Քառասնից Մանկանց վանք

Քառասնից Մանկանց վանք;
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	վանք
Երկիր	Հայաստան
Տեղագրություն	Լոռու մարզ, Հայաստան
Դավանանք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Թեմ	Գուգարաց թեմ
Հոգևոր կարգավիճակ	Չի գործում
Ներկա վիճակ	Կիսավեր
Կազմված է	Աղբյուր նավաքարով, Գավիթ-ժամատուն, Գերեզմանոց, Գերեզմանոց, Եկեղեցի և Եկեղեցի
Ժառանգության կարգավիճակ	մշակութային հուշարձան Հայաստանում
Ճարտարապետական ոճ	Հայկական
Կառուցման ավարտ	1256

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Քառասնից Մանկաց (այլ կիրառումներ)

Քառասնից Մանկանց վանք, 13-րդ դարի հայկական առաքելական վանքային համալիր Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի Դսեղ գյուղի հյուսիսարևմտյան մասում՝ Դեբետի կիրճի աջակողմյան զառիթափ լանջի «Տախտեր» կոչվող վայրում։ Եկեղեցու կառուցումն ավարտվել է 1241-1256 թվականներին։

Անվանում խմբագրել

Քառասնից Մանկանց վանքը կոչվել է ի հիշատակ 4-րդ դարում նահատակված քառասուն հայ պատանիների (Քառասուն մանկունք կապակցության մեջ մանուկ բառն օգտագործված է պատանի, զինվոր իմաստներով), որոնք Լիկիանոս կայսեր օրոք ծառայել են Սեբաստիայի կայսերական գնդում^[2]։ Հրաժարվելով ուրանալ իրենց քրիստոնեական հավատը՝ նրանք ձմռանը նետվել են սառած լիճը և նահատակվել՝ չգայթակղվելով մոտակա տաք բաղնիք գնալու մտքով^[3]^[4]։ Հետագայում սրբերի մասունքների վրա Սեբաստիայում կառուցվել է Քառասնից մանկանց վանքը, որը կանգուն է եղել մինչև Լենկթեմուրի արշավանքը^[5], իսկ Սահակ Պարթև կաթողիկոսը հայոց առաջին տոնացույցում՝ «Կանոնք ընթերցվածոց»-ում, ընդգրկել է «Յիշատակ Քառասնիցն» տոնը մարտի 9-ին^[6]։ 470-ական թվականների վերջին կամ 480-ական թվականների սկզբներին Հովհան Մանդակունի կաթողիկոսը տոնացույցի խմբագրման ժամանակ Մեծ պասի կիրակիներից առաջ սահմանել է սրբերի հիշատակի օրեր՝ Քառասնից մանկանց տոնը տեղադրելով հինգերորդ կիրակիին նախորդող շաբաթ օրը՝ այն վերածելով շարժականի^[7]^[2]։

Քառասնից Մանկանց անունով մի շարք եկեղեցիներ ու վանքեր են եղել Արևմտյան Հայաստանում, այդ թվում՝ Սեբաստիա քաղաքում, Խարբերդի, Դերսիմի գավառներում, Կարինում և այլն^[8], իսկ Արևելյան Հայաստանում, բացի Դսեղ գյուղի հարևանությամբ եղած եկեղեցին, նույն անունը կրող եկեղեցի կա նաև Օշականի մոտ, որն առավել հայտնի է որպես Մանկանոց Սբ. Սիոն^[9]^[2]։

Ճարտարապետություն խմբագրել

Բաղկացած է եղել եկեղեցուց, ժամատնից, կացարաններից, օժանդակ շինություններից, որոնցից պահպանվել են չնչին մնացորդներ։ Հիմնական կառույցը ուղղանկյուն հատակագծով (11x8 մ) գմբեթավոր դահլիճ տիպի եկեղեցին է, որի գմբեթը և կիսագլանաձև թաղածածկի մեծ մասը չեն պահպանվել։ Խարխլված և կիսաքանդ վիճակում են պատերը, թաղերը, գմբեթակիր կամարները։ Վերջիններս խաչաձև հատվում են միմյանց հետ, ինչով եկեղեցին նման է Սանահինի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցուն^[10]։ Ավանդատները կրկնահարկ են, երկայնական ձգվածությամբ, և արևելյան կողմում ավարտում են կիսաշրջանաձև խորշերով։ Առաջին հարկի մուտքերը բացվում են աղոթասրահից, իսկ երկրորդ հաարկինը` բեմից։ Որմնամույթերը 1,5 մ դուրս են գալիս երկայնական պատերից և ավարտվում են կիսասյուներով։ Միակ մուտքը եղել է արևմուտքից, ունեցել է հարուստ զարդաքանդակներով եզրակալ։ Պատերը հարուստ են արձանարություններով, խաչապատկերներով։ Հարավային և արևելյան կողմերում ան հետաքրքիր քանդակներով խաչքարեր։ Տարածքում թափված են պատերի շատ բազմաթիվ բեկորներ, քանդակազարդ քարեր։ Հարավային ավանդատան մուտքի արձանագրությունից պարզվում է, որ ավանդատունը կառուցել է ոմն Դավիթ` 1241 թվականին^[10] (ինչպես երևում է եկեղեցու առանձին մասեր կառուցվել են առանձին նվիրատվություններով)։ Բայց կեղեցու մուտքի ճակատակալ քարի արձանագրությունն ասում է, որ 1256 թվականին եկեղեցին օրհնել է Հաղպատի վանահայր Համազասպը։

Ունեցել է ժամատուն, որը չի պահպանվել, սակայն պահպանվել է արձանագրություն ժամատան կառուցողի մասին` այն կառուցել է ոմն Խաչատուր «Ողորմութեամբն Ատուծոյ ես Խաչատուր ծառայ Աստուծոյ շինեցի զժամատունս և սալեցի զեկեղեցիս...»^[11]:

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Wiki Loves Monuments monuments database — 2017.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Հասմիկ Աբրահամյան, Միջինքի և Սեբաստիայի Քառասնից Մանկանց տոները հայոց եկեղեցական և ժողովրդական տոնացույցերում
↑ Մ. Աւգերեան. Լիակատար վարք եւ վկայաբանութիւն սրբոց, հ. Բ, Վենետիկ, 1811, էջ 482–510։
↑ Հ. Յովհաննիսեան. Սեբաստիոյ Քառասուն մանկանաց կտակը.– «Բազմավէպ» (Վենետիկ), 1928, թիւ 4, էջ 99–108:
↑ Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5, կազմեցին՝ Թ. Հակոբյան և ուրիշներ, Երևան, 2001, էջ 305։
↑ Ռ. Վարդանյան. Հայոց տոնացույցը (4–18-րդ դդ.), Երևան, 1999, էջ 41։
↑ Ռ. Վարդանյան. Հայոց տոնացույցը (4–18-րդ դդ.), Երևան, 1999, էջ 104–106:
↑ Ղևոնդ Ալիշան. Նշմարք հայկականք, պր. Ա, Վենետիկ, 1910, էջ 11, Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5, էջ 305–306:
↑ Դիվան հայ վիմագրության, պր. IX, էջ 360, Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5, էջ 305։
↑ ^10,0 ^10,1 Գուգարքի վանքերը / Գրեց Հ. Հ. Ոսկեան. - Վիեննա։ Մխիթարեան տպարան, 1960։
↑ Շախկյան Գառնիկ (Երևան Հայաստան)։ Լոռի, պատմության քարակերտ էջերը։ 1986

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Քառասնից Մանկանց վանք (լուսանկարներ)

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Քառասնից Մանկանց վանք կատեգորիայում։

[_e306a9c43a91a532-1] Wiki Loves Monuments monuments database — 2017.

[ՀասմիկԱբրահամյան-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Հասմիկ Աբրահամյան, Միջինքի և Սեբաստիայի Քառասնից Մանկանց տոները հայոց եկեղեցական և ժողովրդական տոնացույցերում

[3] Մ. Աւգերեան. Լիակատար վարք եւ վկայաբանութիւն սրբոց, հ. Բ, Վենետիկ, 1811, էջ 482–510։

[4] Հ. Յովհաննիսեան. Սեբաստիոյ Քառասուն մանկանաց կտակը.– «Բազմավէպ» (Վենետիկ), 1928, թիւ 4, էջ 99–108:

[5] Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5, կազմեցին՝ Թ. Հակոբյան և ուրիշներ, Երևան, 2001, էջ 305։

[6] Ռ. Վարդանյան. Հայոց տոնացույցը (4–18-րդ դդ.), Երևան, 1999, էջ 41։

[7] Ռ. Վարդանյան. Հայոց տոնացույցը (4–18-րդ դդ.), Երևան, 1999, էջ 104–106:

[8] Ղևոնդ Ալիշան. Նշմարք հայկականք, պր. Ա, Վենետիկ, 1910, էջ 11, Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5, էջ 305–306:

[9] Դիվան հայ վիմագրության, պր. IX, էջ 360, Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5, էջ 305։

[Գուգարքիվանքերը-10] 10,0 ^10,1 Գուգարքի վանքերը / Գրեց Հ. Հ. Ոսկեան. - Վիեննա։ Մխիթարեան տպարան, 1960։

[11] Շախկյան Գառնիկ (Երևան Հայաստան)։ Լոռի, պատմության քարակերտ էջերը։ 1986

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]