Ադրբեջանի հայկական վանքերի և եկեղեցիների ցանկ

Սա սպասարկու ցանկ է հարակից հոդվածների վրա աշխատանքը համաձայնեցնելու համար:
Զգուշացումը չի դրվում հիմնական տեղեկատու ցանկերում և գլոսսարիումներում:

Ադրբեջանի տարածքում կան բազմաթիվ հայկական եկեղեցիներ, որոնք պատկանում են Առաքելական, Կաթոլիկ, Ավետարանական և այլ եկեղեցիներին^[1]։ Ադրբեջանում, սկսած խորհրդային ժամանակներից, վարում էին լռության, «ալբանիզացիայի» (Պատմության կեղծարարությունն Ադրբեջանում) կամ հայկական հուշարձանների, տաճարների ու գերեզմանատների ոչնչացման քաղաքականություն^[2]։

Աղդամի շրջան

Աղդամի շրջանը

Աղդաշի շրջան

Աղդաշի շրջանը

Աղջաբեդիի շրջան

Աղջաբեդիի շրջանը

Բաքու

Բաքուն և նրա քաղաքային շրջանները

Անվանում	Վայր	Կառուցման ամսաթիվ	Տեղակայություն	Նշումներ
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի	Իչարի Շահար, Բաքու	1797-1799	40°12′57″ հս․. լ. 49°30′04″ ավ. ե.^HGЯOL	Խորհրդային տարիներին եկեղեցին վերակառուցվել է և գործել է որպես մշակութային կենտրոն^[1]։ 1990-ական թվականների վերջին ադրբեջանցիները քանդում են եկեղեցու շենքն ու զանգակատան երկու հարկը^[1]։ Եկեղեցուց պահպանվել է միայն զանգակատան ներքին հատվածը։
Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի	Իչարի Շահար, Բաքու	1863^[1]	40°22′18″ հս․. լ. 49°50′11″ ավ. ե.^HGЯOL	Հայ-թաթարական բախումների ժամանակ՝ 1919 թվականի հունիսի 11-ին թուրք-թաթարական զորքը շրջափակման մեջ է վերցնում եկեղեցին՝ այնտեղ զենք-զինամթերք գտնելու նպատակով, իսկ չգտնելուց հետո զինվորները հրացանազարկով վնասում են եկեղեցու պատերը^[1]։ 1989 թվականի դեկտեմբերի 25-ին ադրբեջանցիները հրդեհում են եկեղեցին, որի հետևանքով այրվում են արժեքավոր գրքեր, սրբապատկերներ և եկեղեցական ողջ գույքը^[1]։ 2001 թվականին ներառվում է «Ադրբեջանի տարածքում գտնվող պատմական հուշարձանների ազգային ռեգիստրում», իսկ որոշումից ընդամենը մեկ տարի անց եկեղեցին վերածվում է գրադարանի^[1]։ Ադրբեջանի իշխանությունները հանել են եկեղեցու գմբեթի և զանգակատան խաչերը, փայտյա զարդաքանդակ դռները փոխարինել երկաթյա դռներով, պատել եկեղեցու երկու պատուհանները, քերել հյուսիսային և հարավային մուտքերի երկու կողմից երիզվող զույգ խաչքարերը, ջնջել հայերեն արձանագրությունները^[1]։
Սուրբ Թադևոս-Բարդուղիմեոս մայր տաճար	Նիսամիի շրջան, Բաքու	1907	40°13′26″ հս․. լ. 49°30′14″ ավ. ե.^HGЯOL	1918 թվականին Բաքվի գրավումից հետո այն ենթարկվել է կողոպուտի թուրք-թաթարական զորքերի կողմից^[1]։ Երկրում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո, եկեղեցին հայտնվում է «ոչ ցանկալի» հուշարձանների ցանկում և 1930-ական թվականներին հիմնահատակ քանդվում է^[1]։ 3 տարի քանդելու անհաջող փորձերից հետո պայթեցվում է 1937 թվականին^[1]։ Եկեղեցու տեղում կառուցվել է Բաքվի կոնսերվատորիայի նոր շենքը^[1]։
Սուրբ Թարգմանչաց եկեղեցի	Էրմենիքենդ, Բաքու	20-րդ դար		1918 թվականի թուրք-թաթարական խաժամուժը թալանել է եկեղեցին, իսկ արդեն խորհրդային շրջանում՝ 1930 թվականի հունվարի 3-ին, տեղի Կոմունալ տնտեսության ղեկավարի պահանջով եկեղեցու բանալիները նրան են հանձնել^[1]։ Ընդամենը 2 օր անց ադրբեջանցիները կողոպտել են եկեղեցին, որից հետո շենքը վերակառուցել՝ որպես մշակութային կենտրոն^[1]։
Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ մատուռ	Հայկական գերեզմանատուն, Բաքու			Գտնվել է հայկական գերեզմանոցում^[1]։ Կոչվել է նաև Սուրբ Հարություն։ Տարբեր աղբյուրների համաձայն՝ ադրբեջանցիներն այն քանդել են 1930-ական թվականներին «Ազգային պուրակի» կառուցապատման աշխատանքների ժամանակ^[1]։
Հայ-լյութերական եկեղեցի	Բաքու	1894		Գտնվել է հայկական գերեզմանոցում։

Գանձակ

Գանձակը

Անվանում	Վայր	Կառուցման ամսաթիվ	Տեղակայություն	Նշումներ
Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի	Գանձակ	1633	40°40′11″ հս․. լ. 46°21′50″ ավ. ե.^HGЯOL	չգործող, օգտագործվում է որպես երաժշտական ակումբ
Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի	Գանձակ	1869	40°39′39″ հս․. լ. 46°21′35″ ավ. ե.^HGЯOL	չգործող, օգտագործվում է որպես թանգարան
Սուրբ Սարգիս եկեղեցի	Գանձակ	18-րդ դար	40°41′00″ հս․. լ. 46°20′25″ ավ. ե.^HGЯOL	չգործող, օգտագործվում է որպես թանգարան

Դաշկեսանի և հարակից շրջաններ

Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Փիփ) - անասնագոմ և խոտի պահեստ, կիսավեր
Սուրբ Փեփրոնյա եկեղեցի (Փիփ) - կիսավեր, անհայտ է
Չարեք վանք - անասնագոմ և խոտի պահեստ, կիսավեր
Հարանց մատուռ - անհայտ է
Հարանց վանք - կիսավեր
Թարգմանչաց վանք (Խաչակապ) - կիսավեր
Խունիսավանք - կիսավեր
Մածնաբերդի վանք - կիսավեր
Քարհանի վանք - կորցրած հուշարձան
Թարգմանչաց անապատ վանք - կիսավեր
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Բանանց) - կիսավեր
Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Բանանց) - կիսավեր

Գանձակ

Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Գանձակ) - երաժշտական ակումբ
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Գանձակ) - կորցրած հուշարձան
Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Գանձակ) - լքված
Սուրբ Թադևոս եկեղեցի (Գանձակ) - կորցրած հուշարձան
Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Գանձակ) - թանգարան
Սուրբ Քրիստոս Ամենափրկիչ եկեղեցի (Գանձակ) - կորցրած հուշարձան

Նախիջևան

Շարուր գավառ

Ալաքլուի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Ախուրսյի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Դանզիկի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Դեմիրչիի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Ենգիջաի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Զեյվայի քարվանատուն - կորցրած հուշարձան
Խանլուխլարի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Խոկի բերդ - կորցրած հուշարձան
Խոկի քարվանատուն (2 հատ) - կորցրած հուշարձան
Կեշտազի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Վերին Չանախչիի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Սադարակի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Սիյագուտի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Վարմազիարի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան

Ճահուկ գավառ

Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Արինջ) - կորցրած հուշարձան
Սուրբ Հակոբ եկեղեցի (Բաբոնք) - կորցրած հուշարձան
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Կուքի) - կորցրած հուշարձան
Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Վասակակերտի կամ Նազարապատի) - կորցրած հուշարձան
Սուրբ Արջակապ եկեղեցի (Քյոլք) - կորցրած հուշարձան
Սուրբ Կարապետ եկեղեցի (Ճահուկ) - կորցրած հուշարձան
Բաբոնքի բերդ - կորցրած հուշարձան
Բաբոնքի կամուրջ (ըստ արձանագրության կառուցել է Զաքար Աստվածատրյանը), 1849 - կորցրած հուշարձան
Գայլակալի (Խալխալի) եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Գարագուշի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Եզատունքի (Զառնաթունի) եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Զարինեի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Հեծանայի (Գարաբոյաի) եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Կուքիի բերդ - կորցրած հուշարձան
Տիգենի (Դիդիվարի) եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Ցեցիկի եկեղեցի - կորցրած հուշարձան
Քրտնի (Քեչիլի) եկեղեցի - կորցրած հուշարձան

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 «Հայերի ներդրումը Բաքվի մշակութային կյանքում». armenpress.am. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ В. А. Шнирельман Войны памяти: мифы , идентичность и политика в Закавказье. — М.: Академкнига, 2003. — С. 208—209, 211, 213—214, 238.

Աղբյուրներ

armenianhouse.org՝ Արգամ Այվազյան — Նախիջևանի ԻՍՍՀ հայկական հուշարձանները (համահավաք ցուցակ) Երևան, «Հայաստան» 1986թ.

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ադրբեջանի հայկական վանքերի և եկեղեցիների ցանկ կատեգորիայում։

[armen-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 «Հայերի ներդրումը Բաքվի մշակութային կյանքում». armenpress.am. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[2] В. А. Шнирельман Войны памяти: мифы , идентичность и политика в Закавказье. — М.: Академкнига, 2003. — С. 208—209, 211, 213—214, 238.

[1]

[2]

Ադրբեջանի հայկական վանքերի և եկեղեցիների ցանկ

Աղդամի շրջան

Աղդաշի շրջան

Աղջաբեդիի շրջան

Բաքու

Գանձակ

Դաշկեսանի և հարակից շրջաններ

Գանձակ

Նախիջևան

Գողթն գավառ

Երնջակ գավառ

Նախճավան գավառ

Շարուր գավառ

Ճահուկ գավառ

Ծանոթագրություններ

Աղբյուրներ