Ավետում (նկար, Գրիգոր Ծաղկող)

Ավետում;
տեսակ	մանրանկարչություն
նկարիչ	Գրիգոր
տարի	1232
բարձրություն	30,1 սանտիմետր
լայնություն	23,2 սանտիմետր
նյութ	մագաղաթ
գտնվում է	Երևան
հավաքածու	Մատենադարան
	Ծանոթագրություններ;
	Matenadaran MS 2743 - Gospel Վիքիպահեստում

Ավետում, Գրիգոր Ծաղկող մանրանկարչի 1232 թվականին ստեղծված մանրանկար^[1]^[2]։ Բացառիկ տեղ է գրավում Թարգմանչաց ավետարանի նկարազարդումների շարքում^[3]։ Որևէ տեղեկություն չկա, թե որտեղ է ստեղծվել մանրանկարը, բայց դրամատիկ կոլորիտը, գործող անձանց ու պայմանական բնանկարի տագնապալից արտահայտությունները, ենթադրում են, որ ծաղկողը Անիի, Բարձր Հայքի, կամ Արցախի դպրոցներից որևէ մեկին է պատկանում^[4]։

Հեղինակ և տարեթիվ խմբագրել

Մանրանկարի, ինչպես նաև Ավետարանի բոլոր տերունական նկարների հեղինակը 13-րդ դարի մանրանկարիչ Գրիգոր Ծաղկողն է, որի անունը պահպանվել է Մարկոսի ավետարանառաջի գլխազարդի ստորին գերանի վրա. «Տէր Աստուած ողորմեա Գրիգորի ծաղկողի, ամէն, ամէն» (էջ 115ա)։ Գրիգոր Ծաղկողը ավետարանի էջերից մեկի գրառումում իրեն նկարիչ է անվանում՝ «Տէր Աստուած, ողորմեա նկարիչ Գրգորի և աշխատողաց ի սմայ»^[5]։ Գրիգորի ձեոքով արվել է նաև ծաղկազարդման թվականի վերաբերյալ հիշատակագրություն, գրված համաբարբառի վերջին զույգ խորանների գլխազարդերի ստորին գերանների վրա՝ «Ի թւիս ՌՁԱ (1232) ծաղկազարդեցաւ սուրբ Աւետարանս բարեխաւս առ Ք[րիստո]ս Յ[իսու]ս ի Տ[Է]ր մեր» (էջ 9բ—10ա)։ Թվականը կրկնված է նաև 311ա էջում, լուսանցազարդի շրջանակի մեջ՝ «Թիւ. ՌՋԱ (1232) ծա[ղկեցաւ]»^[1]։

Նկարագրություն խմբագրել

Մարիամ Աստվածածին

Մանրանկարը գտնվում է Մատենադարանում պահվող Թարգմանչած ավետարանի^[6] (համար 2743^[7]) Ղուկասի բնագրի սկզբում (էջ 188բ)։ Նկարված է ինչպես և ձեռագրի բոլոր էջերը՝ 30,1 X 23,2 սմ չափսի մագաղաթի վրա և տերունական յոթ մանրանկարներից մեկն է^[1]։ Այն ձեռագրի ամենագունեղ պատկերն է, որտեղ հեղինակը առավելագույնի է հասցրել պատկերի զգացմունքային հագեցվածությունը^[2]։

Սյուժե խմբագրել

Մանրանկարում պատկերված է ավետարանական պատմություն այն մասը, որտեղ Աստծու ուղարկված Գաբրիել հրեշտակը ներկայանում է Մարիամ Աստվածածնին և ավետում անարատ հղացման լուրը, հայտնում, որ նրանից ծնվելու է Աստծու Որդին՝ մարդկության փրկիչը։ «Ավետման» պատկերագրությունը հիմնվում է Ղուկասի ավետարանի պատմության (գլ. Ա, 26—28), ինչպես նաև պարականոն՝ Հակոբի նախավետարանի, Կեղծ Մատթեոսի և Կույսի ծննդյան ավետարանների հիման վրա^[3]։

Կոմպոզիցիա խմբագրել

Գաբրիել հրեշտակ

Գրիգոր Ծաղկողը կոմպոզիցիայում պահել է մանրանկարաչական ավանդույթները, բայց իր՝ բոլորովին ինքնուրույն ոճով^[8]։ Ավետման պատկերում ձախից ներկայացված է Գարրիել հրեշտակապետը՝ հագին կապույտ զգեստ և բաց վարդագույն թիկնոց։ Նկարիչն օժտել Է նրան բարձրահասակ թևավոր պատանու կերպարանքով, բայց ծերունական դիմագծերով։ Ձախ ձեռքին կարմիր գավազան է, իսկ աջը պարզել Է առաջ որպես խոսքի և օրհնության նշան։ Հրեշտակապետի կերպարանքը իշխող Է մանրանկարում, և այդ իսկ պատճառով աջում գտնվող Մարիամը ավելի փոքր Է թվում։ Վերշինս պատկերված Է նստած, կապույտ զգեստով և գլխանոց ունեցող մուգ կարմրաշագանակագույն թիկնոցով, ոտքերին՝ կարմիր կոշիկներ։ Գլխաշորր ամուր գրկել է գլուխը, որը մի փոքր թեքվել է առաջ, սրտին հպված աջը մատնում է ներքին թրթիռը, մարմնի երկայնքով ցած է ձգվում մանվածքի կարմիր թելը, ձախ ձեռքը անուժ կախվել է։

Մարիամը թեև ուշադիր և խոնարհ լսում է Գաբրիել հրեշտակապետին, բայց հուզված, շփոթված է և ներքին կասկած կա հայացքում։ Նա մի փոքր առաջ է ձգվել աթոռից։ Նա կրծքին է հպել կարմիր թելի իլիկը, ձախ ձեռքով, որ հանգչում Է ծնկին՝ բռնել է թելի ծայրը։ Աստվածամոր դիրքը և շարժումը նշանակում են, որ նա խոնարհությամբ, բայց և հոգեկան տագնապով ունկնդրում Գաբբիելի խոսքերը։ Պատկերում ընդհանուր դրամատիզմ կա։

Իրավիճակը հիշեցնում է Հովհան Ոսկեբերանին վերագրվող տողերը, երբ Մարիամին թվում է, թե Գաբրիելը եկել է իրեն գայթակղելու^[3]։

...Մարիամը խստորեն դաոնալով խոսողին, քշում էր նրան ասելով, հեռացիր մարդ, իմ տան շեմից.․.

Գունային լուծում խմբագրել

Գրիգոր Ծաղկողը հուզական առավելագույն տպավորության հասնելու համար երփնագրի և գծային հնարքների հետաքրքրական միջոցներ է օգտագործել, որոնք շեշտված արտահայտչականություն են հաղորդել կերպարներին։ Մարիամը և Գաբրիելը հակադրված են ընդհանուր գունային լուծումներով^[9]։ Մարիամի զգեստի ծալքերի տեխնիկան անգամ ամբողջովին հակառակ է Գաբրիելի հանդերձների ներկայացման ձևին։ Մուգ շագանակագույն թիկնոցի ֆոնին տագնապալից առանձնանում է թելի և իլիկի կարմիրը։ Նրա զգեստների վրա չկա և ոչ մի լուսավոր բիծ։ Հրեշտակապետի թիկնոցն ու պատմուճանը լցված են շարժուն գծանկար ունեցող ծալքերով և սպիտակ գծերի ալիքների խաղով։ Հակադրությամբ են տրված դարսերի լուսավոր ու ստվերոտ մասերը։ Մարիամի զգեստի գույնը մուգ է։ Դա ուժեղացնում էր նրա հողեղեն Էության տպավորությունը, իսկ հրեշտակապետի բաց գույնի հանդերձանքը ընդգծում է նրա երկնային լինելը^[3]։ Ընդհանուր պատկերում մութ երանգներին տեղ-տեղ հակադրվում են թանձր կապույտի և կարմիրի բոցավառումները։ Դարչնագույն և մոխրագույն երանգներին հաջորդում են վարդագույնն ու երկնագույնը^[2]։

Մեծ և խորը ակնախոռոչները մուգ հիմքից առանձնացված են բաց գույներով, ինչի շնորհիվ Գրիգոր Ծաղկողը հասել է մեծ արտահայտչականության։ Երանգների նմանատիպ հակադրություններ կան նաև ուղղահայաց և հորիզոնական գծերի հատման տեղերում^[2]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 «Մաթևոսյան, Արտաշես (1992) Թարգմանչաց ավետարանը. Էջմիածին. Պաշտօնական ամսագիր Հայրապետական Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի, ԽԹ (Թ-ԺԱ). էջեր՝ 102-114» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 26-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Լիդիա Դուռնովո (1967). Հայկական մանրանկարչություն. Երևան: Հայաստան հրատարակչություն. էջեր 204–205.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Չուքասզյան, Լևոն (1987). Գրիգոր Ծաղկողի ստեղծագործության ուսումնասիրման պատմություն. Երևան. էջեր 70–76.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ «SacredTradition :: Library». www.sacredtradition.am. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 26-ին.
↑ Ա․ Բ․ Գևորգյան. Ինչպես են նկարազարդվում ձեռագրերը. Երևան. էջեր 62–78.
↑ «Ցուցակ Զեոագրաց Մաշտոցի անվան Մատենադարանի, հատոր Ա, կազմեցին Օ. Եգանյանն, Ա. Զեյթունյան, Փ. Անթաբյան, Երևան, 1965, Էջ 866։
↑ Հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ, ԺԴ դար, Մասն Ա (1301-1325 թթ.) Կազմողներ՝ Լ. Խաչիկյան, Ա. Մաթևոսյան, Ա. Ղազարոսյան, «Նաիրի» հրատարակչություն, Երևան 2018
↑ Дурново, Лидия (1979). Очерки изобразительного искусства средневековой Армении. Москва: Искусство. էջ 249.
↑ Armenian Miniatures of the 13th and 14th centuries from the matenadaran collection. Leningrad: Aurora art publishers. 1984. էջեր 34–35.

[Էջմիածին-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 «Մաթևոսյան, Արտաշես (1992) Թարգմանչաց ավետարանը. Էջմիածին. Պաշտօնական ամսագիր Հայրապետական Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի, ԽԹ (Թ-ԺԱ). էջեր՝ 102-114» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 26-ին.

[Դուռնովո-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Լիդիա Դուռնովո (1967). Հայկական մանրանկարչություն. Երևան: Հայաստան հրատարակչություն. էջեր 204–205.

[Լևոն-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Չուքասզյան, Լևոն (1987). Գրիգոր Ծաղկողի ստեղծագործության ուսումնասիրման պատմություն. Երևան. էջեր 70–76.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[4] «SacredTradition :: Library». www.sacredtradition.am. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 26-ին.

[5] Ա․ Բ․ Գևորգյան. Ինչպես են նկարազարդվում ձեռագրերը. Երևան. էջեր 62–78.

[ցուցակ-6] «Ցուցակ Զեոագրաց Մաշտոցի անվան Մատենադարանի, հատոր Ա, կազմեցին Օ. Եգանյանն, Ա. Զեյթունյան, Փ. Անթաբյան, Երևան, 1965, Էջ 866։

[7] Հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ, ԺԴ դար, Մասն Ա (1301-1325 թթ.) Կազմողներ՝ Լ. Խաչիկյան, Ա. Մաթևոսյան, Ա. Ղազարոսյան, «Նաիրի» հրատարակչություն, Երևան 2018

[8] Дурново, Лидия (1979). Очерки изобразительного искусства средневековой Армении. Москва: Искусство. էջ 249.

[9] Armenian Miniatures of the 13th and 14th centuries from the matenadaran collection. Leningrad: Aurora art publishers. 1984. էջեր 34–35.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]