Բույսերի անատոմիա

Բույսերի անատոմիա բուսաբանության բաժին, ուսումնասիրում է բույսերի և հյուսվածքների ներքին, գլխավորապես միկրոսկոպիական կառուցվածքը։ Բույսերի անատոմիաի ձևավորումը որպես գիտություն և նրա հետագա զարգացումը կապված է մանրադիտակի գյուտի և կատարելագործման հետ։

Պատմություն

Բույսերի անատոմիայի հիմնադիրներ՝ Մարչելլո Մալպիգի (ձախից) և Գրուն Նեեմիան

Թեև «քսիլեմա», «ֆլոեմա» անատոմիական տերմինները հանդիպում են դեռևս հույն գիտնական Թեոփրաստեսի (մ. թ. ա. 372-287) աշխատանքներում, սակայն բույսերի անատոմիայի հիմնադիրներ համարվում են իտալացի Մ. Մալպիգին և անգլիացի Ն. Գրյուն, որոնք 1671 թվականին միմյանցից անկախ, բայց միաժամանակ, հանդես եկան բույսերի անատոմիաին վերաբերող իրենց աշխատանքների մասին հաղորդումով։

Հետագայում (Մալպիգին՝ 1675-1679 թվականներին, Գրյուն՝ 1682 թվականին) հրատարակեցին բույսերի կառուցվածքին նվիրված իրենց աշխատությունները։ 19-րդ դարի 1-ին կեսին բույսերի անատոմիայի զարգացման վրա մեծ ազդեցություն ունեցան բջջի օնտոգենեզի վերաբերյալ գերմանացի բուսաբաններ Հ. Մոլի և Կ. Նեհելու աշխատանքներն ու Թ. Շվանի բջջային տեսությունը։

Այդ շրջանում զարգացվեց «հյուսվածք» հասկացությունը և տրվեց դրա դասակարգումը հետևյալ սկզբունքներով.

• մորֆոլոգիական՝ բջջի կազմության արտաքին հատկանիշներով,
• ֆիզիոլոգիական՝ բջջի ֆունկցիայով,
• օնտոգենետիկական՝ բջջի ծագմամբ։

Գերմանացի բուսաբան Ա. դե Բարին բուսական օրգանիզմի հյուսվածքները խմբավորեց ըստ մորֆոլոգիական հատկանիշների և սահմանեց «էպիդերմիս», «խցան», «պարենքիմ», «սկլերենքիմ» և այլն հասկացությունները։

Գերմանացի բուսաբան Տու. Սաքսը հիմք դրեց հյուսվածքների ֆիզիոլոգիական դասակարգմանը, որն այնուհետև զարգացրեց գերմանական բուսաբան Գ. Հաբերլանդը։ Ըստ վերջինիս, կան առաջացնող, անցկացնող, ծածկող, մեխանիկական և այլ հյուսվածքներ։

Բույսերի անատոմիայի զարգացման համար մեծ նշանակություն ունեցավ նաև ֆրանսիացի բուսաբան Ֆ. Վան Տիգեմի ստելյար տեսությունը, որը հետագայում զարգացրեց ամերիկացի Է. Ջեֆրին։

Հիմնական բաժիններ

Բույսերի անատոմիայի հիմնական բաժիններն են՝

• ուսմունք բջջի մասին,
• ուսմունք հյուսվածքների մասին
• ուսմունք օրգանների մասին։

Բույսերի անատոմիան սերտորեն կապված է բույսերի ֆիզիոլոգիայի, մորֆոյոգիայի, սաղմնաբանության, էկոլոգիայի, կարգաբանության և բուսաբանության մյուս բաժինների հետ։

Ուսումնասիրման մեթոդներ և խնդիրներ

Քլորոպլաստներ

Բույսերի անատոմիայի ուսումնասիրման հիմնական մեթոդը բույսի որևէ մասի նուրբ կտրվածքները մանրադիտակով հետազոտելն է։

Ըստ ուսումնասիրման մեթոդների և ծառացած խնդիրների բույսերի անատոմիան բաժանվում է՝

• նկարագրականի,
• ֆիզիոլոգիականի,
• էկոլոգիականի,
• համեմատականի,
• ախտաբանականի
• փորձարարականի։

Փորձարարական անատոմիա

Փորձարարական անատոմիայի նոր մեթոդը արհեստական սննդամիջավայրում (in vitro) մեկուսացված հյուսվածքների հետազոտումն է, որն օգնում է հայտնաբերելու այն օրինաչափությունները, որոնք առկա են բուսական օրգանիզմի տարբեր բջիջների և հյուսվածքների առաջացման ու զարգացման ընթացքում։

Մանրադիտակներ

Մանրադիտակային տեսքը

Ներկայումս կիրառվում են՝

• ֆազակոնտրաստային,
• լյումինեսցենտային,
• էլեկտրոնային մանրադիտակներ,

որոնք հնարավորություն են տալիս ուսումնասիրել մանրագույն կառուցվածքները։

Կիրառություն

Բույսերի օրգանների և տարբեր մասերի անատոմիական հետազոտությունների արդյունքները օգտագործվում են թղթի, քիմիական, սննդի, օծանելիքի, տեքստիլ և այլ արդյունաբերության մեջ։

Հայաստանում բույսերի անատոմիական հետազոտությունները հիմնականում կատարվում են ԳԱ բուսաբանության ինստիտուտի բույսերի անատոմիայի լաբորատորիայում, որի հիմնադիրներն են Ա. Թախտաջյանը և Ա. Ցացենկո-Խմելևսկին։

Տես նաև

• Բջջաբանություն
• Բույսերի ֆիզիոլոգիա

Գրականություն

ռուսերեն

• Бавтуто Г. А., Ерей Л. М. Практикум по анатомии и морфологии растений: Учеб. пособие. — Мн.: Новое знание, 2002. — 464 с.
• Бородин И. П. Курс анатомии растений. Изд. 5-е. — М.—Л., 1938.
• Васильев А. Е., Ворорнин Н. С., Еленевский А. Г., Серебрякова Т. И. Ботаника. Анатомия и морфология растений: Учеб. пособие для студентов биол. спец. пед. ин-тов. — М.: Просвещение, 1978. — 478 с.
• Коровкин О. А. Анатомия и морфология высших растений: словарь терминов. — М.: Дрофа, 2007. — 268, [4] с. — (Биологические науки: Словари терминов). — 3000 экз. — ISBN 978-5-358-01214-1
• Лотова Л. И. Ботаника: Морфология и анатомия высших растений: Учебник. Изд 3-е, испр. — М.: КомКнига, 2007. — 512 с.
• Проненко Д. П. Анатомія і морфологія рослин. — К., 1953.
• Раздорский В. Ф. Анатомия растений. — М., 1949.
• Эсау К. Анатомия растений. Перевод со 2-го англ.изд. — М.: Мир, 1969. — 564 с.

այլ լեզուներով

• Eames, Arthur Johnson and MacDaniels, Laurence H. (1947) An Introduction to Plant Anatomy McGraw-Hill, New York;
• Esau, Katherine (1965) Plant Anatomy (2nd ed.) Wiley, New York;

Արտաքին հղումներ

• Farabee, M.J. (2001) "Plants and their structure" Estrella Mountain Community College, Phoenix, Arizona Արխիվացված 2006-10-22 Wayback Machine
• Botanical Visual Glossary Արխիվացված 2007-07-04 Wayback Machine
• Plant anatomy glossary- University of Rhode Island

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բույսերի անատոմիա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 374)։