Վիքիպեդիա

Աստղի առկայծում

Աստղի առկայծում (Twinkling) կամ սցինտիլյացիա (scintillation), աստղի լույսի պատահական փոփոխություններ, որոնք հիմնականում պայմանավորված են մթնոլորտային տուրբուլենտությամբ՝ անոմալ մթնոլորտային ռեֆրակցիայով։

Գիշերային երկնքում Սիրիուսի ամենապայծառ աստղի փայլատակումը (ակնհայտ մեծությունը -1,1), միջօրեականի վերին գագաթնակետից մի փոքր առաջ, հարավային հորիզոնից 20° բարձրության վրա: 29 վայրկյանում Սիրիուսը կարծես թե շարժվում է 7,5 անկյունային րոպե ձախից աջ:

Առկայծման մեխանիզմ խմբագրել

Աստղի առկայծումը ընդհանուր տերմին է, որով բնութագրվում է միջավայրում հեռավոր լուսավոր առարկայի երևացող պայծառության, գույնի կամ դիրքի տատանումները[1]։ Եթե օբյեկտը գտնվում է Երկրի մթնոլորտից դուրս, ինչպես աստղերի և մոլորակների դեպքում, այդ երևույթը կոչվում է աստղագիտական սցինտիլյացիա։ Մթնոլորտում գտնվող օբյեկտների համար այս երևույթը կոչվում է ցամաքային սցինտիլյացիա[2]։ Որպես աստղագիտական տեսանելիությունը կարգավորող երեք հիմնական գործոններից մեկը (մյուսները՝ լույսի աղտոտվածություն և ամպամածություն), մթնոլորտային առկայծումը որոշվում է որպես միայն լուսավորվածության փոփոխություններ։

Պարզ ասած, աստղերի առկայծումն առաջանում է մրրկային մթնոլորտի տարբեր շերտերի միջով լույսի անցման հետևանքով։ Սցինտիլյացիոն էֆեկտների մեծ մասը պայմանավորված է անոմալ մթնոլորտային բեկումով, որն առաջանում է օդի խտության փոքր մասնիկային ֆլուկտուացիաներից, որոնք սովորաբար կապված են ջերմաստիճանային գրադիենտների հետ[3][4]։ Սցինտիլային էֆեկտները միշտ շատ ավելի ցայտուն են արտահայտվում հորիզոնի մոտ, քան զենիթին մոտ (ուղիղ գլխավերևում)[5], քանի որ հորիզոնին մոտ լույսի ճառագայթները թափանցում են ավելի խիտ շերտ և ունենան ավելի երկար ուղիներ մթնոլորտի միջով մինչև դիտորդին հասնելը։

Չափում խմբագրել

Մթնոլորտային առկայծումը չափվում է քանակապես՝ օգտագործելով սցինտիլոմետր[6]։ Աստղերի առկայծումը կրճատվում է՝ օբյեկտիվի դիաֆրագմայի (ապերտուրայի) ավելի մեծ ընդունիչի օգտագործմամբ. այս էֆեկտը հայտնի է որպես բացվածքի միջինացում (aperture averaging)[7][8]: Սա ճշգրիտ աստղաչափական դիտումների համար էական խոչընդոտ է հանդիսանում։

Առկայծման ժամանակ փայլի փոփոխության ամպլիտուդը մեծապես կապված է մթնոլորտի վիճակից և ավելանում է զենիթային հեռավորության փոփոխության մեծացմամբ։ Հորիզոնի մոտակայքում առկայծման ուժգնությունը կարող է հասնել մեկ աստղային մեծության, երբեմն՝ ավելի։ Հորիզոնի մոտակայքում լինում է գունավոր առկայծում, այսինքն աստղի գույնը փոխվում է, պայծառ աստղերի վրա այդ փոփոխությունները երևում են անզեն աչքով։ Առկայծման հաճախությունը ընկած է մեկ հերցից մինչև հարյուրավոր հերց միջակայքում, բայց ամենամեծ ամպլիտուդները բնորոշ են 3-15 հերց նեղ միջակայքերին։

Առկայծման առանձնահատկություն խմբագրել

Թեև աստղերից և այլ աստղագիտական մարմիններից ստացվող լույսը, ամենայն հավանականությամբ, թրթռում է[9], առկայծումը սովորաբար չի հանգեցնում մոլորակների պատկերների նկատելի թռթռում[10][11]։ Աստղերը փայլում են, քանի որ նրանք այնքան հեռու են Երկրից, որ դրանք հայտնվում են որպես լույսի կետային աղբյուրներ, որոնք հեշտությամբ խանգարվում են Երկրի մթնոլորտային տուրբուլենտությունից, որը գործում է որպես ոսպնյակներ և պրիզմաներ, որոնք շեղում են լույսի ուղին։ Երկրին ավելի մոտ գտնվող խոշոր աստղագիտական օբյեկտները, ինչպիսիք են Լուսինը և այլ մոլորակները, ընդգրկում են տիեզերքի բազմաթիվ կետեր և կարող են լուծվել որպես տեսանելի տրամագծով առարկաներ։ Մթնոլորտի վրայով անցնող լույսի բազմաթիվ դիտված կետերի դեպքում նրանց լույսի շեղումները միջինանում են, և դիտողը ընկալում է դրանցից եկող լույսի ավելի քիչ տատանումները[12][13]։

Այսպիսով, առկայծումը բնորոշ է միայն աստղերին. Մոլորակները չեն առկայծում։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ մոլորակային սկավառակների անկյունային չափերը, թեև անզեն աչքով տեսանելի չեն, բայց շատ ավելի մեծ են, քան հեռավոր աստղերը. վերջիններս նույնիսկ ամենահզոր աստղագիտական գործիքներում կետերի տեսք ունեն։ Հետևաբար, երբ մոլորակային սկավառակի որոշ մասերի պայծառությունն ավելանում է առկայծմամբ, մյուսների պայծառությունը թուլանում է, և մոլորակի ընդհանուր պայծառությունը մնում է գրեթե անփոփոխ։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Wang, Ting-I; Williams, Donn; "Scintillation technology bests NIST". Արխիվացված 2013-10-04 Wayback Machine, InTech, May 1, 2005.
  2. ↑ "NASA Aerospace Science and Technology Dictionary", NASA.gov.
  3. ↑ Sofieva, V. F.; Sofieva, A. S.; et al. "Reconstruction of internal gravity wave and turbulence parameters in the stratosphere using GOMOS scintillation measurements"(չաշխատող հղում). Journal of Geophysical Research 112.
  4. ↑ VanCleave, Janice; "Stellar Scintillation: Twinkling Stars". JVC's Science Fair Projects, May 2, 2010.
  5. ↑ "Scintillation or Atmospheric Boil", noaa.gov.
  6. ↑ Chun, M.; Avila, R; "Turbulence profiling using a scanning scintillometer", Astronomical Site Evaluation in the Visible and Radio Range, Astronomical Society of the Pacific 266:72–78.
  7. ↑ Perlot, N.; Fritzsche, D. "Aperture-Averaging – Theory and Measurements" Արխիվացված 2013-10-04 Wayback Machine, elib – Electronic Library.
  8. ↑ Andrews, C.; Phillips, R. L.; Hopen, C. (2000). «Aperture averaging of optical scintillations». Waves in Random Media. Taylor & Francis. 10 (1): 53–70. doi:10.1088/0959-7174/10/1/305.
  9. ↑ Wheelon, Albert D. (2003). Electromagnetic Scintillation: Volume 2, Weak Scattering. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-43960-2.
  10. ↑ Kenyon, S. L.; Lawrence, M. et al; "Atmospheric Scintillation at Dome C, Antarctica", Astronomical Society of the Pacific 118, 924–932.
  11. ↑ Ellison, M. W. (1952). «Why do Stars Twinkle?». Irish Astronomical Journal. 2 (1): 5–8. Bibcode:1952IrAJ....2....5E.
  12. ↑ Graham, John A. "Why do stars twinkle?" Scientific American, October 2005.
  13. ↑ Byrd, Deborah; "Why don’t planets twinkle as stars do?", Earthsky, October 24, 2005.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աստղի_առկայծում&oldid=9747781» էջից