Ցմախ

Ցմախ

Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ինֆրաթագավորություն	Streptophyta
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Մեխակածաղկավորներ (Caryophyllales)
Ընտանիք	Մեխակազգիներ (Caryophyllaceae)
Ցեղ	Ցմախ (Gypsophila) L., 1753

Ցմախ^[1] (լատին․՝ Gypsophila), սապնարմատ, մեխակազգիների ընտանիքի միամյա և բազմամյա խոտաբույսերի, հազվադեպ՝ կիսաթփերի ցեղ։

Կենսաբանական նկարագիր խմբագրել

Ցողունը կանգուն է կամ փռված, ճյուղավորվող, բարձրությունը՝ 20-100 սմ։ Տերևները հակադիր են, նստադիր, ամբողջական, նեղ գծայինից մինչև ձվանշտարաձև։ Ծաղկաբույլը վահանանման է կամ հուրանանման, ծաղիկները՝ մանր, սպիտակ, վարդագույն կամ ծիրանագույն։ Ծաղկում է հունիս-հուլիսին։ Պտուղը միաբուն, ձվաձև տուփիկ է։ Տեսակների մեծ մասը պարունակում է սապոնիններ։

Տարածում խմբագրել

Ցմախ արեցանմանը (G. aretioides) հազվադեպ հանդիպում է Գեղարքունիքի (Վանման գ.) և Արարատի (Ուրծի լեռնաշղթա) մարզերում, աճում է քարքարոտ, կավոտ, կրաքարոտ վայրերում, առաջացնում է ամուր բարձիկներ։ Ցմախ Թախտաջյանի (G. takhtadzhanii) Հայաստանի բնաշխարհիկ է, ցմախ մտրականմանը (G. virgata) հազվադեպ հանդիպում է Երևանի և Շիրակի ֆլորիստիկ. շրջաններում, աճում է կավավազային հողերում։ Այս տեսակները գրանցված են Հայաստանի Կարմիր գրքում։ Տարածված է բոլոր մարզերում։ Աճում է չոր, քարքարոտ, ժայռոտ, ավազոտ և այլ վայրերում, նաև մարգագետիններում, դաշտերում, ճամփեզրերին։

Կիրառություն և նշանակություն խմբագրել

Ցողունների, տերևների ու ծաղիկների պատրաստուկներն օգտագործում են որպես փսխեցնող, ցավազրկող և այլն միջոց, արմատները՝ շամպույն, օճառափոշի պատրաստելու համար։ Որոշ տեսակներ՝ պատային ցմախ, ցմախ ձգվածը (G. porrigens), չարորակ մոլախոտեր են, իսկ ցմախ անատոլիական (G. anatolica) և ցմախ Լիպսկու (G. lipskyi) տեսակները՝ հազվագյուտ և անհետացող։

Տեսակներ խմբագրել

Հայտնի է մոտ 120 կամ 150^[2].ՀՀ-ում՝ 14 տեսակ՝

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Русское название Гипсофила используется преимущественно в литературе о цветоводстве (Китаева Л. А. Однолетники вашего сада. М.: Олма-пресс, 2002) и семеноводстве (Вакуленко В. В. Семеноводство однолетных и двухлетних цветочных растений. М. 1963.)
↑ The Plant List: Gypsophila Արխիվացված 2013-07-03 Wayback Machine
↑ NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0. Entry for Gypsophila (անգլ.)

Գրականություն խմբագրել

Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. Иллюстрированный определитель растений Средней России. — М.: Т-во научных изданий КМК, Ин-т технологических исследований, 2003. — Т. 2. — С. 138—141. — ISBN 5-87317-128-9.
Шишкин Б. К. Род 493. Качим — Gypsophila // Флора СССР. В 30 т. / Гл. ред. акад. В. Л. Комаров; Ред. тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1936. — Т. VI. — С. 731—777. — 956 + XXXVI с. — 5200 экз.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

GRIN Species Records of Gypsophila. Արխիվացված 2015-09-24 Wayback Machine Germplasm Resources Information Network (GRIN).

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ցմախ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ցմախ» հոդվածին։

[1] Русское название Гипсофила используется преимущественно в литературе о цветоводстве (Китаева Л. А. Однолетники вашего сада. М.: Олма-пресс, 2002) и семеноводстве (Вакуленко В. В. Семеноводство однолетных и двухлетних цветочных растений. М. 1963.)

[2] The Plant List: Gypsophila Արխիվացված 2013-07-03 Wayback Machine

[3] NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0. Entry for Gypsophila (անգլ.)

[1]

[2]

[3]