Ասբեստ

Ասբեստ (հուն․՝ ἄσβεστος` անսպառ)` սիլիկատների դասի նուրբ թելային հանքանյութերի հավաքական անունն է։ Բնության մեջ հանդիպում է արտակարգ բարակ նրբաթելերի տեսքով։ Կիրառվում է ամենատարբեր բնագավառներում՝ շինարարություն, հրթիռաշինություն, ավտոմեքենաների արդյունաբերություն։

Առաջին կարգի քաղցկեղածին է։ Ունի բարձր կրակադիմացկունություն։ Հիմնականում հանդիպում են երկու տեսակի ասբեստներ՝ քրիզոթիլ (սպիտակ ասբեստ) ամֆիբոլային։

Քրիզոթիլ ասբեստ

Քրիզոթիլ ասբեստն իրենից ներկայացնում է մագնեաիումի հիդրոսիլիկատ, որի քիմիական բանաձևն է՝ 3MgO•2SiO₂•2H₂O, կառուցվածով պատկանում է շերտավոր սիլիկատներին։ Կայուն է հիմնային միջավայրերում, քայքայվում է թթուներում, առաջացնելով ամորֆ սիլիկահող։ Քրիզոթիլի տարրական բյուրեղները միկրոնի հարյուրերորդական մասերի տրամագծով շատ բարակ խողովակաձև ֆիբրիլներ են։ Գործնականում քրիզոթիլը բաժանվում է 10-100 մկմ տրամագծով թելերի փունջ է, որոնց խզման ամրությունն ըստ ձգման կազմում է 600-800 մՊա, ինչը համեմատելի է պողպատի լավագույն տեսակների հետ։

Քիմիական բաղադրությունը

MgO՝ 42,4 %, SiO2՝ 44,50 %, և H₂O՝ 13,04 %.

Հատկություններ

Մաքուր վիճակում քրիզոթիլն ունի ցածր էլեկտրահաղորդականություն, ինչն այն դարձնում է բարձրորակ էլեկտրամեկուսիչ։ Ունի նաև բարձր ջերմադիմացկունություն։ Ջրում չի լուծվում, քիմիականապես իներտ է, նրա վրա չեն ազդում արևի ռադիացիան, օզոնը, թթվածինը, չի արտազատում թունավոր գազեր, գոլորշիներ, ճառագայթումներ։ Օդի և ջրի միջավայրերում հեշտությամբ փքվում է։

Ֆիզիկա-քիմիական հատկությունները

• խզման ամրությունը՝ ավելի քան 300 կգու/մմ²
• խտությունը՝ 2400-2600 կգ/մ³
• փքված քրիզոթիլի դարսված խտությունը 100-300 կգ/մ³
• հալման ջերմաստիճանը՝ 1450-1500 °C
• հիմնայնությունը՝ 9.1-10.3 рН
• ջերմահաղորդականությունը՝ 0.05-0.07

Ամֆիբոլային ասբեստ

Բարդ հիդրոսիլիկատ է։ Հանքանյութային կառուցվածքով զգալիորեն տարբերվում է քրիզոթիլ ասբեստից և արտաքին մակերևույթը նման է քվարցին և ունի քվարցի նման քիմիական կայունություն։ Ունի ավելի վատ շահագործման հատկություններ և կիրառվում է զգալիորեն քիչ։ Ամֆիբոլներն ունեն ուղիղ, ասեղանման թելեր և այդ կառուցվածքի փխրունության հետևանքով ստեղծում են մասնիկներ, որոնց ներշնչումը հանդիսանում է քաղցկեղածին գործոն։ Դրա համար է, որ ասբեստի այդ տեսակն արգելվում է օգտագործել Եվրամիության երկրներում, որտեղ նախկինում ունեցել է լայն կիրառություն։

Կիրառությունը

Ներկայումս աշխարհում օգտագործվում է քրիզոթիլ ասբեստը։

Մտնում է ավելի քան երեք հազար արտադրատեսակների կազմի մեջ՝ տանիքածածկի շինվածքներ, փրփրաբետոն, խողովակներ, ճակատային սալեր, զանազան գործվածքներ, քուղեր։

Համաշխարհային արտադրությունը 2012 թ.

Արտադրությունը 2012 թվականին (1000 տոննայով)
1000,0	420	241	306,5	0,4
Ռուսաստան	Չինաստան	Ղազախստան	Բրազիլիա	այլ

Աղբյուրը` ԱՄՆ երկրաբանական ծառայություն

http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/asbestos/mcs-2013-asbes.pdf

Անվտանգությունը

Ամֆիբոլային ասբեստի թելերը մանրադիտակի տակ

Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության «Ասբեստ օգտագործելու ժամանակ աշխատանքի անվտանգության մասին» № 172 Երաշխավորության համապատասխան (ընդունված է Ժնևում 1986 թ. ԱՄԿ գլխավոր կոնֆերանսի 72-րդ սեսիայում) որոշված է, որ ասբեստի որոշակի տարատեսակներն արգելելու և դրանք այլ նյութերով փոխարինելու հիմքում ընկած Է առողջության համար նրանց վտանգավորության գիտական գնահատականը։

Քաղցկեղածին նյութերի համակողմանի գիտական ուսումնասիրությունների արդյունքում Քաղցկեղի ուսումնասիրության միջազգային գործակալությունն ասբեստը մտցրել է քաղցկեղածինների ցանկի առավել վտանգավոր խմբի մեջ։

Եվրոպայում ասբեստի սպառումը վերջին ժամանակներս արագ նվազում է։ 1997 թ. հունվարի 1-ից ասբեստի օգտագործումը արգելվել է Ֆրանսիայում, իսկ 2005 թվականից՝ ամբողջ Եվրամիությունում։ Ի տարբերություն Եվրամիության, աշխարհի 65 այլ երկրներում, որտեղ բնակվում է ամբողջ Երկրի բնակչության մինչև 80 %-ը, քրիզոթիլ ասբեստն օգտագործվում է արդյունաբերության տարբեր բնագավառներում, ինչպես նաև շինարարությունում։

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ասբեստ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 554)։