Բնափիլիսոփայություն
Բնափիլիսոփայություն, բնության երևույթները և օրինաչափությունները մտահայեցողաբար մեկնաբանող ուսմունք, որը հենվելով բնագիտության նվաճումների և հասկացությունների վրա, ձգտում էր տալ բնության ընդհանուր բնական պատկերը։
Պատմություն
խմբագրելՊատմականորեն այն փիլիսոփայության հնագույն ձևն է։ Անտիկ և միջնադարյան փիլիսոփայության մեջ նույնանում էր ֆիզիկայի և առհասարակ բնագիտության հետ։ Բնափիլիսոփայությունը առաջադրել է մի շարք արժեքավոր գաղափարներ և գիտական կռահումներ։ Առավել կարևոր էին Անաքսագորասի, էմպեդոկլեսի, Դեմոկրիտի և էպիկուրի բնափիլիսոփայական ուսմունքները։ Միջնադարյան սխոլաստիկայի և կրոնական գաղափարների տիրապետության պայմաններում բնափիլիսոփայությունը գրեթե վերացավ փիլիսոփայության բնագավառից։ Այն նոր զարգացում ապրեց Վերածնության շրջանում՝ առաջադրելով մի շարք առաջադիմական ուսմունքներ (հիլոզոիզմ, բնապաշտական պանթեիզմն)։ XVII — XVIII դարերում, կապված բնագիտության զարգացման հետ, բնափիլիսոփայությունը իր նշանակությունը կորցրեց։ Այն նոր վերելք ապրեց գերմանիայի դասական փիլիսոփայության և հատկապես Շելինգի ուսմունքի մեջ։ Վերջինս իդեալիստական հիմքերի վրա ձևակերպեց բնության միասնության գաղափարը՝ ձգտելով բնագիտության նվաճումների իմաստավորման միջոցով կառուցել բնության համապարփակ համակարգ։ Չնայած բնափիլիսոփայությունը միշտ հենվել է բնագիտության նվաճումների վրա, այն անկարող է եղել տալ բնության բուն բացատրությունը, մնացել է հայեցողական, որքանով «... երևույթների դեռ իրեն անհայտ իրական կապերը փոխարինում էր իդեալական, ֆանտաստիկ կապերով, և պակասող փաստերը փոխարինում էր հնարքներով, լրացնելով իրական բացերը միայն երևակայությամբ։ Այս դեպքում նա արտահայտեց շատ հանճարեղ մտքեր և կռահեց հետագա շատ հայտնագործություններ, սակայն քիչ անհեթեթություններ էլ չասվեցին։ Այն ժամանակ այլ կերպ չէր էլ կարող լինել։ Իսկ այժմ, երբ մեզ համար բավական է բնության ուսումնասիրության արդյունքների վրա նայել դիալեկտիկորեն, այսինքն՝ նրանց սեփական կապակցության տեսակետից, որպեսզի կազմենք մեր ժամանակի համար բավարար «բնության սիստեմ»... այժմ հասել է բնափիլիսոփայության վերջը։ Նրան հարություն տալու ամեն մի փորձ ոչ միայն ավելորդ կլիներ, այլ կլիներ մի քայլ դեպի ետ» (Էնգելս Ֆրիդրիխը, Լյուդվիգ Ֆոյերբախը և գերմանական կլասիկ փիլիսոփայության վախճանը 1972 )։ Հայ փիլիսոփայության պատմության մեջ իր բնափիլիսոփայության ուսմունքով և առանձին ուշագրավ գաղափարներով աչքի է ընկել Անանիա Շիրակացին, որը լինելով բնագիտական ուղղության հիմնադիրը հայ միջնադարյան փիլիսոփայության մեջ, վերակենդանացրել է անտիկ գիտության առաջավոր ավանդույթները։ Ուշագրավ էին նաև Հովհաննես Սարկավագի (Իմաս տասեր) և Հովհաննես Երզնկացու բնափիլիսոփայության հայացքները։ Մի շարք առաջավոր գաղափարներով, հատկապես տարրաբանության և մարդակազմության հարցերում, հանդես եկան Տաթևի փիլիսոփայության դպրոցի ներկայացուցիչները (Հովհան Որոտնեցի, Գրիգոր Տաթևացի, Մաթեոս Զուղայեցի)։
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բնափիլիսոփայություն» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 496)։ 
|