Տիրան Ղազանչյան

հայ քիմիկոս
Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Ղազանչյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Տիրան Տիգրանի Ղազանչյան (հուլիսի 5, 1901(1901-07-05)[1], Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն[1] - փետրվարի 21, 1967(1967-02-21)[1], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[1]), հայ քիմիկոս։ Քիմիական գիտությունների դոկտոր (1952), պրոֆեսոր (1953), ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1963

Տիրան Ղազանչյան
Ծնվել էհուլիսի 5, 1901(1901-07-05)[1]
Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն[1]
Մահացել էփետրվարի 21, 1967(1967-02-21)[1] (65 տարեկան)
Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[1]
ԳերեզմանԹոխմախի գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Ազգությունհայ
Մասնագիտությունքիմիկոս
Հաստատություն(ներ)Երևանի պետական համալսարան[1]
Ալմա մատերՆերսիսյան դպրոց (1921)[1] և Մոսկվայի պետական համալսարան (1936)[1]
Կոչումպրոֆեսոր[1]
Գիտական աստիճանքիմիական գիտությունների դոկտոր[1] (1952)
Պարգևներ
«Պատվո նշան» շքանշան
և Հայկական ԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ
ԿուսակցությունԽՄԿԿ[1]

Կենսագրություն

խմբագրել

1921 թվականին ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը և երկար տարիներ աշխատել որպես ուսուցիչ։ 1936 թվականին ավարտել է Մոսկվայի համալսարանը և աշխատանքի անցել աշխատել Երևանի պետական համալսարանում որպես ասիստենտ, դոցենտ, իսկ 1950-1962 թվականներին եղել անօրգանական քիմիայի ամբիոնի վարիչ։

Նա Հայաստանում հիմնել է ֆիզիկա-քիմիական անալիզի լաբորատորիա։ Միջնադարյան մատենագրական նյութերի հիման վրա քննարկել, համակարգել ու ներկայացրել է Հայաստանում քիմիայի ծագման և զարգացման պատմությունը, որի առանձին բաժինները հրատարակվել են պատմաբանասիրական և անօրգանական և անօրգանական քիմիայի հարցերին նվիրված աշխատություններում։ Հեղինակ է «Էլեմենտների ուսումունքը հայ բնափիլիսոփայության մեջ» (1946) և առանձնակի արժեք ներկայացնող «Очерки по истории химии в Армении» (1955) մենագրությունների, «Ջրածին» (1953), «Թթվածին» (1954), «Նյութի ատոմամոլեկուլյար կառուցվածքի մասին» (1956 թվական), «Ջրի կյանքը» (1957), «Ալյումինիում» (1959), «Պղինձ» (1961), «Սիլիցիումի աշխարհում» (1969) և բազմաթիվ այլ գիտական և գիտահանրամատչելի գրքույկների[2]։

Պարգևներ

խմբագրել

Պարգևատրվել է «Պատվո նշան» շքանշանով։

  • Էջեր քիմիայի պատմությունից Հայաստանում։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, Ա. հ., 1942:
  • Գրիգոր Տաթևացու տարրաբանական հասկացությունների մասին։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 1943։
  • Էլեմենտների երկրաչափական ուսմունքի արձագանքները հայ փիլիսոփայության մեջ։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրաարակչություն, 1945։
  • Էլեմենտների ուսմունքը հայ բնափիլիսոփայության մեջ։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1946։
  • Քիմիա։ Դասագիրք միջնակարգ դպրոցի 8-10 դասարանների համար։ 2-րդ հրատարակություն, վերամշակված, Երևան, Հայպետհրատ, 1949 (համահեղինակ)։
  • Քիմիան և նրա զարգացման ուղիները Հայաստանում։ (Դոկտորային դիսերտացիայի ավտորեֆ.) / Տ. Ղազանչյան, Երևան, Պետ. համալս. հրատարակչություն, 1949։
  • Քիմիա։ Դասագիրք միջն. դպր. 8-10 դաս. համար։ 2-րդ հրատարակություն, Երևան, Հայպետհրատ, 1951 (համահեղինակ)։
  • Դմիտրի Իվանովիչ Մենդելեև։ [1834-1907], Երևան, Հայպետհրատ, 1951 (համահեղինակ)։
  • Հետաքրքրաշարժ գեոքիմիա։ Երկրի քիմիան։ Երևան, Հայպետհրատ, 1952 (համահեղինակ)։
  • Ատոմային միջուկ։ [Միջուկային ֆիզիկայի հարցերի հանրամատչելի շարադրություն], Երևան, Հայպետհրատ, 1953 (համահեղինակ)։
  • Ջրածին։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի պետական համալսարան, 1953։
  • Հետաքրքրաշարժ միներալոգիա։ Երևան, Հայպետհրատ, 1954 (համահեղինակ)։
  • Ջրածին։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, Հայպետհրատ, 1955։
  • Նյութի ատոմա-մոլեկուլյար կառույցի մասին։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Հայպետհրատ, 1956։
  • Սահակ ծաղկարար։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1956։
  • Մարի Կյուրիի կյանքը։ Երևան, Հայպետհրատ, 1957 (համահեղինակ)։
  • Գծագրումները քիմիական լաբորատորիայում։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի պետական համալսարան, 1957։
  • Ջրի կյանքը։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1957։
  • Ալյումինիում։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Հայպետհրատ, 1959։
  • Պղինձ։ Տ. Տ. Ղազանչյան, Երևան, Երևանի պետական համալսարան, 1961։
  • Էդիսոն։ [Ամերիկյան գյուտարար Թ. Էդիսոնի մասին], Երևան, Հայպետհրատ, 1963 (համահեղինակ)։
  • Սիլիցիումի աշխարհում։ Տ. Ղազանչյան, Երևան, «Հայաստան», 1969։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 7, էջ 18  
 Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տիրան Ղազանչյան» հոդվածին։