Սպիտակագլուխ բադ
| Սպիտակագլուխ բադ | |
 Սպիտակագլուխ բադ (արու) | |
 Սպիտակագլուխ բադ (էգ) | |
| Դասակարգում | |
| Ենթատիպ | Ողնաշարավորներ (Vertebrata) |
| Դաս | Թռչուններ (Aves) |
| Կարգ | Սագանմաններ (Anseriformes) |
| Վերնաընտանիք | Anatoidea |
| Ընտանիք | Բադեր (Anatidae) |
| Ենթաընտանիք | Anatinae |
| Ցեղ | Oxyura |
| Տեսակ | Սպիտակագլուխ բադ (O. leucocephala) |
| Միջազգային անվանում | |
| Oxyura leucocephala | |
| Տարածվածություն և պահպանություն | |
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝  Վտանգված տեսակ  Տաքսոնի տարածվածությունը | |
Սպիտակագլուխ բադ (լատին․՝ Oxyura leucocephala), բադերի ընտանիքին պատկանող ջրլող թռչուն։ Գրանցված է Հայաստանի Հանրապետության Կրմիր գրքում։
Բնադրող-չվող և հազվագյուտ տեսակ է։ Մարմնի երկարությունը 43-48 սմ է, թևերի բացվածքը՝ 62-70 սմ, իսկ կենդանի զանգվածը՝ 600-636 գ։ Կտուցը լայն է՝ թվացյալ փքված, վիզը կարճ է և հաստ, պոչը երկար է և ուղղաձիգ։ Արուի կտուցը վառ կապույտ է, գլուխը՝ սպիտակ, գագաթին կա սև բիծ, վզին՝ սև օղակ։ Մարմինը վերևից շիկակարմրավուն-դարչնագույն է։ Էգը խամրած դարչնագույն է, կտուցը՝ ավելի փոքր, մուգ մոխրագույն։ Դեմքի ստորին աղոտ սպիտակ հատվածի վրա կա լայնակի ակնառու մուգ զոլ։ Սպիտակագլուխ բադը ինքնատիպ է իր արտաքին կառուցվածքով, կեցվածքով, վարքագծով և ձվերի անհամաչափ մեծությամբ (1 ձուն կազմում է մայր թռչունի միջին կենդանի զանգածի 13%-ը)։ Գերազանց լողորդ է, լողում է մարմինը ջրում գրեթե ընկղմած, պոչն իջեցրած կամ վեր ցցած, սուզվում է ջրի բավական խորը շերտերը (30-40 մ), թռիչքի է դիմում ծուլորեն, երբեք ցամաք դուրս չի գալիս։ Թափավազքի համար անհրաժեշտ է բաց ջրատարածք։ Բնակվում է առափնյա փարթամ, խիտ բուսականությամբ լճերում, գերադասում է Արարատյան դաշտի ձկնաբուծական տնտեսությունների լճակները։ Սնվում է սերմերով, ջրային բույսերի դալար ցողուններով։ Գարնանային ամենավաղ վերադարձը՝ փետրվարի կեսից ապրիլի առաջին տասնօրյակը։ Բնադրման պատրաստ զույգերի հարսանեկան խաղերը գրանցվել են ապրիլի վերջին-մայիսի սկզբին, որի ընթացքում արուն, մարմնի մեծ մասով ջրում ընկղմված, գլուխը ջրի մակերեսով առաջ պարզած, դանդաղ լողալով, սիրահետում է առջևից ավելի բարձր դիրքով լողացող էգին։ Բնադրում է խիտ եղեգնուտի խորքում, ջրաճահճային փտած բույսերի կույտի վրա։ Բույնը հարթակ է (տրամագիծը՝ 27-35 սմ) եղեգից, աղվափետուրներից։ Դնում է 70 մմ տրամագծով, աղոտ սպիտակ 5-10 ձու։ Ձագերը հայտնվում են հուլիսի ընթացքում։ Աշնանային չուն՝ սեպտեմբերի սկզբից-նոյեմբերի վերջը։ Որպես անհետացող տեսակ՝ անհատ, պաշտպանության կարիք ունի։
Տարածվածություն խմբագրել
Ընդհանուր արեալն ընդգրկում է Պիրենեյան թերակղզու հարավը, Աֆրիկայի հյուսիս-արևմուտքը, Ռուսաստանը, Թուրքիան, Միջին Ասիան, Պակիստանը, Մոնղոլիան, Չինաստանի հյուսիս-արևմուտքը և Անդրկովկասը։ Հայաստանում բնադրել են Սևանա լճի ավազանում։ Մինչև 1970-ական թվականները հանդիպում էին առանձին առանձնյակներով։ Ներկայումս հանրապետության միակ ապրելավայրը Արմաշի ձկնաբուծական տնտեսությունն է, որտեղ բնադրում են 20-30 զույգ[1]։
Էկոլոգիա խմբագրել
Ապրում են եղեգնապատ բաց ջրային մակերեսով ձկնաբուծական լճակներում, բույնը գտնվում է հարթականման, եղեգնից, փտած ջրաճահճային բույսերի կույտերի վրա։ Դնում են 66-69,5 մմ տրամագծով 5-10 խամրասպիտակ ձու, թխսում՝ 27-29 օր։ Ձվից դուրս եկած ձագերին չորացնելուց հետո ծնողները ուղեկցում են կերակրվելու[1]։
Պահպանություն խմբագրել
Ռելիկտային տեսակ է, որը ԲՊՄՄ Կարմիր ցուցակի չափորոշիչներով գնահատվում է որպես վտանգված տեսակ։
Բնադրման շրջանում Արմաշի ձկնաբուծական լճակներում և Արարատյան գերխոնավ տարածքներում հաշվառվում է 20-30 զույգ։
Թվաքանակի աճ չի նկատվում։
Վտանգման հիմնական գործոններն են եղեգնուտների հրդեհումը, արմատահանումը և ապօրինի որսը։
Գրանցված է CITES–ի և Բեռնի կոնվենցիայի Հավելված 2–ում[1]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սպիտակագլուխ բադ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սպիտակագլուխ բադ» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|