Ապոլլոնիոս Թիանացի (հուն․՝ Ἀπολλώνιος ὁ Τυανεύς, մոտ 15, Տիանա, Կապադովկիայի թագավորություն - մոտ 100, Եփեսոս, Հռոմեական կայսրություն)՝ հույն (որոշ գիտնականներ կասկածի տակ են դնում նրա հույն լինելը, հավանական համարելով, որ նա կարող է լինել հունականացած կապպադովկիացի, կամ դեռ ավելին՝ ասորի) - փիլիսոփա - նորպյութագորական։ Անձնական ստեղծագործություններից պահպանվել են իրեն վերագրվող 98 նամակներ։ Նամակները տեղ են գտել հույն կենսագիր, մտածող Փլիավիոս Ֆիլոստրատի «Ապոլլոնիոս Թիանցու կյանքը» կեսագրական աշխատությունում։ Ապոլլոնիոս Թիանցու մասին տեղեկություններ են պահպանվել նաև Լուկիանոս Սամոսատցու աշխատությունում, Մաքսիմ Էգեացու, Մոյրագենի և 3-րդ դարի նորպլատոնական Գիերոկլիուսի ստեղծագործություններից մեկում, որտեղ նա հակադրում է Ապոլլոնիոս Թիանցուն քրիստոնեութան հիմնադիր Հիուս Քրիստոսին` փորձելով ապացուցել վերջիններիս սխալմունքը, ովքեր մարդուն փորձում են աստվածացնել։

Ապոլլոնիոս Թիանացի
Ἀπολλώνιος ὁ Τυανεύς
Ծնվել էմոտ 15 Տիանա, Կապադովկիայի թագավորություն
Մահացել էմոտ 100 Եփեսոս, Հռոմեական կայսրություն
Ուղղությունneopythagoreanism?[1]
Մասնագիտությունփիլիսոփա և մաթեմատիկոս
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն
Տիրապետում է լեզուներինհին հունարեն[2]
Ազդվել էՊյութագորաս
 Apollonius of Tyana Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Ընտանիքի ծագումնաբանություն խմբագրել

Փլավիոս Ֆիլոստրատի աշխատությունից հայտնի է դառնում, որ նա Թիանա քաղաքում հայտնի, հարգված հին ազնվական ընտանիքից է։ Երկու եղբայրներին ուղղված նամակներում բացահայտվում է, որ նա տեղի Մենոդորների տոհմից է։ Փլավիոսն իր գրքում, ինչպես նաև նրան վերագրվող նամակներում նշվում է նաև Ապոլլոնիոսի հոր անունը, որը նույնպես եղել է Ապոլլոնիոս (ենթադրելի է Ապոլլոնիոս ավագ. հունական մշակույթում ավանդական է եղել ավագ որդու անվանակոչումը հոր անունով)։ Ապոլլոնիոս Թիանացին ունեցել է երկու, ամենայն հավանականությամբ, կրտսեր եղբայրներ՝ Գորդիուս և Գեստիուս։ Նրանցից երկուսն էլ ամուսնացած են եղել, առաջինն երկու անգամ, որոնցից երկրորդից ունեցել է որդի Արիստոկլիդ անունով[3]։

Մանկություն խմբագրել

Ֆիլոստրատի կեսագրական տվյալների համաձայն, Ապոլլոնիոսը ծնվել է Փոքր Ասիայի Կապպադովկիա շրջանի Թիանե քաղաքում։ Եղել է ընտանիքի երկրորդը զավակը։ Համաձայն նույն Ֆիլոստրատի կողմից պահպանված մի ավանդության` նրա ծննդից մի քանի օր առաջ, Ապոլլոնիոսի մորը ի հայտ է եկել հունական առասպելաբանության մեջ Եգիպտոսի Աստված Պրոթեյոսը և ասել.

  «...մայրը հարցրեց նրան,-«Իսկ ու՞մ եմ ես լույս աշխարհ բերելու»,- Պրոթեյոսը պատասխանեց,-«Ինձ»,- Իսկ ո՞վ ես դու,-«Ես Պրոթեյոսն եմ` եգիպտական աստվածություն»»
- [4]
 

Երիտասարդ տարիքում սովորել է Էգի քաղաքում, որտեղ էլ հենց առաջին անգամ խորացել պյութագորականությամբ։ 20 տարեկան հասակում մահացել են նրա հայրն ու մայրը և վերադառնալով Թիանե ու կազմակերպելով իր ծնողների հուղարկավորությունը՝ գտել է սեփական եղբորը, ով երեք տարով իրենց ավելի մեծ էր, հարբեցողության զոհ դարձած վիճակում։ Եղբորը հարբեցողությունից հետ պահելու համար՝ վերջինիս կտակում էր իր սեփական ունեցվածքի հիմնական մասը իրեն թողնելով միայն մի փոքրիկ գումար։ Դասավորելով եղբոր կյանքը՝ վերադառնում է Էգի, քանի որ օրենքների համաձայն մինչև 21 տարեկանը ծնողազուրկ տղան պետք է գտնվի խնամակալության տակ[5]։

Ճանապարհորդություններ խմբագրել

Խնամակալությունից հետո պատրաստ լինելով արդեն միայնակ կյանքի՝ տեղափոխվում է Կիլիկիա և որոշ ժամանակ ապրում այնտեղ։ Հետագայում որոշում է ավելի խորանալ փիլիսոփայական գիտելիքների մեջ և ուղևորվում է Կովկաս, որտեղից էլ Հնդկաստան։ Ճանապարհին ծանոթանում է Նինվեի բնակիչ Դամիդի հետ, ով սկսում է վերջինիս ուղեկցել իր ողջ ճանապարհորդության ընթացքում։ Դամիդը կատարում էր ողջ ճանապարհության գրառումները, պահպանում Ապոլլոնիոսի հանդիպումների զրույցները՝ միաժամանակ ինքը ևս հաճախ մասնակից դառնում այդ փիլիսոփայական զրույցներին։ Հնդկաստան գնալու ճանապարհին նա գնում է Մեծ Հայքի տարածքով։ Ֆիլոստրատի աշխատությունում հիշատակվում է մի դրվագ այդ ժամանակ հայկական լեռնաշխարհում թագավորող Արշակ առաջինի մասին[6]։ Արշակունեների դինաստիային պատկանող այդ թագավորը, ով Մեծ Հայքի թագավորի կոչումը կրել է միայն մեկ տարի մ.թ. 34-35 և սպանվել դավադիր հռոմեացիների կողմից, հնարավորություն է տալիս Ապոլլոնիոսի ճանապարհորդության հայաստանյան հատվածը թվագրել մ.թ.34-35 թվականներով։ Շրջելով Հնդկաստանի հիմնականում արևմտյան հանտվածներով՝ նա ծանոթանում է տեղի մշակույթի և փիլիսոփայության հետ։ Միաժամանակ ծանոթանում կաստայական դասակարգում ունեցող Հնդկաստանի ամենաբարձր ու իմաստուն դասի՝ բրահմանների հետ[7]։ Իարխ անունով բրահմանի և այլ մի քանի տասնյակ իմաստունների ամրոցում նա ապրում է 4 ամիս և սովորում մի շարք գիտություններ։ Ծանոթանում տարատեսակ առասպելաբանական կենդանիների լինելիության մասին Իարխի կարծքին, ով պնդում էր, որ դրանց մեծ մասը իրականությանը չեն համապատասխանում. ծանոթանում պայծառատեսության, բժշկագիտության տեղի գաղտնիքներին։ Ավելի ուշ, արդեն Հռոմեական Ներոն կայսեր թագավորության տարիներին գնում է Հռոմ։ Կայսեր մահից հետո ճանապարհորդելով ամբողջ Իտալիայի և Հունաստանի տարածքներով՝ ուղևորվում է դեպի Վեսպասիանոսի իշխանության տակ գտնվող հռոմեական Եգիպտոս։ Լինում է նաև Եթովպիայում։

Կենսագործունեության վերջին շրջանն ու մահը խմբագրել

Աշխատություններ խմբագրել

Նամակներ, Ապոլլոնիոս Թիանցուն վերագրվող աշխատությունների թվում են նամակները, որոնք նա գրել է իր ճանապարհորդությունների ընթացքում՝ ուղղված արքաների, կայսերերի, տեղական իշխանների ու կառավարողների, քաղաքային համայնքների, առանձին իմաստունների և այլոց։ Դրանք պահպանվել են Փլավիոս Ֆիլոստրատի «Ապոլլոնիոս Թիանցու կյանքը» աշխատությունում, որպես հիմնական կենսագրական նյութին հավելում։

Միստիկ արարողություններ կամ Զոհաբերությունների մասին, Գրքի գոյության մասին կրկին փաստում է Փլավիոս Ֆիլստրաստը։ Պատմելով այս գրքի մասին՝ նա նշում է, որ գրքում մանրամասն կերպով ներկայացվում են, թե որ Աստծուն ինչ զոհեր է պետք մատուցել, միաժամանակ, թե երբ է ամենահարմար ժամանակն իրականացնելու որևէ զոհաբերություն։ Գրքից միակ հատվածները պահպանվել են Եվսեբիոսի աշխատությունում։ Պատմաբանները միակարծիք են, որ դա իրոք վերարատագրված է Թիանցու գրքից[8]։

Մարգարեներ կամ Գուշակությունների մասին, Գրքի մասին միակ հիշատակությունը պահպանվել է Փլավիոս Ֆիլոստրատի մոտ։ Կենսագիրը նաև նշում է, որ վերոնշյալ գիրքը կազմված էր 4 մասերից և ուներ նաև այլընտրանքային վերնագիր՝ Աստղերով գուշակությունների մասին։

Պյութագորասի կյանքը, Գրքից մի մեծ հատված մեջբերել է Պորփյուրոսը։ Որպես սկզբնաղբյուր է օգտագործել նաև ուշ շրջանի պյութագորական Յամբլիխոսը, ով իր Պյութագորական կյանքի մասին կենսագրականում նույնպես մեջբերում է կատարում Թիանցու գրքի մեկ այլ հատվածից։

Ապոլլոնիոսի կտակը - Փլավիոս Ֆիլոստրատը նշում է, որ իր կենսագրական աշխատությունում օգտագործել է նաև սա, որպես սկզբնաղբյուր։

Գրականություն խմբագրել

  • Փլավիոս Ֆիլոստրատ - «Ապոլլոնիոս Թիանցու կյանքը»
  • Ջ. Ռ. Ս. Միդ - «Ապոլլոնիոս Թիանացի» /ռուսերեն/

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Perseus Digital Library — 1987.
  2. CONOR.Sl
  3. «Ապոլլոնիոս Թիանացի- Նամակներ 44,45,46,55,72»
  4. Փլավիոս Ֆիլոստրատ - «Ապոլլոնիոս Թիանցու կյանքը» Գիրք 1
  5. Փլավիոս Ֆիլոստրատ - «Ապոլլոնիոս Թիանցու կյանքը» Գիրք 1 20-30
  6. Փլավիոս Ֆիլոստրատ - «Ապոլլոնիոս Թիանցու կյանքը» Գիրք 2 1-3
  7. Փլավիոս Ֆիլոստրատ - «Ապոլլոնիոս Թիանցու կյանքը» Գիրք 2 20-27
  8. «Ջորջ Ռ.Ս. Միդ - Ապոլլոնիոս Թիանացի» Մաս 17