Ամերիկա (վեպ, Ֆրանց Կաֆկա)

«Ամերիկա» (գերմ.՝ Amerika), կամ (գերմ.՝ Der Verschollene), «Անհետ կորածը»), հայտնի է նաև որպես Մարդը, որ անհետացավ (Ամերիկա),[1] Ամերիկա: Կորած մարդը,[2] և Ամերիկայում կորածը,[3]Ֆրանց Կաֆկայի (1883–1924) անավարտ առաջին վեպ, որy գրվել է 1911-1914 թվականներին[4] և հրապարակվել նրա մահից հետո 1927 թվականին։ Այն պատմում է մի երիտասարդի մասին, որը Եվրոպայից Ամերիկա է ժամանում։ Վեպում բազմաթիվ մանրամասներ են ներառվել ԱՄՆ գաղթած նրա հարազատների կյանքից։ Վեպն ի սկզբանե գրվել է որպես պատմվածք, որը կոչվել է «Հնոցապանը»։ Ընդունված Ամերիկա վերնագիրը գալիս է Կաֆկայի մտերիմ ընկեր Մաքս Բրոդի պատրաստած տեքստային խմբագրությունից 1924 թվականին՝ Կաֆկայի մահից հետո։ Վեպը լույս է տեսել մի քանի անգլալեզու տարբերակներով, այդ թվում՝ «Ամերիկա», թարգմանել են Էդվին Մյուիրը և Ուիլլա Մյուիրը (1938 թվական։ «Մարդը, որ անհետացավ (Ամերիկա)» գիրքը թարգմանել է Մայքլ Հոֆմանը (1996 թվական), «Ամերիկա: Կորած մարդը» թարգմանել է Մարկ Հարմանը (2008 թվական), իսկ «Ամերիկայում կորածը» թարգմանել է Էնթոնի Նորթին (2010 թվական), և «Մարդը, որ անհետացավ (Ամերիկա)»՝ Ռիչի Ռոբերտսոնի թարգմանությամբ (2012 թվական):

Ամերիկա
գերմ.՝ Der Verschollene
Տեսականավարտ վեպ և գրական ստեղծագործություն
Ձևվեպ և Նովել
ՀեղինակՖրանց Կաֆկա
Երկիր Ավստրիա
Բնագիր լեզուգերմաներեն
Գրվել է1912
ՏեսարանԱՄՆ
Հրատարակվել է1927
Թվային տարբերակprojekt-gutenberg.org/kafka/amerika/amerika.html

Սյուժե

խմբագրել

Վեպի առաջին գլուխը պատմվածք է, որը կոչվում է «Հնոցապանը»։

Երիտասարդ արտագաղթած Կառլ Ռոսմանը Եվրոպայից ծնողների հորդորով ստիպված է մեկնել Ամերիկա՝ սեռական բռնության հետ կապված սկանդալից խուսափելու համար (սպասուհու պատճառով, որը գայթակղել էր նրան և հղիացել), շոգենավով ժամանում է Նյու Յորքի նավահանգիստ։ Նա ծանոթանում է մի հնոցապանի հետ, որը դժգոհ է նավի աշխատանքային պայմաններից, և որին պատրաստվում են հեռացնել աշխատանքից։ Կառլը հնոցապանի հետ միասին գնում է նավապետի մոտ։ Իրադարձությունների սյուրռեալիստական շրջադարձով Կառլի հորեղբայրը՝ սենատոր Ջեյքոբը, հանդիպման է կապիտանի հետ։ Կառլը չգիտի, որ սենատոր Ջեյքոբն իր հորեղբայրն է, բայց պարոն Ջեյքոբը ճանաչում է նրան և տանում։

Սենատոր Ջեյքոբը թողնում է Կառլին ապրել նրա հետ, բայց երբ Ռոսմանը առանց հորեղբոր լիակատար թույլտվության գնում է քաղաքից դուրս ընկերոջը հանդիպելու, հորեղբայրը խզում է հարաբերությունները նրա հետ, և Կառլը հայտնվում է փողոցում։ Աննպատակ թափառելիս նա ընկերանում է երկու թափառաշրջիկի՝ Ռոբինսոնի և Դելամարշի հետ։ Նրանք խոստանում են Կառլին աշխատանք գտնել, բայց առանց թույլտվության վաճառում են նրա կոստյումը, ուտում նրա առջև՝ առանց ուտելիք առաջարկելու և գողանում նրա ունեցվածքը։ Նրանք Կառլին հրավիրում են իրենց հետ գալ աշխատանք փնտրելու։ Սկզբում Կառլը համաձայնվում է, բայց հետո վիճում է նրանց հետ և թողնում, աշխատանքի անցնելով որպես վերելակավար «Occidental» հյուրանոցում։ Կառլը որոշ ժամանակ աշխատում է այնտեղ։ Մի օր Ռոբինսոնը հարբած գալիս է Կառլի մոտ և գումար խնդրում։ Վախենալով կորցնել իր աշխատանքը, ընկերոջ հետ զրուցելիս տեսնելու պատճառով (ինչն արգելված է վերելակավարներին), Կառլը համաձայնում է պարտքով գումար տալ, այնուհետև շատ ավելի մեծ օրենք է խախտում՝ տանելով հարբած, հիվանդ Ռոբինսոնին աշխատողների հանրակացարան:

Առանց թույլտվության իր պաշտոնը լքելու համար աշխատանքից ազատվելով՝ Կառլը համաձայնում է ոչ միայն վճարել Ռոբինսոնի տաքսիի համար, այլև միանալ նրան։ Նրանք գնում են Դելամարշի մոտ։ Դելամարշն այդ ժամանակ ապրում է Բրունելդա անունով հարուստ և գեր տիկնոջ հետ։ Նա ցանկանում է Կառլին վերցնել որպես ծառա։ Կառլը հրաժարվում է, բայց Դելամարշը ֆիզիկապես ստիպում է նրան մնալ, և նա հայտնվում է իր բնակարանում թակարդում: Նա փորձում է ազատվել, բայց նրան ծեծում են Դելամարշը և Ռոբինսոնը։ Պատշգամբում նա խոսում է մի ուսանողի հետ, որն ասում է, որ պետք է մնալ, քանի որ դժվար է այլ տեղ աշխատանք գտնել: Կառլը որոշում է մնալ։

Որոշ ժամանակ անց, երբ Կառլն այլևս չի ծառայում Բրունելդային (հատվածը, որը նկարագրում է նրա մնալը Բրունելդայի հետ և թե ինչպես է նա կարողացել դուրս գալ այնտեղից, չի ավարտվել), նա տեսնում է գովազդ, որ Օկլահոմայի բնության թատրոնը աշխատակիցներ է փնտրում։ Թատրոնը խոստանում է աշխատանք գտնել բոլորի համար։ Կառլը դիմում է և աշխատանքի անցնում որպես տեխնիկ: Այնուհետև նրան գնացքով ուղարկում են Օկլահոմա, որտեղ նա հանդիպում է հովիտների անծայրածիրությանը և ընդունում «Նեգրո» անունը որպես իր սեփականը։

Այստեղ ձեռագիրն ավարտվում է։

Անորոշություններ

խմբագրել

Վերնագիր

խմբագրել

Զրույցներում Կաֆկան այս գիրքն անվանել է «Ամերիկյան վեպ», ավելի ուշ անվանել է այն պարզապես «Հնոցապանը»՝ առաջին գլխի վերնագրից հետո, որն առանձին հրատարակվել է 1913 թվականին[5] Կաֆկայի գրքի աշխատանքային անվանումն էր «Մարդը, որն անհետացավ» (Der Verschollene)[6]։ «Ամերիկա» վերնագիրն ընտրել է Կաֆկայի գրական կտակակատար Մաքս Բրոդը, որը հավաքել է անավարտ ձեռագիրը և հրատարակել նրա մահից հետո[6]։ Բրոդը ձեռագիրը նվիրել է Օքսֆորդի համալսարանին[7]։

Կաֆկան անսպասելի հանկարծակի ընդհատել է այս վեպի աշխատանքը, և այն մնացել է անավարտ։ Ինչպես նա ասաել է իր ընկերոջը և կենսագիր Մաքս Բրոդին, «Օկլահոմայի բնության թատրոնը» անավարտ գլուխը (որի սկիզբը հատկապես հիացնում էր Կաֆկային, այնքան, որ նա հաճախ բարձրաձայն կարդում էր մեծ ազդեցության տակ), ստեղծագործության վերջին գլուխը պետք է լիներ և ավարտվեր հաշտության նոտայի վրա։ Առեղծվածային լեզվով Կաֆկան ժպտալով ակնարկել էր, որ այդ «գրեթե անսահման» թատրոնում իր երիտասարդ հերոսը, կարծես ինչ-որ դրախտային կախարդությամբ, կվերագտներ իր մասնագիտությունը, պաշտպանությունը, ազատությունը, նույնիսկ իր հին տունն ու ծնողներին[8]։

Այս գլխին անմիջապես նախորդող պատմվածքի մասերը նույնպես թերի են: Երկու մեծ հատվածներ են պահպանվել, որոնք նկարագրում են Կառլի ծառայությունը Բրունելդայի մոտ, բայց դրանք չեն լրացնում բացերը։ Կաֆկան բաժանել է և վերնագրել միայն առաջին վեց գլուխները։

Հիմնական թեմաներ

խմբագրել

Վեպն ավելի բացահայտ հումորային է, բայց որոշ չափով ավելի իրատեսական (բացառությամբ վերջին գլխի), քան Կաֆկայի ստեղծագործություններից շատերը, բայց այն պարունակում է ճնշող և ոչ նյութական համակարգի նույն դրդապատճառները, որոնք բազմիցս անգամ գլխավոր հերոսին դնում են տարօրինակ իրավիճակներում։ Հատկապես Ամերիկայում, արհամարհված անհատը հաճախ պետք է իր անմեղությունը խոստովանի հեռավոր ու խորհրդավոր իշխանությունների առաջ: Սակայն Կառլը հաճախ ինքնակամ ենթարկվում է նման վերաբերմունքին (հյուրանոցում օգնում է հարբած Ռոբինսոնին, նրան դուրս վռնդելու փոխարեն, վճարում է Ռոբինսոնի տաքսու համար, գնում է Դելամարշի տուն, համաձայնվում է բանտարկության)։

Պատմվածքի մեջ Ազատության արձանը սուր է պահում, և որոշ գիտնականներ դա մեկնաբանում են որպես «ուժը ծնում է իրավունք» փիլիսոփայությունը, որին, ըստ Կաֆկայի, Միացյալ Նահանգները հավատարիմ է մնում[9]։

Ոգեշնչում

խմբագրել

Կաֆկան սիրել է կարդալ ճանապարհորդական գրքեր և հուշեր։ «Բենջամին Ֆրանկլինի ինքնակենսագրությունը» նրա ամենասիրելի գրքերից է եղել, որտեղից նա սիրել է հատվածներ բարձրաձայն կարդալ։ Չնայած նրան միշտ ձգում էին բաց տարածքները և հեռավոր երկրները, ասում են, որ նա երբեք չի ճանապարհորդել Ֆրանսիայից և Իտալիայի հյուսիսից հեռու[10]։ Չնայած դրան, եզակի լուսանկարում պատկերված է Կաֆկան անծանոթ տղամարդու հետ Դանիայի Մարիելիստ լողափին[11]։

Այդ ժամանակ Կաֆկան նաև կարդացել կամ վերընթերցել է Չարլզ Դիքենսի մի քանի վեպեր և իր օրագրում գրել․ «Իմ մտադրությունն էր, ինչպես տեսնում եմ հիմա, գրել Դիքենսի վեպը՝ հարստացված ավելի վառ լույսով, որը ես վերցրել եմ արդի ժամանակներից, և ավելի գունատ լույսով, որը ես իմ ինտերիերում կգտնեի»[12]։

Ադապտացիաներ

խմբագրել

Կինո և հեռուստատեսություն

  • «Լիցենզավորված ազատություն», 1990 թվականի կարճամետրաժ ֆիլմ, ռեժիսոր՝ Միքայել Կրեյս
  • «Ամերիկա», 1966 թվականի անթոլոգիական դրամատիկ հեռուստասերիալ «Theatre 625»-ի էպիզոդ, ռեժիսոր՝ Ջեյմս Ֆերման
  • «Amerika oder der Verschollene», 1969 թվականի գերմանական ֆիլմ, ցուցադրված ZDF ալիքով, ռեժիսոր՝ Զբինեկ Բրինիչ
  • Klassenverhältnisse («Դասակարգային հարաբերություններ»), 1984 թվականին նկարահանված սև-սպիտակ գերմանալեզու ֆիլմ, նկարահանված Ժան Մարի Ստրաուբի և Դանիել Հույեի կողմից
  • «Ամերիկա», 1994 թվականի չեխական ֆիլմ, նկարահանված Վլադիմիր Միխալեկի կողմից, Մարտին Դեյդարի մասնակցությամբ Կառլ Ռոսմանի դերում

Թատրոն

  • «Ամերիկա», Յիպ Վիշինի պիեսը, որը հյուրախաղերով հանդես է եկել Միացյալ Նահանգներում 2004 թվականին, ռեժիսոր՝ Գեյրուն Տինո[13]
  • «Ամերիկա», Սամուել Բորդոլիի կամերային օպերան, կատարված Tête à Tête ընկերության կողմից 2012 թվականին[14]

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1996 English translation by Michael Hofmann, Penguin Books
  2. 2008 English translation by Mark Harman, Schocken Books
  3. Kafka, Franz (2010). Lost in America. Translated by Northey, Anthony. Prague: Vitalis Verlag. ISBN 978-80-7253-316-9.
  4. Douglas Shields Dix, "The Man Who Disappeared: Kafka Imagining Amerika" Արխիվացված 2018-09-18 Wayback Machine, Kafka.org
  5. Kafka (1946, 300).
  6. 6,0 6,1 Kafka (1996, xiii).
  7. Israeli museum wants Kafka manuscript from Germany
  8. Kafka (1946, 301).
  9. Franz Kafka : geometrician of metaphor
  10. Kafka (1946, 300–301).
  11. [http://cultura.elpais.com/cultura/2008/07/09/actualidad/1215554406_740215.html "A la derecha, Franz Kafka, junto a un desconocido en la playa de Marielyst (Dinamarca)." (photo), El País, 9 July 2008
  12. Kafka (1946, ix–x).
  13. See, Rich (2003) CurtainUp DC Review of America. The Internet Theater Magazine of Reviews, Features, Annotated Listings. Retrieved on July 16, 2014.
  14. Amerika, performance details

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
  • Amerika, facsimile of the 1927 edition, Universitäts- und Landesbibliothek Düsseldorf, University of Düsseldorf (de)
  • Amerika, text at zeno.org (de)
  • Amerika, text at digibib.org (de)