջ 360-363:

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q19938912">[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb125455012_data.bnf.fr]:_տվյալների_բաց_շտեմարան<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q13433827"_data-entity-id="Q24266742">[[:ru:s:ВЭ/ВТ/Марий,_Кай|Марий,_Кай]]_//_''[[:d:Q26160611|Военная_энциклопедия]]''<span_class="wef_low_priority_links">_—_<span_title="Санкт-Петербург"_style="border-bottom:_1px_dotted;_cursor:_help;_white-space:_nowrap">СПб.</span>:_[[:ru:Сытин,_Иван_Дмитриевич|Иван_Дмитриевич_Сытин]],_1914._—_Т.&nbsp;15._—_С.&nbsp;193–194.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4448234"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4114391"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q26160611"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24266742"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 Марий, Кай // Военная энциклопедия — СПб.: Иван Дмитриевич Сытин, 1914. — Т. 15. — С. 193–194.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4448234"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4114391"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q26160611"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24266742"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q17152639_citetype_Q1172284_citetype_Q340169"_data-entity-id="Q36578"><i_class="wef_low_priority_links">[[:Գերմանիայի_ազգային_գրադարան|German_National_Library]],_[[:Բեռլինի_պետական_գրադարան|Berlin_State_Library]],_[[:en:Bavarian_State_Library|Bavarian_State_Library]]_et_al.</i>_[http://d-nb.info/gnd/118577956/_Record_#118577956]_//_Gemeinsame_Normdatei<span_class="wef_low_priority_links">_—_2012—2016.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118577956 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1580166"_data-entity-id="Q45196895"><i_class="wef_low_priority_links">[[:ru:Любкер,_Фридрих|Любкер&nbsp;Ф.]]</i>_[http://dlib.rsl.ru/01003599381_Marii]_//_''[[:d:Q30059240|Реальный_словарь_классических_древностей_по_Любкеру]]''<span_class="wef_low_priority_links">_/_под_ред._[[:ru:Зелинский,_Фаддей_Францевич|Ф.&nbsp;Ф.&nbsp;Зелинский]],_[[:ru:Георгиевский,_Александр_Иванович|А.&nbsp;И.&nbsp;Георгиевский]],_[[:ru:Куторга,_Михаил_Семёнович|М.&nbsp;С.&nbsp;Куторга]]_et_al._—_<span_title="Санкт-Петербург"_style="border-bottom:_1px_dotted;_cursor:_help;_white-space:_nowrap">СПб.</span>:_[[:ru:Филологическое_общество|Общество_классической_филологии_и_педагогики]],_1885._—_С.&nbsp;826–829.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101490"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1459210"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q694826"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4135787"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24933120"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q30059240"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4249594"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q45196895"></a></div>-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Любкер Ф. Marii // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга et al. — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 826–829.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101490"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1459210"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q694826"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4135787"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24933120"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q30059240"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4249594"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q45196895"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q7725634"_data-entity-id="Q31350139"><i_class="wef_low_priority_links">[[:en:Thomas_Robert_Shannon_Broughton|Thomas_Robert_Shannon_Broughton]]</i>_[[:d:Q31350139|The_Magistrates_of_the_Roman_Republic]]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:en:Society_for_Classical_Studies|Society_for_Classical_Studies]],_1951._—_ISBN_0-89130-812-1,_0-89130-811-3</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q31350139"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q980809"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q466021"></a></div>-5] 5,0 ^5,1 Thomas Robert Shannon Broughton The Magistrates of the Roman Republic — Society for Classical Studies, 1951. — ISBN 0-89130-812-1, 0-89130-811-3
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q31350139"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q980809"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q466021"></a>

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Գայոս Մարիոս լատ.՝ Gaius Marius

Ծնվել է	մոտ. մ. թ. ա. 157^[1]^[2]
Ծննդավայր	Արպինո, Ֆրոզինոնե, Լացիո, Իտալիա
Մահացել է	հունվարի 13, մ. թ. ա. 86
Մահվան վայր	Հռոմ, Հին Հռոմ^[3]
Քաղաքացիություն	Հին Հռոմ
Մասնագիտություն	քաղաքական գործիչ և զինծառայող
Ամուսին	Julia?^[4]
Զբաղեցրած պաշտոններ	Ժողովրդական տրիբուն^[4], Պրետոր^[4], հինհռոմեացի սենատոր^[5] և Կոնսուլ^[5]^[4]
Քաղաքական կուսակցություն	Պոպուլյարներ
Երեխաներ	Գայոս Մարիոս
Gaius Marius Վիքիպահեստում