Բալուի գավառակ
Բալու, գավառակ Արևմտյան Հայաստանում, Դիարբեքիրի վիլայեթում` Արղանամադենի գավառում։ Գտնվում էր Արղանամադեն գավառի հյուսիս-արևմուտքում` Արածանիի ստորին հոսանքի ու նրա աջակողմյան վտակ Փերի (Պաղին) գետի միախառնման շրջանում։ Վարչական կենտրոնը Բալու քաղաքն է։
| Գավառակ | |
|---|---|
| Բալու | |
 Բալու քաղաքը և Արածանին
| |
| Վարչական տարածք | Արևմտյան Հայաստան |
| Վիլայեթ | Դիարբեքիրի վիլայեթ |
| Գավառակ | Բալուի գավառակ |
| Այլ անվանումներ | Բալահովիտ, Բալլու, Պալլու, Պալու, Փալու |
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն |
| Բնակչություն | 100 000 մարդ (XIX դար) |
| Ազգային կազմ | Հայեր (մինչև Մեծ եղեռնը)[1] |
| Կրոնական կազմ | Քրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը)[1] |
| Տեղաբնականուն | բալուեցի |
| Ժամային գոտի | UTC+3 |
Բալուն մոտավորապես համապատասխանում է Բալահովիտ գավառին։
Աշխարհագրություն Խմբագրել
Գավառակը շրջափակված է լեռներով։ Ուներ արգավանդ և բերի հողեր, հարուստ ջրի պաշարներ։ Կլիման նպաստավոր էր։
Պատմություն Խմբագրել
Ըստ որոշ աղբյուրների՝ 1789 թվականի գարնանը Բալու գավառում տեղի է ունեցել ուժեղ երկրաշարժ, որին զոհ է գնացել նոտ 51.000 մարդ։
Մեծ եղեռնի ժամանակ Բալուն ենթարկվեց զարհուրելի արհավիրքների։ Բնակավայրերն ավերվեցին, իսկ հայ բնակչության ողջ ունեցվածքը կողոպտվեց։ Ըստ Ի. Լեփսիուսի տվյալների այդ սպանդին զոհ գնաց 22 300 հայ, իսկ դա կազմում էր գավառակի հայության միեծամասնությունը։
Բնակչություն Խմբագրել
19-րդ դարի սկզբներին գավառակում ապրում Էր 100 000 բնակիչ, որից մոտ 60—70 000-ը՝ հայեր, իսկ մյուսները քրդեր և թուրքեր։ 20-րդ դարի սկզբներին հայերը հազիվ 25 000 էին։
1970 թվականի մարդահամարի տվյալներով Բալուի գավառակն ուներ 403 800 բնակիչ, որոնց մեջ կային բռնի թրքացած հայեր՝ հազիվ 600-700 հոգի։
Տնտեսություն Խմբագրել
Բնակչությունը մշակում էր ցորեն, գարի, կորեկ, եգիպտացորեն, բամբակ։ Զբաղվում էին նաև այգեգործությամբ, պտղաբուծությամբ և խաղողագործությամբ։ Մշակելի հողերի 65 %-ը օգտագործվում էր ցորենի, իսկ 13 %-ը՝ գարու համար։
Վարչական բաժանում Խմբագրել
Բալուն բաժանվում էր և 7—9 գյուղախմբերի։ Հայկական գյուղերը հիմնականում տեղակայված էին Մազրվաթում։
Ըստ տարբեր տվյալների գավառն ուներ 460, 365, 253, 248 կամ 84 բնակավայր։
Գյուղախմբերը հետևյալն են.[1]
- Աշմուշատ
- Բուլանըք
- Գարաչոր
- Գյոքդերե
- Խարաբեկեն
- Հուն
- Մազրվաթ
- Սարաջուր
- Օխո
Աղբյուրներ Խմբագրել
- «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
- Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն