Ակնա գավառակ

Ակնա գավառակ (թուրքերեն Էգին կազասը), գտնվում է Արևմտյան Հայաստանում, այժմ՝ Թուրքիայի Երզնկայի վիլայեթում։ Ակնա գավառակի հյուսիս-արևմուտքից դեպի հարավ–արևելք հոսում է Արևմտյան Եփրատ (Կարասու) գետը։

Կլիմա

Կլիման բարեխառն է, առողջարար, օդը՝ մաքուր լեռնային դիրքի (բարձրությունը 2000-2300 մ), առատ ջրի և փարթամ բուսականության շնորհիվ։ Ձմեռը (հատկապես հունվարը) ցուրտ է, ամառը՝ տաք։ Աճում են ծիրան, խաղող, դեղձ, սալոր, թութ և այլն։

Վարչական բաժանում

Վարչական տեսակետից Ակնա գավառակը բաժանված էր 8 գյուղախմբերի (ընդամենը՝ 102 գյուղ)։ Գավառակը կառավարվում էր կայմակամի, իսկ գյուղախումբը՝ մյուդիրի կողմից։ Համաձայն 1885 թվականիի մարդահամարի, Ակնա գավառակում հայերը կենտրոնացած էին հետևյալ բնակավայրերում՝

• Ակն (5442 բնակիչ),
• Կամարակապ (1133),
• Ապուչեխ (1066),
• Բենկա կամ Բինկյան (874),
• Լիճք (507),
• Կարուշլա (204),
• Նարվեր (191),
• Վանք (180),
• Ձորակ (170),
• Շրզու (138)
• Մուշեղկան (62)։

Այս գյուղերում բնակվում էին նաև թուրքեր։ Բացի այդ կային թուրքացած հայ գյուղեր (Խաչուկիլ, Վարդանկիլ, Կնքահայրկիլ ևն), որոնց թիվն անցնում էր 40-ից։ Դրանց բնակիչները թուրքերից հալածվելով հարկադրաբար իսլամացել էին 16-17-րդ դարերում։

Լեզու

Իսլամացած հայերի լեզվում, որ թուրքերենն էր, օգտագործվում էին ոչ քիչ թվով հայերեն բառեր։ Հայաբնակ բոլոր գյուղերում հայերն ունեին դպրոց, եկեղեցի, զանազան մշակութային միություններ։ Ապուչեխում կային «Վարագա սանուց» և «Արշալույս երիտասարդաց» միությունները, թատրոն և գրադարան, հրատարակվում էր «Մտրակ» թերթը, Կամարակապում՝ «Ազգանազյան», «Դպրոցասիրաց» և «Հույս ի պսակ» ընկերությունները և այլն։

Տնտեսություն

Հայերն զբաղվում էին արհեստներով (հյուսնություն, կոշկակարություն, դերձակություն ևն), առևտրով, գյուղատնտեսությամբ։ Ապուչեխում հյուսում էին նրբաթել յազմաներ և դիմացկուն կերպասներ։ Հռչակված էին Կամարակապի ոսկերիչները, երկաթագործները և շերամապահները։

Աշխարհագրություն

Ակնա գավառակի հայկական գյուղերը, կառուցված լինելով սարալանջերին, ունեին ամֆիթատրոնի տեսք։ Առհասարակ տները երկհարկ էին, բայց կային 3—4 հարկանի ևս։ Վանք գյուղից 1 կմ դեպի հյուսիս-արևելք եղած ուրարտական ավերակները վկայում են, որ ուրարտական շրջանում որոշ բնակավայրեր են եղել Ակնա գավառակում։ Ակնա գավառակի հայերը տեղահան արվեցին Մեծ եղեռնի ժամանակ։

Տես նաև

• Ակն

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 225)։