Վիքիպեդիա

Ալեքսանդր Մակեդոնացու մահ

Ալեքսանդր Մակեդոնացու մահը և հետագա իրադարձությունները դարձել են քննարկման առարկա։ Ըստ Բաբելոնյան աստղագիտական օրագրի՝ Ալեքսանդրը մահացել է մ․թ․ա․ 323 թվականի հունիսի 10-ի կամ 11-ի երեկոյան[1]` 32 տարեկան հասակում։ Նա մահացել է Բաբելոնի Նաբուգոդոնոսոր II արքայի պալատում։

Մեռնող Ալեքսանդր, մ․թ․ա․ 2-րդ դարի քանդակագործություն

Մակեդոնացիներն ու տեղացիները լաց են եղել նրա մահվան մասին լուրի ժամանակ, իսկ Աքեմենյանների հպատակները սափրել են իրենց գլուխները[2]։ Դարեհ III-ի մայրը՝ Սիսիգամբիսը, իմանալով Ալեքսանդրի մահվան մասին լուրը, հրաժարվել է սնունդից և մահացել մի քանի օր անց[3]։ Պատմաբանները տարբերվում են Ալեքսանդրի մահվան մասին հիմնական աղբյուրների գնահատմամբ, ինչի արդյունքում առաջացել են տարբեր կարծիքներ։

Նախորդող իրադարձություններ

խմբագրել

Մ․թ․ա․ 323 թվականի փետրվարին Ալեքսանդրն իր բանակին հրամայել է պատրաստվել Բաբելոն արշավանքի[4]։ Ըստ Արիանոսի՝ Ալեքսանդրը հանդիպել է քաղդեացիներին, որոնք նրան խորհուրդ են տվել քաղաք չմտնել, քանի որ իրենց աստվածությունը զգուշացրել է, որ քաղաք մտնելը ճակատագրական կդառնա Ալեքսանդրի համար[5]։ Ենթադրվում էր, որ նա Բաբելոն է մտել Թագավորական դարպասներով։

Կալանի մարգարեություն

խմբագրել

Կալանը, ամենայն հավանականությամբ, հնդկական Նագա սադհուն էր, որոնց հույները հիմնոսոֆիստներ էին անվանում։ Նա ուղեկցել է հունական բանակին, որը վերադարձել է Փենջաբից՝ Ալեքսանդրի խնդրանքով։ Նա այդ ժամանակ 73 տարեկան էր։ Սակայն, երբ պարսկական կլիման և ճանապարհորդությունից հոգնածությունը թուլացրել են նրան, նա Ալեքսանդրին տեղեկացրել է, որ կնախընտրեր մեռնել, քան ապրել որպես հաշմանդամ։ Նա որոշել է ինքնահրկիզման միջոցով իրեն զրկել կյանքից։ Ալեքսանդրը փորձել է նրան հետ պահել այդ ամենից, Կալանի պնդմամբ Ալեքսանդրը խարույկի կառուցման աշխատանքները վստահել է Պտղոմեոսին[6]։ Դա տեղի է ունեցել մ. թ. ա. 323 թվականին Սուզահում[7], Կալանը Ալեքսանդր Նեարխի և Հարես Միտիլենսկու կողմից հիշատակվում է նաև նավատորմի հրամանատար[8]։ Նա ինքնահրկիզման ժամանակ չէր ընկնում, ինչն առաջացրել է նրան հետևողների զարմանքը[9][10]։ Նախքան ողջ-ողջ հրկիզվելը, Կալանի կողմից Ալեքսանդրին ուղղված վերջին խոսքերն էին «մենք կհանդիպենք Բաբելոնում»[11][12]։ Այսպիսով, ենթադրվում է, որ նա կանխատեսել է Ալեքսանդրի մահը Բաբելոնում։ Կալանի մահվան պահին Ալեքսանդրը, սակայն, չէր պատրաստվում գնալ Բաբելոն[13][14]։ Ոչ ոք այդ ժամանակ չէր հասկացել այդ խոսքի` «Մենք կհանդիպենք Բաբելոնում» իմաստը։ Երբ Ալեքսանդր հիվանդացավ և մահացավ Բաբելոնում, հույները եկան այն եզրահանգմանը, որ Կալանի խոսքերը մարգարեական էին։

Պատճառներ

խմբագրել
 
Ու․ Քրեյն «Նա ուշադիր նայում է զորքին»
 
Ալեքսանդրի թունավորումը 15-րդ դարի անգլիական միջնադարյան մանրանկարչությունում

Ալեքսանդրի մահվան ենթադրյալ պատճառներից են լյարդի հիվանդությունները, ջերմությունն և ստրիխնինից թունավորումը, սակայն այդ վարկածների համար բավական քիչ փաստեր են եղել[15]։ Ըստ Մերիլենդ նահանգի համալսարանի բժշկության դպրոցի տվյալների (զեկույց 1998), Ալեքսանդրը, հավանաբար, մահացել է տիֆից (որը մալարիայի հետ միասին տարածված էր հին Բաբելոնում[16])։ Մերիլենդի համալսարանի բժշկական կենտրոնից Դեյվիդ ու. Օլդահի խոսքերով, Ալեքսանդրը նույնպես ունեցել է «ծանր որովայնային ցավեր, որոնք ստիպել են նրան գոռալ հոգեվարքի մեջ»։ Այս վարկածը, սակայն, մտնում է «Ալեքսանդր Մեծի պատմությունը» կեղծ պատմական վեպի մեջ։ Էնդրյու ն. Ուիլյամսի և Ռոբերտ Առնոտատի խոսքերով՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացին վերջին օրերին համր է դարձել։ Նա համր է դարձել Կիրոպոլի պաշարման ժամանակ պարանոցի նախորդ վնասվածքի պատճառով[17]։

Դիակի պահում

խմբագրել
 
Նիզամի Գյանջավիի «Իսկանդար-Նամե»-ն պատկերող մողոլական մանրանկարչություն

Հին հեղինակներից մեկը հաղորդում է, որ թաղման արարողության և Բաբելոնից նրա մարմնի տեղափոխելու համար պահանջվել է երկու տարի։ Հայտնի չէ, թե ինչպես է երկու տարի մարմինը պահվել` նախքան Բաբելոնից տեղափոխվելը։ 1889 թվականին Ուոլիս Բաջը ենթադրել է, որ մարմինը մնացել է Մեղրի տակառում։

Թաղման վայր

խմբագրել

Մակեդոնիայի ճանապարհին Ալեքսանդրի հուղարկավորության երթը Սիրիայում դիմավորել է Ալեքսանդրի զորահրամանատարներից մեկը՝ Պտղոմեոս I Սոտերի ապագա կառավարիչը։ Մ․թ․ա. 322 թվականի վերջին կամ 321 թվականի սկզբին Պտղոմեոսը մարմինն ուղարկել է Եգիպտոս, որտեղ այն թաղվել է Մեմֆիսում։ Մ. թ. ա. 4-րդ դարի վերջին կամ 3-րդ դարի սկզբին Ալեքսանդրի մարմինը Մեմֆիսի դամբարանից տեղափոխվեց Ալեքսանդրիա՝ վերահուղարկավորելու համար (Մ. թ. ա. մոտ 280 թվականին Ֆիլադելֆիայի Պտղոմեոսի օրոք, ըստ Պավսանիասի)։ Ավելի ուշ Պտղոմեոս Ֆիլոպատրը Ալեքսանդրի մարմինը դրեց Ալեքսանդրիայի ընդհանուր դամբարանում։ Կլեոպատրայի մահից կարճ ժամանակ անց Ալեքսանդրի հանգստության վայր է այցելել Օգոստոսը, որը, ինչպես ասում են, ծաղիկներ է դրել Ալեքսանդրի գերեզմանին։ Լեգենդներից մեկի համաձայն, մարմինը գտնվում է վաղ քրիստոնեական եկեղեցու տակ գտնվող դամբարանում։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «A contemporary account of the death of Alexander». Livius.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  2. ↑ Freeman, Philip (2011). Alexander the Great. Simon and Schuster. էջ 320. ISBN 1-4165-9280-6.
  3. ↑ Chugg, Andrew (2007). The Quest for the Tomb of Alexander the Great. Lulu.com. էջ 25. ISBN 0-9556790-0-1.
  4. ↑ Jona Lendering. «Death in Babylon». Livius.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  5. ↑ «Alexander and the Chaldaeans». Livius.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  6. ↑ Alexander the Great. Robin Lane Fox. 1973. էջ 416.
  7. ↑ Yādnāmah-ʾi Panjumīn Kungrih-ʾi Bayn al-Milalī-i Bāstānshināsī va Hunar-i Īrān. Ministry of Culture and Arts, Iran. Vizārat-i Farhang va Hunar. 1972. էջ 224.
  8. ↑ The Sháhnáma of Firdausí By Arthur George Warner, Edmond Warner. 2001. էջ 61.
  9. ↑ Defending the West: a critique of Edward Said's Orientalism Front Cover by Ibn Warraq. Prometheus Books. 2007. էջ 108.
  10. ↑ The Cambridge History of Hellenistic Philosophy edited by Keimpe Algra. 1999. էջ 243.
  11. ↑ History of Philosophy By Silvano Borruso. 2007. էջ 50.
  12. ↑ My library My History Books on Google Play National Geographic, Volume 133. 1968. էջ 64.
  13. ↑ National Geographic , Volume 133. 1968. էջ 64.
  14. ↑ The philosophical books of Cicero. Duckworth. 1989. էջ 186.
  15. ↑ Cunha B. A. The death of Alexander the Great: malaria or typhoid fever.(անգլ.) // Infect. Dis. Clin. North Am. : journal. — Infectious Disease Clinics of North America 2004 Mar;18(1):53-63, 2004. — Т. 18. — № 1. — С. 53—63. — doi:10.1016/S0891-5520(03)00090-4 — PMID 15081504.
  16. ↑ Carlos G. Musso. «MEGAS ALEXANDROS (Alexander The Great ): His Death Remains a Medical Mystery». Humane Medicine Health Care. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  17. ↑ «A Stone at the Siege of Cyropolis and the Death of Alexander the Great».
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալեքսանդր_Մակեդոնացու_մահ&oldid=9370979» էջից