Վիքիպեդիա

Աբուզար Այդամիրով

Աբուզար Աբդուլխակիմովիչ Այդամիրով (ռուս.՝ Абузар Абдулхакимович Айдамиров[1], հոկտեմբերի 29, 1933(1933-10-29), Meskety, Նոժայ-Յուրտովսկի շրջան, ԽՍՀՄ - մայիսի 27, 2005(2005-05-27), Meskety, Նոժայ-Յուրտովսկի շրջան, Չեչնիա, Ռուսաստան), խորհրդային չեչեն գրող և բանաստեղծ, կյանքի օրոք ճանաչվել է չեչենական գրականության դասական։ Չեչենա-Ինգուշական ԻԽՍՀ ժողովրդական գրող (1977), Չեչնիայի գրողների միության նախագահ (2004-2005)[2][3]։

Աբուզար Այդամիրով
Ծնվել էհոկտեմբերի 29, 1933(1933-10-29)
ԾննդավայրMeskety, Նոժայ-Յուրտովսկի շրջան, ԽՍՀՄ
Վախճանվել էմայիսի 27, 2005(2005-05-27) (71 տարեկան)
Վախճանի վայրMeskety, Նոժայ-Յուրտովսկի շրջան, Չեչնիա, Ռուսաստան
Մասնագիտությունբանաստեղծ, գրող և արձակագիր
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ և  Ռուսաստան
ԿրթությունChechen State Pedagogical Institute?
Ժանրերբանաստեղծություն
Պարգևներ
Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան և Ժողովուրդների բարեկամության շքանշան
 Abuzar Aydamirov Վիքիպահեստում

Կենսագրություն Խմբագրել

Աբուզար Այդամիրովը ծնվել է 1929 թվականի հոկտեմբերի 29-ին։

Չեչենների և ինգուշների տեղահանման տարիներին աշխատել է որպես դաշտավարական բրիգադի հաշվառող, դպրոցի գրադարանավար, խորհտնտեսության գլխավոր հաշվապահի տեղակալ։ Չեչենա-Ինգուշական ԻԽՍՀ-ի վերականգնումից հետո վերադարձել է հայրենիք[4]։

1957-1987 թվականներին հայրենի գյուղում աշխատել է որպես չեչեներենի և գրականության ուսուցիչ։

1963 թվականին ավարտել է Չեչենա-Ինգուշական պետական մանկավարժական ինստիտուտի պատմա-բանասիրական ֆակուլտետը։ 1964 թվականին ընտրվել է ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ։ 1967-1969 թվականներին սովորել է ԽՍՀՄ գրողների միության Բարձրագույն գրականության դասընթացներում։ 1969-1989 թվականներին եղել է Չեչենա-Ինգուշական ԻԽՍՀ-ի գրողների միության վարչության անդամ։ Երկար տարիների մանկավարժական գործունեության համար պարգևատրվել է պետական բարձր մրցանակներով[4]։

30 տարի եղել է Նոժայ-Յուրթի շրջանային խորհրդի պատգամավոր։ 1989-1993 թվականներին՝ մինչև Չեչնիայում Ջոջար Դուդաևի իշխանության գալը, եղել է ՌԽՖՍՀ Բարձրագույն խորհրդի պատգամավոր։ 2004 թվականին Չեչենական Հանրապետության գրողների միության առաջին համագումարում նրա վերահաստատումից հետո ընտրվել է գրական այդ կազմակերպության նախագահ[4]։

Աբուզար Այդամիրովը մահացել է 2005 թվականի մայիսի 27-ին։

Ստեղծագործություն Խմբագրել

Աբուզար Այդամիրովի առաջին պատմվածքը տպագրվել է 1957 թվականին։

Այդամիրովի բանաստեղծության հիման վրա գրված երգը, որը գրվել է 1970-ական թվականներին, հետագայում օգտագործվել է որպես Իչկերիայի Չեչենական Հանրապետության հիմն։ Այդամիրովն անձամբ բավականին քննադատաբար է խոսել Իչկերիայի ռեժիմի մասին[5]։

Այդամիրովի գրչին են պատկանում 19-րդ դարի Կովկասյան պատերազմի մասին պատմական եռագրությունը՝ «Երկար գիշերներ», «Կայծակ լեռներում» և «Փոթորիկ»։ Վեպերը թարգմանվել են արաբերեն, թուրքերեն, ֆրանսերեն և եվրոպական այլ լեզուներով։

Այդամիրովի առավել նշանակալից աշխատանքը եռագրության առաջին՝ «Երկար գիշերներ» վեպն է։ Աշխատանքը 10 տարի դրված է եղել գրողի սեղանին այն պատճառով, որ նա հրաժարվել է փոփոխություններ կատարել ԽՄԿԿ հրահանգների համաձայն։ Վեպը լույս է տեսել 1972 թվականին և երկար ժամանակ գտնվել է գաղտնի արգելքի տակ։ 1996 թվականին թարգմանվել է ռուսերեն, 1998 թվականին՝ արաբերեն։

Հիշատակ Խմբագրել

 
Աբուզար Այդամիրովի անվան փողոցը Գրոզնիում
  • 2006 թվականին բացվել է Ա. Այդամիրովի հուշագրական թանգարանը[6]։
  • 2008 թվականին Գրոզնիում Բոգդան Խմելնիցկու անվան փողոցը վերանվանվել է Ա. Ա. Այդամիրովի անունով[7]։
  • Այդամիրովի անվան փողոցներ կան Տոլստոյ-Յուրտ[8], Իշխոյ-Յուրտ[9], Ջալկա[10] և մի շարք այլ գյուղերում։
  • 2013 թվականի հոկտեմբերի 30-ին Ա. Այդամիրովի ծննդյան 80-ամյակի առթիվ նրա անունով է կոչվել Չեչենական Հանրապետության ազգային գրադարանը[11]։
  • «Կիրիլիցայի պալատ» մշակութա-պատմական կոմպլեքսի Գրողների պուրակում 2018 թվականի նոյեմբերին տեղադրվել է Աբուզար Այդամիրովի կիսանդրին[12]։

Պարգևներ և կոչումներ Խմբագրել

  • Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան (1981 թվականի հունիսի 17),
  • Ժողովուրդների բարեկամության շքանշան (1991 թվականի օգոստոսի 15)[13],
  • Չեչենա-Ինգուշական ժողովրդական գրող (1977),
  • «ԽՍՀՄ կրթության գերազանցիկ» (1985),
  • Չեչնիայի պետական համալսարանի պատվավոր պրոֆեսոր (1993),
  • ՉՀ Գիտությունների ակադեմիայի պատվավոր ակադեմիկոս (1993),
  • «ՌԽՖՍՀ կրթության գերազանցիկ» (1997),
  • «Չեչենական Հանրապետության ժողովրդական ուսուցիչ»։

Մատենագիտություն Խմբագրել

 
Աբուզար Այդամիրովի գրքերը
 
Ա. Այդամիրովի հուշագրական թանգարան

Ծանոթագրություններ Խմբագրել

  1. ↑ Адиз Кусаев Писатели Чечни. — Грозный: «ИПК Грозненский рабочий», 2011. — 720 с. — 11 000 экз. — ISBN 978-5-4314-0029-2
  2. ↑ В Доме печати почтили память народного писателя ЧР А. Айдамирова
  3. ↑ История Союза писателей Чеченской Республики Archived 2014-10-22 at the Wayback Machine.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Абузар Айдамиров(չաշխատող հղում). checheninfo.ru
  5. ↑ Законодательство по джихаду. Часть третья — Радио Свобода
  6. ↑ 6,0 6,1 На пути увековечения памяти А.Айдамирова Archived 2014-08-26 at the Wayback Machine.
  7. ↑ «Улица им. Б. Хмельницкого переименована в улицу имени Абузара Айдамирова»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-11-14-ին։ Վերցված է 2019-10-23 
  8. ↑ «Почтовый индекс улица Айдамирова, с. Толстой-Юрт»։ index.kodifikant.ru։ Վերցված է 2017-11-16 
  9. ↑ «Улица Айдамирова на карте Ишхой-Юрта»։ mapbase.ru։ Արխիվացված է օրիգինալից 2019-12-08-ին։ Վերցված է 2017-11-16 
  10. ↑ «Айдамирова улица в селе Джалка на карте»։ mapkarta.ru։ Վերցված է 2017-11-16 
  11. ↑ Национальной библиотеке ЧР присвоено имя А. Айдамирова Archived 2014-07-29 at the Wayback Machine.
  12. ↑ Бюст памятник Абузар Айдамирову
  13. ↑ «Ведомости Съезда народных депутатов СССР и Верховного Совета СССР», № 34 за 1991 год, ст. 976

Գրականություն Խմբագրել

  • Муса Гешаев. Знаменитые чеченцы. — М.: Мусаиздат, 2006. — Т. 4. — С. 92-125. — 708 с. — 2000 экз.

Արտաքին հղումներ Խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աբուզար_Այդամիրով&oldid=8720329» էջից