Վիքիպեդիա

Arbeit macht frei

Arbeit macht frei ([[Միջազգային հնչյունական այբուբեն|[ˈaɐ̯baɪt ˈmaxt ˈfʁaɪ]]] ( լսել)), գերմաներեն ասույթ, որը նշանակում է՝ «Աշխատանքը մարդուն ազատ է դարձնում»։ Այն՝ որպես կարգախոս լայնորեն ի ցույց է դրվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին գերմանական ֆաշիստների հիմնած համակենտրոնացման ճամբարների մուտքի դարպասներին և դարձել է Հոլոքոստի խորհրդանիշերից մեկը[1]։

Օսվենցիմ
Տերեզիենշտադ, Չեխիա

ԾագումըԽմբագրել

Այս ասույթը որպես վերնագիր գործածել է գերմանացի բանասեր Լորենց Դիֆենբախը 1873 թվականին հրատարակած իր վեպի համար (Arbeit macht frei: Erzählung von Lorenz Diefenbach). այդ վեպում հեղինակը ցույց է տալիս, թե ինչպես են խաղամոլները, խարդախները աշխատանքի միջոցով բռնում դեպի առաքինություն տանող ուղին[2][3]։ Ասույթը գործածել է նաև շվեյցարացի էնտոմոլոգ, նյարդաանատոմ, հոգեբույժ Օգյուստ Ֆորելը՝ դարձնելով իր «Շվեյցարիայի մրջյունները» (Fourmis de la Suisse, 1920 թ.) աշխատության ենթավերնագիր[4]։ Ավստրիական կայսրության գերմանացիների ազգայնական Deutsche Schulverein կազմակերպությունը 1922 թվականին Վիեննայում տպագրել ու բաշխել է Arbeit macht frei ասույթը կրող անդամատոմսեր։

Ասույթը կարելի է զուգորդել միջնադարյան գերմանական Stadtluft macht frei («Քաղաքի օդը ազատ է դարձնում») սկզբունքի հետ, որի համաձայն քաղաքում մեկ տարի ու մեկ օր ապրած ճորտերը ազատություն էին ստանում[5]։

Կիրառումը նացիստների կողմիցԽմբագրել

 
Գրոս Ռոզեն
 
KZ Զախսենհաուզեն
 
Դախաու

Arbeit macht frei կարգախոսը տեղադրված է եղել նացիստական համակենտրոնացման ճամբարների բացարձակ մեծամասնության մոտքի դարպասներին կամ դռներին, պատերին։ Կարծիք կա, որ առաջինը դա արվել է Դախաուի համակենտրոնացման ճամբարում, էսէսական սպա Թեոդոր Էյկեի հրամանով[6], այնուհետև ընդօրինակվել Օսվենցիմում՝ Ռուդոլֆ Հյոսի կարգադրությամբ[7]։

Այդ կարգախոսն այսօր էլ կարելի է տեսնել մի շարք վայրերում՝ ներառյալ Օսվենցիմի համակենտրոնացման ճամբարի մուտքը[8]։ Օսվենցիմյան կարգախոսը պատրաստել են հենց իրենք՝ բանտարյալները, որոնց մեջ էր վարպետ դարբին Յան Լիվաչը։ Ուշադիր դիտողը կարող է նկատել, որ կարգախոսում B տառը թարսված է պատրաստվել։ Ենթադրվում է, որ կալանավորներն այդ կերպ փորձել են արտահայտել իրենց անհամաձայնությունը ասույթին[9][10], ասույթ, որ ծայրահեղ կեղծավորության ու անսահման ցինիկության արտահայտություն էր։ Օսվենցիմի բանտարկյալների շրջանում տարածված էր այդ կարգախոսը ծաղրի ենթարկող հետևյալ երկտողը.

Arbeit macht frei (Աշխատանքը ազատ է դարձնում)

durch Krematorium Nummer drei (Թիվ երեք դիակիզարանի միջոցով)[11]։

Arbeit Macht Frei կարգախոսների գողություններԽմբագրել

Օսվենցիմ-I ճամբարի դարպասին տեղադրված Arbeit Macht Frei կարգախոսը 2009 թվականի դեկտեմբերին գողացվել է։ Իշխանությունները բավականին ուշ հայտնաբերել են այն՝ երեք մասի բաժանված վիճակում։ Հանցագործները՝ շվեդ նեոնացիստ Անդերս Հյոգստրյոմը և երկու լեհ, բանտ են նետվել[12]։ Կարգախոսի բնօրինակը ներկայումս պահվում է Օսվենցիմ-Բիրկենաուի պետական թանգարանում, իսկ դարպասի վերևում տեղադրվել է դրա կրկնօրինակը[13]։

2014 թվականի նոյեմբերի 2-ին գողացվել է Դախաուի համակենտրոնացման ճամբարի դարպասին տեղադրված նույնատիպ կարգախոսը[14], որը երկու տարի անց հայտնաբերվել է նորվեգական Բերգեն քաղաքից հյուսիս ընկած Յտրե Առնա բնակավայրում[15][16] [17]:

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ Encyclopedia of the Holocaust, Yad Vashem, 1990, vol. 4, p. 1751.
  2. ↑ Connolly Kate (2009-12-18)։ «Poland declares state of emergency after 'Arbeit Macht Frei' stolen from Auschwitz»։ the Guardian (անգլերեն)։ Վերցված է 2018-10-01 
  3. ↑ Diefenbach Lorenz (1873)։ Arbeit macht frei: Erzählung von Lorenz Diefenbach (գերմաներեն)։ J. Kühtmann's Buchhandlung։ «diefenbach arbeit macht frei.» 
  4. ↑ Forel Auguste (1920)։ «Les fourmis de la Suisse (2nd Ed.)» (French)։ La Chaux-de-Fonds: Imprimarie cooperative։ Վերցված է 22 November 2010 
  5. ↑ «"Stadtluft macht frei": Minister bedauert Irritationen» (գերմաներեն)։ 26 March 2019։ Արխիվացված է օրիգինալից 31 October 2019-ին։ Վերցված է 10 September 2020 
  6. ↑ Marcuse Harold (2001-03-22)։ Legacies of Dachau: The Uses and Abuses of a Concentration Camp, 1933-2001 (անգլերեն)։ Cambridge University Press։ ISBN 9780521552042 
  7. ↑ «Auschwitz: Inside the Nazi State . Auschwitz 1940-1945 . Surprising Beginnings | PBS»։ www.pbs.org։ Վերցված է 2018-10-01 
  8. ↑ Laurence Rees, Auschwitz: a New History
  9. ↑ «Auschwitz's sign of death and defiance»։ BBC News։ Վերցված է April 23, 2015 
  10. ↑ «B - the sculpture»։ International Auschwitz Committee։ Վերցված է April 23, 2015 
  11. ↑ «Arbeit macht frei - facts about Auschwitz gate»։ Krakow Direct (en-GB)։ 2019-07-05։ Վերցված է 2019-07-18 
  12. ↑ «Former neo-Nazi jailed for Auschwitz sign theft»։ The Independent (en-GB)։ Վերցված է 2018-10-01 
  13. ↑ «Auschwitz sign theft: Swedish man jailed»։ BBC News։ 30 December 2010 
  14. ↑ «Dachau infamous Nazi concentration camp gate stolen»։ BBC News։ 3 November 2014 
  15. ↑ «Stjålet "Arbeit macht frei"-port funnet i Bergen» (նորվեգերեն)։ Վերցված է 2018-10-01 
  16. ↑ «'No usable evidence' in investigation into stolen Dachau sign»։ Israel National News (անգլերեն)։ Վերցված է 2018-10-01 
  17. ↑ «Arbeit Macht Frei - Auschwitz Gate»։ Krakow Discovery (en-GB)։ 2020-05-25։ Վերցված է 2020-05-25 

Արտաքին հղումներԽմբագրել

 
 Arbeit macht frei
էջը Վիքիպահեստում
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Arbeit_macht_frei&oldid=8180403» էջից