Ազգագրական շրջան

Ազգագրական շրջան (մարզ), աշխարհագրական վայր, ուր պատմականորեն համատեղ բնակվող առանձին ժողովուրդների կամ նույն ժողովրդի տարբեր ազգագրական խմբերի տևական և փոխադարձ շփման հետևանքով առաջանում են որոշակի տնտեսա-մշակութային ընդհանրություններ։

Պատմա–ազգագրական շրջան

Ազգագրական շրջանը պատմական կատեգորիա է, ուստի սովորաբար կոչվում է պատմա-ազգագրական շրջան կամ մարզ։ Օրինակ, Կովկասը համարվում է պատմա-ազգագրական առանձին շրջան, որի մեջ մտնում են տարբեր լեզվաընտանիքների (իբերո-կովկասյան, հնդեվրոպական, ալթայան և այլն) պատկանող և անցյալում հասարակական զարգացման տարբեր մակարդակ ունեցող մոտ 40 մեծ ու փոքր ժողովուրդներ, որոնք, սակայն, ունեն պատմականորեն կազմավորված տնտեսության, մշակույթի, կենցաղի ու սովորույթների ընդհանրություններ։

Կովկասն ունի նաև միմյանցից զանազանվող երկու ենթամարզ՝

• Հյուսիս–Կովկասյան (ներառյալ Դաղստանը)
• Անդրկովկասյան։

Հյուսիս–Կովկասյան

Հյուսիս–Կովկասյանը բաժանվում է երկու (բուն Հյուսիս–Կովկասյան և Դաղստանյան), մյուսը՝ երեք (Հայկական, Վրացական և Ադրբեջանական) ազգագրական շրջանի։

Դրանք էլ բաժանվում են ենթաշրջանների։ Հայկական բարձրավանդակի ազգագրական շրջանը ամփոփում է 8 ենթաշրջան՝

• Փոքր Հայք,
• Ծոփք–Աղձնիք,
• Տուրուբերան,
• Վասպուրական,
• Այրարատ,
• Սյունիք-Արցախ,
• Գուգարք,
• Բարձր Հայք։

Կազմավորում

Այդ ենթաշրջանները կազմավորվել են հիմնականում գլխավոր բնաերկրագործական գոտիների շուրջը՝ հնագույն տոհմա-ցեղային խմբավորումների հիման վրա։ Հայկական բարձրավանդակի ենթաշրջանների մեջ անցյալում, հայերի հետ մեկտեղ, մտել են նաև քրդեր, հույներ, ասորիներ, վրացիներ, թուրքեր, պարսիկներ և ուրիշներ, որոնք ընդհանուր առմամբ կրել են տվյալ ենթաշրջանի պատմա-մշակութային ազդեցությունը՝ որպես տևական համատեղ բնակության արգասիք (տնտեսական զբաղմունքների, նյութական, մասամբ նաև հոգևոր մշակույթի համանուն տարրերի առկայությունը, մայրենի լեզվից բացի, համատեղ բնակվող մեկ կամ ավելի ժողովուրդների լեզվին տիրապետելը և այլն)։ Ինչպես տվյալ ենթաշրջանի հայերը, այնպես էլ այլազգիները միաժամանակ ունեցել են իրենց ուրույն մշակութային ու կենցաղային առանձնահատկությունների ամբողջությունը և մայրենի լեզվի բարբառը։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 103)։