Սլոանի թվայնացված երկնքի հետազոտություն

(Վերահղված է SDSS ծրագիրից)

Սլոանի թվայնացված երկնքի հետազոտություն, (անգլ.՝ Sloan Digital Sky Survey}, SDSS) լայնածավալ բազմա-սպեկտր աստղալուսանկարման և սպեկտների ուսումնասիրման հետազոտություն, որի ընթացքում օգտագործվել է 2,5 մ լայն տեսադաշտով օպտիկական աստղադիտակը Ապաչի Փոյնթ աստղադիտարանում, որը գտնվում է ԱՄՆ, Նյու Մեքսիկո նահանգում։ Ծրագիրը անվանվել է Ալֆրեդ Պ. Սլոանի ֆոնդի անունով, որը և տրամադրել է հետազոտության ֆինանսավորման մեծ մասը։

Սլոանի թվայնացված երկնքի հետազոտություն
Տեսակաստղագիտական հետազոտություն
Երկիր ԱՄՆ
ՀապավումSDSS
Հիմնադրված2000
ՆպատակներԱստղագիտական հետազոտություններ
Գլխադասային գրասենյակԱպաչի Փոյնթ աստղադիտարան
Անվանված էԱլֆրեդ Պ. Սլոանի ֆոնդ
Կայքsdss.org

Տվյալների հավաքումը սկսվել է 2000 թվականին[1], իսկ վերջնական լուսանկարչական տվյալները ստանալուց հետո, ծրագրի արդյունքները ծածկում էին երկնքի ավելին քան 35%, ներառելով մոտ 500 միլիոն մարմինների ֆոտոմետրիկ դիտարկումներ և ավելին քան 3 միլիոն մարմինների սպեկտրներ։

8-րդ տվյալների թողարկման մեջ (DR8), որը հրապարակվել է 2011 թվականի հունվարին[2] ներառվել են բոլոր ֆոտոմետրիկ դիտարկումները կատարված SDSS ծրագրի խցիկով, որոնք ծածկում են 14 555 քառակուսի աստիճան երկինք (մի փոքր ավելին քան ամբողջ երկնքի 35%)։ 9-րդ տվյալների թողարկումը (DR9), որը թողարկվել է 2012 թվականի հուլիսի 31-ին[3] ներառում է հետազոտության սպեկտրոգրաֆիկ տվյալները, ավելին քան 800 000 նոր սպեկտրներ, որոնցից ավելին քան 500 000 սպեկտրները վերաբերվում են տիեզերքի 7 միլիարդ տարի հնության վիճակին (մոտավորապես տիեզերքի գոյության ամբողջ ժամանակահատվածի կեսը)[4]։ 10-րդ տվյալների թողարկումը (DR10), թողարկված 2013 թվականի հուլիսի 31-ին[5] ներառում է նախկինում հրապարակված բոլոր տվյալները, ինչպես նաև նոր սպեկտրոգրաֆիկ APOGEE սարքով կատարված Ծիր Կաթինի աստղերի բարձր թույլտվությամբ ավելին քան 57 000 ինֆրակարմիր սպեկտրներ։ DR10-ում նաև ավելացվել են ավելին քան 670 000 նոր հեռավոր գալակտիկաների և քվազարների սպեկտրներ։ Հանրային հասանելությունում գտնվող բոլոր լուսանկարները կատարվել են 1998-ին 2009 թվականները։

Հետազոտություններ խմբագրել

SDSS ծրագիրը օգտագործում է 2.5 մ լայն տեսադաշտով օպտիկական աստղադիտակ, որը 1998-ից 2009 թվականները աշխատել է լուսանկարման և սպեկտոգրաֆիայի ռեժիմներում։ լուսանկարչական խցիկը այլևս չի օգտագործվում սկսած 2009 թվականի վերջից։ Դրանից հետո աստղադիտակը օգտագործվում է միայն որպես սպեկտրոգրաֆ։

Լուսանկարումը կատարվել է ֆինգ ֆիլտրներից բաղկացած համակարգով (u, g, r, i և z)։ Ստացված լուսանկարները մշակվում էին ստանալու համար նրանց վրա առկա մարմինների ցանկեր, որտեղ նշվում էին բազմաթիվ տվյալներ, այնպիսիք ինչպես՝ երևում էին արդյոք նրանք կետի նման, թէ ձգված (ինչպես օրինակ գալակտիկաները) և ինչպիս էր կապված ԼԿՍ սարքի վրա ընկնող լույսի պայծառությունը տեսանելի աստղագիտական մեծության հետ։

Աստղադիտակի լուսանկարչական խցիկը բաղկացած է երեսուն ԼԿՍ չիպերից, որոնցից ամեն մեկի թույլտվությունն է 2048×2048 փիքսել, ընդամենը մոտ 120 Մեգափիքսել[6]։ Չիպերը տեղադրված են վեցական, հինգ շարքով։ Ամեն շարքը ունի տարբեր օպտիկական ֆիլտր, հետևյալ միջին ալիքի երկարություններով 355,1, 468,6, 616,5, 748,1 և 893,1 նմ, 95% ամբողջական տեսանելությամբ հետևյալ մագնիտուդների համար 22,0, 22,2, 22,2, 21,3 և 20,5, u, g, r, i, z ֆիլտտրների համար համապատասխանաբար[7]։ Ֆիլտրները տեղադրված են խցիկում հետևյալ հերթականությամբ r,i,u,z,g։ Լուսանկարների որակը ապահովելու համար խցիկը սառեցվում էր մինչև 190 կելվին (մոտ −80 °C) հեղուկ ազոտով։

Այս լուսանկարների տվյալների հիման վրա աստղերը, գալակտիկաները և քվազարները ընտրվում են սպեկտրի ուսումնասիրման համար։ Սպեկտրոգրաֆը աշխատում է օգտագործելով ալյումինե թիթեղներ, որոնց վրա հատուկ գայլիկոնվում են անցքեր ամեն դիտարկվող օբյեկտների համար[8]։ Ամեն անցքը տեղակայված է հատուկ, որոշակի թիրախ օբյեկտի համար, հետևաբար ամեն տեսադաշտի համար անհրաժեշտ է հատուկ թիթեղ։ Սկզբում տեղադրված սպեկտրոգրաֆը հնարավորություն ուներ միաժամանակ գրանցել մինչև 640 սպեկտրներ, բարելավումից հետո այն գրանցում է մինչև 1000 սպեկտրներ մի անգամից։ Ամեն գիշեր սպեկտրների դիտարկումների համար կիրառվում են վեցից ինը թիթեղներ։

Ամեն գիշեր աստղադիտակը գեներացնում է մոտ 200 ԳԲ տվյալներ։

Արդյունքներ խմբագրել

Բացի ծրագրի հրապարակված արդյունքների, ընթացքում հավաքված տվյալները օգտագործվում են նաև բազմաբնույթ այլ աստղագիտական հետազոտություններում։ SDSS ծրագրի վեբկայքը պարունակում է այս հետազոտությունների ամբողջական ցանկը, որոնք վերաբերվում են հեռավոր քվազարների ուսումնասիրություններին[9],, գալակտիկաների բաշխվածությանը, մեր գալակտիկայում աստղերի հետազոտություններին, ինչպես նաև այնպիսի թեմաներին, ինչպիսին են մութ նյութը և մութ էներգիան են։

Քարտեզներ խմբագրել

Հիմնվելով 9-րդ տվյալների թողարկման տվյալների վրա ստեղծվել է նոր գալակտիկաների և հեռավոր սև խոռոչների 3D քարտեզ, որը հրապարակվել է 2012 թվականի օգոստոսի 8-ին[10]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Gunn, James E.; Siegmund, Walter A.; Mannery, Edward J.; Owen, Russell E.; Hull, Charles L.; Leger, R. French; և այլք: (April 2006). «The 2.5 m Telescope of the Sloan Digital Sky Survey». The Astronomical Journal. 131 (4): 2332–2359. arXiv:astro-ph/0602326. Bibcode:2006AJ....131.2332G. doi:10.1086/500975.
  2. «SDSS Data Release 8». sdss3.org. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 10-ին.
  3. «SDSS Data Release 9». sdss3.org. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 31-ին.
  4. «New 3D Map of Massive Galaxies and Black Holes Offers Clues to Dark Matter, Dark Energy» (Press release). New York University. 2012 թ․ օգոստոսի 8.
  5. «SDSS Data Release 10». sdss3.org. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  6. «Key Components of the Survey Telescope». SDSS. 2006 թ․ օգոստոսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
  7. «SDSS Data Release 7 Summary». SDSS. 2011 թ․ մարտի 17.
  8. Newman, Peter R.; և այլք: (2004). «Mass-producing spectra: the SDSS spectrographic system». Proc. SPIE. 5492: 533. arXiv:astro-ph/0408167. doi:10.1117/12.541394. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  9. «SDSS Scientific and Technical Publications». sdss.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 27-ին.
  10. «SDSS Science Results». sdss3.org. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 8-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել