Աբեղախոտ

Աբեղախոտ
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Խուլեղինջածաղկավորներ (Lamiales)
Ընտանիք	Խուլեղինջազգիներ (Lamiaceae)
Ենթաընտանիք	Խուլեղինջայիններ (Lamioideae)
Ցեղ	Աբեղախոտ (Stachys) L., 1753

Աբեղախոտ (Stachys), եզնախոտ, խուլեղինջազգիների (շրթնածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի, կիսաթփերի և թփիկների ցեղ։ Հայտնի է մոտ 200, ՀՀ-ում՝ ավելի քան 14 տեսակ։ Առավել տարածված են աբեղախոտ փքված (stachys inflata), աբեղախոտ սևաբաժակ (stachys atherocalyx), աբեղախոտ վրացական (stachys iberica), աբեղախոտ թավոտ (stachys pubescens), աբեղախոտ ճահճային (stachys palustris) և այլ տեսակներ՝ գրեթե բոլոր մազերում։ Աճում է անապատայինից մինչև ենթալպյան գոտիներում, չոր, խոտածածկ լանջերին, անտառներում, թփուտներում, խոնավ մարգագետիններում, գետերի և ջրամբարների ափերին, քարքարոտ վայրերում։ Որոշ տեսակներ մոլախոտեր են, աղտոտում են արոտավայրերը, հացաբույսերի ցանքսերը, խոտհարքները։

Ձևաբանություն

Ցողունը կանգուն է, քառանիստ, ճյուղավորվող, բարձրությունը՝ 10-100 սմ։ Տերևները հակադիր են, նստադիր կամ կոթունավոր, ատամնաեզր։ Ծաղկաբույլը հասկանման է, ծաղիկները՝ վարդագույն, ալ կարմիր, սպիտակ կամ դեղին՝ կեղծ տերևանութներում։ Ծաղկում է մայիս-օգոստոսին։ Պտուղը քառընկույզիկ է։ Որոշ տեսակներ դեղաբույսեր են․ պարունակում են ալկալոիդներ, եթերայուղեր, աղաղանյութեր և այլն։ Պատրաստուկներն օգտագործվում են որպես արյան ճնշումն իջեցնող, արյունահոսությունը դադարացնող միջոց է։ Մեղրատու է։

Տարածվածությունը Հայաստանում

Աբեղախոտ կրետականը (stachys cretica) հանդիպում է Շիրակի (Հառիճ գ․), Վայոց ձորի (Աղավնաձոր գ․) և Սյունիքի (Կապան) մարզերի լեռնային գոտիների (800-2100 մ բարձրություններում) քարքարոտ լանջերին, թփուտանման մացառուտներում․ գրանցված է ՀՀ կարմիր գրքում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։