Վիքիպեդիա

Վերա Էմկուլ

չուկոտյան նկարիչ-փորագրող

Վերա Արոմկե Էմկուլ (չուկոտերեն` Эмкул, մայիսի 15, 1919(1919-05-15), Ուելեն, Kamchatka Oblast, Խորհրդային Ռուսաստան - 1985, Ուելեն, Չուկոտսկի շրջան, Չուկոտկայի ինքնավար օկրուգ, Մագադանի մարզ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[1]), չուկոտյան նկարիչ-փորագրող, դաջված ոսկորների վրա հարթաքանդակային փորագրման վարպետ։ Չուկոտկայի ինքնավար շրջանի առաջին կին փորագրիչը։ ՌՍՖՍՀ վաստակավոր նկարիչ, Իլյա Ռեպինի անվան ՌՍՖՍՀ պետական մրցանակի դափնեկիր։

Վերա Էմկուլ
Ծնվել էմայիսի 15, 1919(1919-05-15)
ԾննդավայրՈւելեն, Kamchatka Oblast, Խորհրդային Ռուսաստան
Վախճանվել է1985
Մահվան վայրՈւելեն, Չուկոտսկի շրջան, Չուկոտկայի ինքնավար օկրուգ, Մագադանի մարզ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Մասնագիտություննկարչուհի
Պարգևներ
ՌԽՖՍՀ վաստակավոր նկարիչ և ԺՏՆՑ ոսկե մեդալ
ՀայրQ26243639?
ԶավակներԼիդիա Տեյուտինա

Կենսագրություն խմբագրել

Վերա Էմկուլը ծնվել է 1919 թվականին, Ուելենում, ծովային որսորդ և փորագրիչ Արոմկեի ընտանիքում, Ուելենի ոսկորների վրա փորագրման արվեստանոցի հիմնադիրներից մեկը։ Մայրը` Կիունեուտը, զբաղվում էր տնային տնտեսությամբ։ Արոմկեն երազում էր որդու մասին, որին կարող էր փոխանցել ձկնորսության և ոսկորների վրա փորագրման արվեստը, և ծնված աղջիկը ստացավ Էմկուլ անունը (չուկ.` Էմկուլ - «դատարկ», «հույսով չբեռնավորված»)[2][Նշում 1][3]։ Ոսկորների վրա փորագրման արվեստը սովորել է հորից։ 1935-1971 թվականներին աշխատել է Ուելենի ոսկորների վրա փորագրման արվեստանոցում[4][5]։

Վերա Էմկուլը մասնակցել է շրջանային, մարզային և տարածաշրջանային ցուցահանդեսների` «Խորհրդային հեռավոր արևելք» (Վլադիվոստոկ, 1967, 1974; Ուլան-Ուդե, 1969); «Խորհրդային Ռուսաստան» (Մոսկվա, 1967, 1970, 1975), «Հայրենի երկրով» (Մոսկվա, 1972), «Չուկոտյան-Էսկիմոսյան փորագրություն և քանդակ ոսկորի վրա» (Մոսկվա, 1977), ինչպես նաև ժողովրդական արվեստի ցուցահանդեսներ արտերկրում[6][5]։

ԽՍՀՄ նկարիչների միության անդամ, ՌՍՖՍՀ վաստակավոր նկարիչ, Իլյա Ռեպինի անվան ՌՍՖՍՀ պետական մրցանակի դափնեկիր (1976)[7][6][5]։

Մահացել է Ուելենում, 1985 թվականին[6][5]։

Ստեղծագործություն խմբագրել

Մինչև 1930-ականների կեսերը Չուկոտկայում ոսկորի վրա քանդակումը և փորագրումը ավանդաբար համարվում էին տղամարդկանց զբաղմունք։ Վերա Էմկուլը, որը ծնվել է փորագրիչի ընտանիքում, նա եղել է առաջին չուկչի կինը, ով տիրապետում էր փորագրիչի մասնագիտությանը[8]։ Տասնհինգ տարեկան հասակում նա սկսեց աշխատել Ուելենի ոսկորափորագրության արվեստանոցում[9]։ Փորագրության տեխնիկայում Էմկուլի առաջին աշխատանքը անսովոր է եղել` ծովափղի ժանիքի վրա ազգային զարդանկարի նկարազարդում[4]։

1940-ականները եղել է նկարչի ձևավորման մի շրջան։ Բացի ծովափղի ժանիքի վրա գունավոր փորագրման մեթոդից, Էմկուլը տիրապետեց ոսկրի վրա հարթաքանդակային փորագրման տեխնիկային[10]։

Տ. Վ. Միտլյանսկայան նշում է Էմկուլի սյուժետային կոմպոզիցիաների բազմազանությունը։ Փորագրիչի ստեղծագործության մեջ նշանակալի տեղ են գրավում Չուկոտկայի ավանդական սյուժեները՝ ծովի և տունդրայի աշխարհը («Տունդրայում և ծովում», «Եղնիկներն ու գայլերը», «Չուկոտյան ամառ»), որսորդների և եղջերվապահների գործը («Ծովափղերի որս»), արտացոլում են նաև Չուկոտկայի ժամանակակից նկարչուհու կյանքը, («Շինարարություն Ուելենում», «Չուկոտկայի կոլտնտեսուհու աշխատանքը և հանգիստը», «Տոն առափնյա գյուղում»)։ Բազմաթիվ փորագրություններ նվիրված են ազգային բանահյուսությանը և Չուկոտական ժողովրդական հեքիաթների սյուժեներին[11]։

Փորագրությունների գեղարվեստական առանձնահատկություններից Միտլյանսկայան նշում է «ճշգրիտ նկարչությունը, կոմպոզիցիայի վարպետությանը բազմազան տրամադրությունները»[12]։ Էմկուլի գործերին բնորոշ են լայնամասշտաբ պատկերները, որոնք «նրա ճշգրիտ նկարը դարձնում են հատկապես արտահայտիչ և դյուրընթերցելի»[13]։

Փորագրողի աշխատանքների մյուս առանձնահատկությունը Միտլյանսկայան համարում է գործելաձևի բազմազանությունը, «Մի դեպքում գույնը ակտիվ արտահայտիչ է, մյուս դեպքում` ամեն ինչ կառուցված է ուրվագծային գծապատկերում»։ Աշխատանքները բազմազան են նաև ըստ տրամադրության, «որոշ գործեր հուզական են, հագեցած բուռն զգացողությամբ, պայքարի կիրքով, վազքի արագությամբ, մյուսները քնարական են, մտածկոտ և նույնիսկ էպիկական բնույթ ունեն»[10]։

Վերա Էմկուլի գործերից, «իրենց գեղարվեստական նշանակությամբ մեծ հետաքրքրությամբ, սյուժեն մեկնաբանելու հուզական ձևով», Միտլյանկայան առանձնացնում է «Եղնիկները և գայլերը» փորագրությունը (1956)։

  Նկարչուհին վարպետորեն է ներկայացնում գայլերի կողմից հետապնդվող արագ վազող եղջերուների տագնապալի վիճակը Առաջին տպավորությունը ատամի տարածության սև-մոխրագույն բծերով ու նախշերի ուրվագծերով գորգաձև լցնելն է։ Այնուհետև դիտողը տարբերում է եղնիկների պատկերների բազմազանությունը, առաջ վազելով, հանկարծ կանգ առնելով իրենց եղջյուրները հետ թեքելով, արագ վազքի ընթացում բերանքսիվայր ընկնելով։ Բարդ բազմապատկեր կոմպոզիցիան նկարիչի կողմից լուծվում է մեծ հմտությամբ։ Եղնիկների պատկերները չեն կրկնվում, միևնույն ժամանակ, դրանք փորագրվում են միևնույն ոճով, ենթարկվելով նույն ռիթմին, արտահայտում են վախի զգացողություն։ Լավագույնս ճանաչելով կենդանիներին Էմկուլը արտահայտիչ պատկերով փոխանցում է նրանց ամենաբարդ ռակուրսներն ու շարժումները[13]։  

1960-70-ականներին Վերա Էմկուլը դաստիարակել է փորագրող վարպետների մի քանի սերունդ, նրա աշակերտներից են եղել Նադյա Կրասնովան, Գալինա Տինատվալը, Ելենա Յանկուն[14]։

Պարգևներ և պատվավոր կոչումներ խմբագրել

Ժառանգություն խմբագրել

Վերա Էմկուլի աշխատանքները գտնվում են Կունստկամերայում, Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի ազգագրության ինստիտուտի մարդաբանության և ազգագրության թանգարանում, Ազգագրության ռուսական թանգարանում, Արևելքի պետական թանգարանում, դեկորատիվ, կիրառական և ժողովրդական արվեստի համառուսաստանյան թանգարանում, Մագադանի մարզային գավառագիտական թանգարանում, «Չուկոտկայի ժառանգություն» թանգարանային կենտրոնում (Անադիր), թանգարանային կենտրոնում։ -Արթ թանգարան-արգելոց, Ուելեն ոսկրային փորագրման արհեստանոցի թանգարան և այլն[6][7][5][16]։

Դինաստիա խմբագրել

Ոսկրափորագրողների և փորագրողների դինաստիան, որը սկսվեց վարպետ Արոմկեով, շարունակվեց հետագա սերունդներով։ Իր հորից ժառանգած ոսկրափորագրության արվեստը Վերա Էմկուլը հանձնեց իր երեխաներին, որոնք դարձան Նկարիչների միության անդամ` փորագրող, Ռուսաստանի Դաշնության վաստակավոր նկարչուհի Լիդիա Տեյուտինային (1945-2012), փորագրող Վիկտոր Տեյուտինին (ծն.` 1940), փորագրող Տատյանա Տեյուտինային (ծն.` 1950), հետագայում արվեստը անցավ նրա թոռնուհի Տատյանա Տեյուտինային (ծնվ.` 1968)[17][4][5]:

Նշումներ խմբագրել

  1. ↑ Впоследствии в семье резчика родились восемь мальчиков, но все они вскоре умерли

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Реестр профессиональных художников Российской империи, СССР, «русского зарубежья», Российской Федерации и республик бывшего Советского Союза (XVIII—XXI вв.)». Профессиональный Союз художников России. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 20-ին.
  2. ↑ Эрвайс, 1983, էջ 164
  3. ↑ Эрвайс, 1983
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Митлянская, Карахан, 1987, էջ 19
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 «Уэленские резчики и гравёры по кости. Краткие биографические данные». Народные художественные промыслы Чукотки — Департамент образования, культуры и спорта Чукотского автономного округа. 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 27-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Северная энциклопедия, 2004, էջ 1127
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Митлянская, 1976, էջ 198
  8. ↑ Митлянская, Карахан, 1987, էջ 18
  9. ↑ Алаева, 2015, էջ 62
  10. ↑ 10,0 10,1 Митлянская, 1976, էջ 102—103
  11. ↑ Митлянская, 1976, էջ 102
  12. ↑ Митлянская, 1972, էջ 63
  13. ↑ 13,0 13,1 Митлянская, 1976, էջ 103
  14. ↑ Митлянская, 1972, էջ 64
  15. ↑ Эрвайс, 1983, էջ 166
  16. ↑ «Сергиево-Посадский музей-заповедник». Ассоциация коренных малочисленных народов Севера. 2014 թ․ դեկտեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 27-ին.
  17. ↑ Бронштейн, Карахан, Широков, 2002, էջ 84

Գրականություն խմբագրել

  • Митлянская Т. Б. Взгляд охотника, чуткость художника: Чукотско-эскимосское искусство художественной обработки кости // Радуга на снегу: Культура, традиционное и современное искусство народов советского Крайнего Севера : сборник. — М.: Мол. гвардия, 1972. — С. 63—64.
  • Митлянская Т. Б. Художники Чукотки / Т. Б. Митлянская. — М.: Изобр. искусство, 1976. — 208 с. — 16 000 экз.
  • Митлянская Т. Б. Вера Эмкуль // Новая жизнь древних легенд Чукотки : О творчестве Веры Эмкуль, Галины Тынатваль, Елены Янку, Василия Емрыкаина, Маи Гемауге / Т. Б. Митлянская, И. Л. Карахан. — Магадан: Магаданское книжное изд-во, 1987. — С. 18—19. — 196 с.
  • Эрвайс В. Г. Уэленские чародейки // Женщины Чукотки / Владимир Эрвайс. — Магадан: Магаданское книжное изд-во, 1983. — 216 с. — 10 000 экз.
  • Бронштейн М. М., Карахан И. Л., Широков Ю. А. Резная кость Уэлена. Народное искусство Чукотки = [Bone carving in Uelen. The folk art of of Chukchi Peninsula] / [на рус. и англ. яз. ; М. М. Бронштейн, И. Л. Карахан, Ю. А. Широков ; Департамент культуры, молодежи, спорта и информац. политики Чукот. авт. округа, Гос. музей искусства народов Востока]. — М.: Святигор, 2002. — 99 с.
  • Алаева Е. Сказка, запечатлённая на кости // Русское искусство : журнал. —М., 2015. — № 3. — С. 58—63. Архивировано из первоисточника 21 Դեկտեմբերի 2018.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վերա_Էմկուլ&oldid=9538027» էջից