Վալենտին Հայուի
Վալենտին Հայուի (Ֆրանս. Valentin Haüy, նոյեմբերի 13, 1745[1][2], Saint-Just-en-Chaussée - մարտի 19, 1822[3], Փարիզ), 18-19-րդ դարերի ֆրանսիացի բարեգործ, մանկավարժ և նորարար, առաջին տիֆլոմանկավարժներից, ռելիեֆային այբուբենի հեղինակ, կույրերի դպրոցի առաջին հիմնադիր։ 1785 թվականին[5][6]։ Փարիզում հիմնել է Կույր Երիտասարդների Ինստիտուտը (Երիտասարդ Կույրերի Ազգային Ինստիտուտը, ԵԿԱԻ)։ 1819 թվականին Լուի Բրայլը ընդունվում է այս դպրոց։
| Վալենտին Հայուի ֆր.՝ Valentin Haüy | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | նոյեմբերի 13, 1745[1][2] |
| Ծննդավայր | Saint-Just-en-Chaussée |
| Մահացել է | մարտի 19, 1822[3] (76 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Փարիզ |
| Գերեզման | Պեր Լաշեզ[4] և Grave of Haüy |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Ֆրանսիա |
| Կրթություն | Փարիզի համալսարան |
| Մասնագիտություն | լեզվաբան և մանկավարժ |
| Պարգևներ և մրցանակներ |  |
 Valentin Haüy Վիքիպահեստում | |
Կյանք խմբագրել
Հայուին ծնվել է ջուլհակագործի ընտանիքում։ Նրա հայրը զբաղվում էր ջուլհակագործությամբ և միևնույն ժամանակ աշխատում էր տեղի Պրեմոնեստրանտ աբբայության զանգակատանը և հնչեցնում էր Տիրոջ Հրեշտակները աղոթքի զանգերը։ Վալենտինը կրթություն է ստանում այս աբբայության վանականների մոտ և դառնում հմուտ լեզվաբան։ Նա կարողանում է խոսել տասը տարբեր լեզուներով, սովորում է հին հունարեն և եբրայերեն։ 1783 թվականին Լուի XVI-ը նրան շնորհում է «թարգմանչության արքա» տիտղոսը։ 1786 թվականին նա թագավորի թարգմանիչն էր և աշխատում էր արտաքին գործերի նախարարությունում։ Նա նաև գրողների միության անդամ էր[7]։
Հայուի մոտ կույրերին օգնելու գաղափարը առաջանում է 1771 թվականին, երբ նա կանգ է առնում Փարիզի Կոնկորդի հրապարակում գտնվող սրճարանում։ Այնտեղ նա ականատես է լինում, թե ինչպես են Սուրբ Օվիդիուսին նվիրված կրոնական փառատոնի ժամանակ փողոցում ծաղրում Քենզ Ուեն ակնաբանական հիվանդանոցի կույրերին։ Նրանց հագցրել էին հիմարների գլխարկներ, տվել էին հսկայական ստվարաթղթե բաժակներ և հրամաjել խաղալ իրենց գործիքներով, որը առաջացնում էր անբարեհնչյուն աղաղակներ։ Նա Շառլ Միշել դե լ'Էպեի հետ որոշում է հիմնել կույրերի դպրոց։
Հայուին 1784 թվականի մայիսին Սեն Ժերմեն թաղամասում հանդիպում է երիտասարդ մուրացիկ Ֆրանսուա Լեսյուերին, ով դառնում է նրա առաջին աշակերտը։ Նա մշակում է ունցիալ-ուռուցիկ տառերի մեթոդ, որպեսզի Լեսուերին սովորեցնի կարդալ և նախադասություններ կազմել։ Լեսուերին արագ հաջողությունների է հասնում։ 1784 թվականի սեպտեմբերին Հայուին այդ հաջողությունները հրապարակում է «Ժուրնալ դե Պարի» թերթում,որից հետո ստանում է Ֆրանսիայի գիտությունների ակադեմիայի աջակցությունը[7]։
Հայուի բարեգործական ընկերության օգնությամբ 1785 թվականի փետրվարին հիմնադրվում է Երիտասարդ Կույրերի Ինստիտուտը (Institution des jeunes aveugles)։ Ստանալով Լուի XVI-ի աջակցությունը նա կառուցում է բարեգործական մանող արհեստանոց նախատեսված կույրերի համար։ 1786 թվականի դեկտեմբերի 26-ին արհեստանոցը դարձել է կույր երեխաների թագավորական հաստատություն։ Արհեստանոցը նպատակ ուներ կրթելու ուսանողներին՝ սովորեցնել տեքստային տպատառեր, և ուսուցանել ձեռքի աշխատանքներ՝ մանել։ 1791 թվականի սեպտեմբերի 28-ին՝ Ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ, պետությունը զավթում է արհեստանոցը և վերածում կույր աշխատավորների ազգային ինստիտուտի՝ Սելեստինյան վանքում ։
Վալենտին Հայուին ակտիվ մասնակցություն է ունեցել իր ժամանակի քաղաքական կյանքում։ 1792 թվականի ընտրություններում ընտրվել է Ազգային Սահմանադրական ժողովի քարտուղար, ապա քաղաքացիական կոմիսար։ Նա ձերբակալվել է Պրերիալի 5-ին (1795 թվականի մայիսի 24-ին), իսկ 11-ին (մայիսի 30-ին) հասարակական փրկության կոմիտեն ազատ է արձակել,այնուհետև 20-րդ Ազգային կոնվենտ կրկին կալանավորել է։ Նա ազատ է արձակվում Ֆրուկտիդորի 19-ին (1795 թվականի սեպտեմբերի 5-ին) և միանում Պանտեոնի ակումբին, ֆրանսիական դիրեկտորիաի հսկողության տակ։ Ֆրանսիայի Հյուպատոսությունը նրան համարում է «ահաբեկիչ»։ 1802 թվականին նա ազատվում է կույրերի ապաստարանի կառավարչի պաշտոնից և անցնում թոշակի։ 1802 թվականի փետրվարին Սենտ Ավուա փողոցում բացում է մասնավոր դպրոց։ 1806 թվականի սեպտեմբերին Ալեքսանդր I-ի խնդրանքով տեղափոխվում է Սանկտ Պետերբուրգ՝ Ռուսաստանում կույրերի դպրոց հիմնելու համար։
1817 թվականին վերադառնում է Փարիզ իր եղբոր՝ Ռենե Ժյուստ Հաուի հետ ապրելու, ով համարվում է ժամանակակից հանքային միներալոգիաի հիմնադիր[7]։
Նրա հուղարկավորությունը կատարվում է Փարիզի Պեր Լաշեզ գերեզմանատանը, իր եղբոր՝ Ռենե Ժյուստ Հայուիի կողքին։
Ժառանգություն խմբագրել
1889 թվականին Մորիս Դե Լա Սայզերանը ստեղծում է Հայուիի անվան բարեգործական ընկերություն՝ նվիրված կույրերին և տեսողական խանգարում ունեցողներին։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 https://pantheon.world/profile/person/Valentin_Haüy
- ↑ Bauer P. Deux siècles d'histoire au Père Lachaise (ֆր.) — Versailles: 2006. — P. 411. — ISBN 978-2-914611-48-0
- ↑ Weygand, Zina (2009). «Les aveugles dans la société française, Abstract». Revue d'éthique et de théologie morale (ֆրանսերեն) (256): 65–85. ISSN 1266-0078.
- ↑ «Site par défaut - Historique - Valentin Haüy». www.inja.fr (ֆրանսերեն). Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Herbermann, 1913
Լրացուցիչ ընթերցանություն խմբագրել
- Mellor, C. Michael (2006). Louis Braille: A Touch of Genius. National Braille Press. ISBN 9780939173709. «Louis Braille: A Touch of Genius.»
- Weygand, Zina (2009). The Blind in French Society From the Middle Ages to the Century of Louis Braille. Translated by Emily-Jane Cohen. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 9780804757683.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վալենտին Հայուի» հոդվածին։ |