Ախալցխայի գավառ
Ախալցխայի գավառ, վարչաքաղաքական միավոր Ռուսական կայսրության կազմում։ Ձևավորվել է 1867 թվականին՝ Թիֆլիսի նահանգի կազմում։ Գավառի կենտրոնը Ախալցխա քաղաքն էր։
 Ахалцихский уезд | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Երկիր |  Ռուսական կայսրություն | ||
| Կարգավիճակ | գավառ | ||
| Մտնում է | Թիֆլիսի նահանգ | ||
| Ներառում է | 9 համայնք | ||
| Վարչկենտրոն | Ախալցխա | ||
| Հիմնական լեզու | Հայերեն, թաթարերեն, , վրացերեն, ռուսերեն | ||
| Բնակչություն (1897) | 68837 | ||
| Ազգային կազմ | թուրքեր (35%), հայեր (22%), կովկասյան թաթարներ (18%), վրացիներ (18%)[1] | ||
| Տարածք | 2,572 | ||
 | |||
 | |||
| Հիմնադրված է | 1867 թ. | ||
| Պատմական շրջան(ներ) | Արտահան (Ախալցխա) Սամցխե (Ադիգեն) | ||
Ախալցխայի գավառը հյուսիս-արևելքից սահմանակցում էր Գորիի, հարավ-արևելքից՝ Ախալքալաքի գավառներին։ Հյուսիսում և հյուսիս-արևմուտքում Քութայիսի նահանգն էր, իսկ հարավում և հարավ-արևմուտքում Օսմանյան կայսրության սահմանը (1878 թվականից՝ Կարսի մարզ)։ Միակ գավառն էր, որ հայկական համարվում էր մասնակի, և որի նկատմամբ Հայաստանի Հանրապետությունը երբեք պահանջ չէր ներկայացրել։
Ներառում էր հիմնականում ժամանակակից Սամցխե-Ջավախեթի մարզի հյուսիս-արևմուտքը (Ադիգեն, Ախալցխա)։
Անվանում խմբագրել
«Ախալցխա» անվանումը ծագումնաբանական առումով հասնում է 12-րդ դար։ Վրացերենից հայերեն թարգմանվում է որպես «նոր ամրոց» (վրաց.՝ ახალი, ախալի՝ նոր, վրաց.՝ ციხე, ցիխե՝ ամրոց)։ Մինչ այդ նույն տեղում էր գտնվում Լոմսիա ամրոցը։
Պատմություն խմբագրել
Ախալցխայի գավառը կազմվել է 1840 թվականին՝ Վրացա-Իմերեթական նահանգի կազմում։ Նախկինում այն ամբողջությամբ մտել է Իմերեթի թագավորության կազմ։ Ռուսական կայսրությանը միացել էր 1828-29 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմի արդյունքում, և մնացել դրա կազմում մոտ իննսուն տարի։
Ռուսական տիրապետության առաջին հինգ տասնամյակների ընթացքում տեղի են ունենում վարչատարածքային մի քանի փոփոխություններ։ Կովկասում ստեղծված Վրացա-Իմերեթական նահանգը 1846 թվականին կիսվում է Թիֆլիսի (1846-1918) և Քութայիսի (1846-1918) նահանգները։ Ախալցխայի գավառը կիսվում է Աբասթումանի և Խերթվիսի շրջանների՝ Քութայիսի նահանգի կազմում[2]։ 1867 թվականին Ախալցխան վերադարձվում է Թիֆլիսի նահանգ[3]։
1918-1920 թվականներին Ախալցխայի գավառը մտել է Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետության մեջ, իսկ խորհրդայնացումից հետո՝ Կարսի պայմանագրով, այն պաշտոնապես տրվել է Վրացական ԽՍՀ-ին։
Բնակչություն խմբագրել
1897 թվականի մարդահամարի տվյալներով գավառի բնակչությունը 68,837 մարդ էր, որի ավելի քան 1/3-ը թուրքեր էին (24137 մարդ), և գրեթե հավասար քանակությամբ, հայեր (15144 մարդ) թաթարներ (12370 մարդ), վրացիներ (12211 մարդ) և այլ ազգեր[4]։ Ախալցխա քաղաքի բնակչությունը 1897 թվականին 15357 մարդ էր, որից 9035-ը հայեր էին, 3576-ը՝ վրացիներ, 1580-ը՝ ռուսներ[5]։
1921 թվականին Ախալցխայի գավառը վերջնականապես անցնում է Խորհրդային Վրաստանին, որոնց վրա հետագայում առաջանում են Ախալցխայի և Ադիգենի շրջանները։
Վարչական բաժանում խմբագրել
1913 թվականին գավառը բաժանված էր 9 գյուղական համայնքի[6]՝
- Ադիգենի
- Ախալցխայի
- Ածղուրի
- Իդումալայի
- Լեպիսի
- Վալեի
- Վարհանի
- Ուդեի
- Ուրավելի
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г., Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России, Ахалцихский уезд
- ↑ 20701. Высочайше утверждённое положение о разделении Закавказского края. Руниверс. Дата обращения 29 января 2015.
- ↑ http://www.heraldicum.ru/gruzia/gubernia.htm
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России, Ахалцихский уезд
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. город Ахалцих
- ↑ , Волостныя, станичныя, сельскія, гминныя правленія и управленія, а также полицейскіе станы всей Россіи съ обозначеніем мѣста ихъ нахожденія, Кіевъ, «Изд-во Т-ва Л. М. Фишъ», 113։