Ալի իբն Աբի Տալիբ (արաբերեն՝ علي بن أﺑﻲ طالب, մոտ 600, Մեքքա, Հիջազ, Արաբական թերակղզի[1] - հունվարի 28, 661, ալ-Քուֆա, Ուղղահավատ խալիֆների պետություն[1]), Արաբական խալիֆայության խալիֆա 656-661 թվականներին, Մուհամմադի հորեղբորորդին և փեսան։

Ալի իբն Աբի Տալիբ
արաբ․՝ علي بن أبي طالب‎‎
Դիմանկար
Ծնվել էմոտ 600
ԾննդավայրՄեքքա, Հիջազ, Արաբական թերակղզի[1]
Մահացել էհունվարի 28, 661
Մահվան վայրալ-Քուֆա, Ուղղահավատ խալիֆների պետություն[1]
ԳերեզմանImam Ali Mosque
Քաղաքացիություն Ուղղահավատ խալիֆների պետություն
Կրոնիսլամ
Մասնագիտությունպետական գործիչ, կադի, ֆաքիհ, մուհադիս, մուֆասիր, դատավոր և բանաստեղծ
ԱմուսինՖաթիմա Զահրա[2], Ումմ ալ-Բանին, Ումամա բինթ Զեյնաբ, Ասմա բինթ Ումայս և Խավլա բինթ Ջաֆար
Ծնողներհայր՝ Աբու Տալիբ իբն Աբդ ալ-Մուտտալիբ[2], մայր՝ Ֆատիմա բինթ Ասադ[2]
Զբաղեցրած պաշտոններուղղահավատ խալիֆ և The Twelve Imams?
Երեխաներալ-Հասան իբն Ալի[3], ալ-Հուսեյն իբն Ալի[4], ալ-Աբբաս իբն Ալի, Աբդուլլահ իբն Ալի, Ջաֆար իբն Ալի, Մուհամմադ իբն ալ-Հանաֆիա, Զեյնաբ բինթ Ալի[5][2], Ումմ Քուլսում բինթ Ալի[2], Հիլալ իբն Ալի, Ռուկայյա Մաշհադ, Օսման իբն Ալի, Khadija bint Ali?, Umar ibn Alí? և ալ-Մուհսին իբն Ալի իբն Աբի Տալիբ[2]
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Ali Վիքիպահեստում
Ալի իբն Աբի Տալիբ - (Հակոբ Հովնաթանյան)

Ալին նաև իսլամի առաջին արական կրոնափոխն էր[6][7]։ Սուննի մուսուլմանները համարում են Ալիին չորրորդ և վերջնականը «Ռաշիդուններից» (արդարացիորեն առաջնորդված կրոնապետներ), իսկ շիա մուսուլմանները նկատում են Ալիին որպես առաջին իմամը և համարում են նրա և նրա հետնորդները որպես օրինական իրավահաջորդները Մուհամմեդի, բոլորն անդամներ լինելով «Ահլ ալ-Բայտ»ի, Մուհամմեդի ընտանիքը։ Այս անհամաձայնությունը բաժանել է «Ումման» (իսլամական համայնքը) սուննի և շիա մասնաճյուղերի[8]։

Մուսուլմանական, հատկապես՝ շիա աղբյուրները, գրում են որ Մուհամմադի կյանքի ժամանակ, Ալին միայն անձն էր, որ ծնվել է Քաաբայի սրբավայրում Մեքքայում, իսլամի ամենասուրբ վայրը[8]։ Ալիի հայրը Աբու Թալիբն էր, իսկ մայրը՝ Ֆատիմա բինտ Ասադ[8], բայց նա Մուհամմեդի տան մեջ մեծացել է։ Մուհամմեդը իր կարգին հոգ տարվել էր Աբու Թալիբից, նրա հորեղբայրը։ Երբ Մուհամմեդը հաղորդել է, որ ստացել է աստվածային հայտնություն, Ալին առաջին տղամարդն էր ընդունելու իր ուղերձումը, նվիրելով իր կյանքը իսլամի[9][10][11][12]։

Ալին գաղթել է Մեդինա Մուհամմեդից անմիջապետ հետո։ Մեդինայում, Մուհամմեդն ասել է Ալիին, որ Ալլահն պատվիրել էր Մուհամմեդին, որ տա նրա դուստրը, Ֆատիման, Ալիի ամուսնության[8]։ Տասը տարվա ընթացքում, որ Մուհամմեդը գլխավորել է Մեդինայի համայնքը, Ալին չափազանց ակտիվ է եղել իր ծառայությամբ, առաջնորդելով մարտիկների ջոկատներ մարտերում։ Ալին մասնակցել է վաղ քարավանի արշավանքների Մեքքայից և ավելի ուշ `գրեթե բոլոր մարտերում կռվել է սկիզբ առնող մուսուլմանական համայնքի կողմից։

Ալին նշանակվել կրոնապետ (խալիֆա) Մուհամմեդի ուղեկիցների կողմից («Սաբահաները») Մեդինայում երրորդ կրոնապետ Ութման իբն Աֆանի սպանությունից հետո[13][14]։ Նրա գլխավորության տակ, քաղաքացիական պատերազմ է ծագել։ 661 թվականին, Ալին հարձակման է ենթարկվել մի առավոտ, երբ երկրպագում էր Կուֆա մզկիթում և մահացել է մի քանի օր հետո[15][16]։

Իսլամական մշակույթում, Ալին հարգվում է իր քաջության, գիտելիքին, հավատքին, ազնվության, իսլամի նվիրվածության, խորը հավատարմության Մուհամմեդի, հավասար վերաբերմունքին բոլոր մուսուլմանների և մեծահոգության ներողամիտ լինելու համար նրա պարտված թշնամիների հանդեպ։ Ալիի ազդեցությունը եղել է կարևոր իսլամական պատմության[8]։

Աղբյուրներ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Али бен-Аби-Талеб (ռուս.) // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. АндреевскийСПб.: Брокгауз — Ефрон, 1890. — Т. I. — С. 438.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Али-заде А. Али ибн Абу Талиб (ռուս.) // Исламский энциклопедический словарьМ.: Ансар, 2007. — С. 68. — ISBN 978-5-98443-025-8
  3. Али-заде А. Хасан ибн Али (ռուս.) // Исламский энциклопедический словарьМ.: Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8
  4. Али-заде А. Хусайн ибн Али (ռուս.) // Исламский энциклопедический словарьМ.: Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8
  5. Али-заде А. Зайнаб бинт Али (ռուս.) // Исламский энциклопедический словарьМ.: Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8
  6. Կելեն Բետի (2001)։ Muhammad: The Messenger of God։ Taylor Production։ էջ 29։ ISBN 978-81-261-2339-1 
  7. Վաթ Վիլիամ Մոնտգոմերի (1953)։ Muhammad at Mecca։ Oxford University Press։ էջեր xii 
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Նասր Սայեդ Հուսեյն։ «Ալի»։ Encyclopædia Britannica Online։ Encyclopædia Britannica, Inc.։ Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 12–ին 
  9. «Ալի իբն Աբու Թալիբ»։ Encyclopædia Iranica։ Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 7-ին։ Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 16 
  10. Տաբատաբաեի Սայեդ Մուհամմեդ Հուսեյն (1979)։ Shi'ite Islam։ Suny press։ էջ 191։ ISBN 978-0-87395-272-9. 
  11. Աշրաֆ Շահիդ (2005)։ Encyclopedia of Holy Prophet and Companions։ Anmol Publications PVT LTD.։ էջ 14։ ISBN 978-81-261-1940-0 
  12. Դիանա Ստայգերվելդ։ Alī ibn Abu Talib։ Encyclopaedia of Islam and the Muslim world; հատոր.1 (MacMillan)։ ISBN 978-0-02-865604-5 
  13. Աշրաֆ Շահիդ (2005)։ Encyclopedia of Holy Prophet and Companions։ Anmol Publications PVT LTD.։ էջեր 119–120։ ISBN 978-81-261-1940-0 
  14. Մադելունգ Վիլֆրեդ (1997)։ The Succession to Muhammad: A Study of Early Caliphate։ Cambridge University Press։ էջեր 141–145։ ISBN 978-0-521-64696-3 
  15. Լապիդուս Իրա (2002)։ A History of Islamic Societies (երկրորդ հատոր)։ Cambridge University Press։ էջ 47։ ISBN 978-0-521-77933-3 
  16. Տաբատաբաեի Սայեդ Մուհամմեդ Հուսեյն (1979)։ Shi'ite Islam։ Suny press։ էջեր 50–57 և 192։ ISBN 978-0-87395-272-9. 
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 170