Նինո Մարտոլյո
Նինո Մարտոլյո (իտալ.՝ Nino Martoglio), կամ Նինու Մարտոլյու (սից.՝ Ninu Martogliu, դեկտեմբերի 3, 1870[1], Բելպասո, Կատանիա, Սիցիլիա, Իտալիայի թագավորություն - սեպտեմբերի 15, 1921[1], Կատանիա, Սիցիլիա, Իտալիայի թագավորություն), իտալացի և սիցիլիացի բանաստեղծ, լրագրող, դրամատուրգ, սցենարիստ և թատրոնի ու կինոյի ռեժիսոր։ Լուիջի Պիրանդելոյի հետ միասին հանդիսանում է սիցիլիական ազգային դրամատիկ թատրոնի հիմնադիրը[3][4]։ Նինո Մարտոլյոյի աշխատանքներն առանձնանում են նրանով, որ նա ներկայացնում է 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի սկզբի հասարակության մեջ հարուստների և աղքատների միջև տարբերությունը և դրանց իրական բնույթը։ Նրա շատ ստեղծագործությունների հիման վրա ֆիլմեր են նկարահանվել[5]։
| Նինո Մարտոլյո | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | դեկտեմբերի 3, 1870[1] |
| Ծննդավայր | Բելպասո, Կատանիա, Սիցիլիա, Իտալիայի թագավորություն |
| Մահացել է | սեպտեմբերի 15, 1921[1] (50 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Կատանիա, Սիցիլիա, Իտալիայի թագավորություն |
| Գերեզման | Կամպո Վերանո[2] |
| Քաղաքացիություն | _crowned.svg){kind=small} Իտալիայի թագավորություն |
| Մասնագիտություն | սցենարիստ, գրող, մոնտաժող, դրամատուրգ, լրագրող, բանաստեղծ, կինոպրոդյուսեր և կինոռեժիսոր |
 Nino Martoglio Վիքիպահեստում | |
Նինո Մարտոլյոյի անունը կրում են մի շարք փողոցներ Հռոմում[6], Կատանիայի[7] և Իտալիայի շատ քաղաքներում, իր անունն է կրում նաև մի դպրոց Սիրակուզայում[8], Բելպասոյի դպրոցն ու թատրոնը[9][10], թատերական մշակութային ասոցիացիան[11] և սիցիլիական լեզվով պոեզիայի մրցանակը[12]։
Կենսագրություն խմբագրել
Նինո Մարտոլյոն ծնվել է Սիցիլիայի Կատանիա պրովինցիայի Բելպասոյում 1870 թվականի դեկտեմբերի 3-ին[13][14]։ Նրա հայրը՝ Լուիջի Մարտոլյոն, եղել է Ռիսորջիմենտոյի մասնակից և նախկին լրագրող։ Մայրը՝ Վինչենցան, ի ծնե՝ Ձապալա-Արադաս, եղել է տարրական դասարանների ուսուցչուհի։ Ապագա բանաստեղծն ու դրամատուրգը մանուկ տարիներից առանձնացել է անկախ և կտրուկ բնավորությամբ։ Ավարտելով դասական տեխնիկական գիմնազիան 14 տարեկան հասակում՝ նա նավով մեկնել է ճամփորդության իր հորեղբայր նավապետի գլխավորությամբ։ 19 տարեկան հասակում կատարելով չորս ճամփորդություն և ստանալով կապիտանի կոչում՝ թողել է ծովը[15][16]։
Վերադառնալով Կատանիա՝ որոշ ժամանակ աշխատել է «Կատանյան թերթ» (իտալ.՝ Gazzetta di Catania) ամսագրի խմբագրությունում, որը պատկանել է իր ծնողներին։ Ապա շարունակել է սիցիլիական լեզվով սատիրիկ և հումորային «Դ’Արտանյան» (իտալ.՝ D’Artagnan) շաբաթաթերթի հրատարակումը, որը հիմնադրվել էր իր եղբոր՝ Ջովանի Մարտոլյոյի կողմից։ Առաջին երկու համարները թողարկվել են 1889 թվականի ապրիլի 20-ին և 27-ին համապատասխանաբար։ Պարբերական հրատարակումները վերսկսվել են 1893 թվականի սեպտեմբերից 3-ից և շարունակվել մինչև 1904 թվականի մայիսի 1-ը։ Շաբաթաթերթի հիմնական ընթերցողները աղքատ քաղաքացիներն էին, որոնց իրավունքները պաշտպանվում էին Նինո Մարտոլյոյի կողմից, ով հրատարակության թերթերում պախարակում էր ժամանակակից հասարակության արատները։ Դրա համար նա մեկ անգամ չէ, որ արժանացել է սպառնալիքների և նրանից պատիվ են պահանջել[16]։
1901 թվականին նա հիմնել է Սիցիլիական դրամատիկ գործակալությունը, որի նպատակը եղել է սիցիլիական լեզվով ազգային թատրոնի ստեղծումը։ Գործակալության կազմի մեջ մտել են Ջովանի Գրասոն, Վիրջինիա Բաիստրյերին, Ջաչինտա Պեցանան և Տոտո Մայորանան։ 1903 թվականի ապրիլին իր կողմից հավաքած առաջին խումբը մեծ հաջողությամբ առաջին անգամ հանդես եկավ Միլանում։ Դրանից հետո հաջորդաբար հանդես եկան երկրորդ խումբը՝ 1904 թվականի ապրիլին Պալերմոյում, և երրորդը՝ 1907 թվականի դեկտեմբերին Մոդենայում։ Վերջինիս գեղարվեստական ղեկավարը դարձավ Անջելո Մուսկոն, որի հետ Նինո Մարտոլյոն բարեբեր ստեղծագործական հարաբերություններ ծավալեց։ Սիցիլիական դրամատիկական գործակալությունը դադարեց գոյություն ունենալ 1908 թվականին[17][16]։
1902 թվականին Նինո Մարտոլյոն ընտրվեց կոմունայի վարչակազմի խորհրդատու, սակայն երկու տարի անց տեղացի սոցիալիստների հետ անհամաձայնության պատճառով հրաժարական տվեց։ 1904 թվականին նա հեռացավ Կատանիայից և տեղափոխվեց Հռոմ, որտեղ հաջորդ տարվա հոկտեմբերին ամուսնացավ Էլվիրա Սկյավացիի հետ, ով հանրահայտ տենոր Պիերո Սկյավացիի քույրն էր։ Նրանք ունեցան չորս երեխա՝ Լուիջի-Մարկո, Բրունո, Լիչիա և Մարիա։ 1910 թվականին Հռոմում Նինո Մարտոլյոն հիմնել է Մինիմո թատրոնը, որի բեմում իտալացի և արտասահմանյան դրամատուրգների մեկ գործողությունից բաղկացած մի քանի պիեսներ է բեմադրել։ Այստեղ նրա կողմից բեմադրվել են նաև Լուիջի Պիրանդելոյի վաղ պիեսները։ Այդ ժամանակ նա ակտիվորեն համագործակցել է հանրահայտ իտալական ամսագրերի և թերթերի հետ, ինչպիսիք են «Նոր անտոլոգիա»-ն (իտալ.՝ Nuova antologia) և «Երեկոյան սուրհանդակ»-ը (իտալ.՝ Il corriere della sera), որոնց համար նա ավելի քան երկու հարյուր հոդված է[17][16]։
1913 թվականին Մարտոլյոն մի քանի սցենարներ է գրել «Չինես» ստուդիայի (իտալ.՝ Cines) համար։ Նույն թվականին Ռոբերտո Դանեզիի հետ միասին Հռոմում հիմնել «Մորգանա Ֆիլմս» (իտալ.՝ Morgana Films) ստուդիան, որտեղ աշխատել է որպես գեղարվեստական ղեկավար, սցենարիստ և ռեժիսոր։ Ռոբերտո Դանեզիի՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի մարտադաշտում մահից հետո թողել է կինոն և վերադարձել թատրոն։ 1918 թվականի դեկտեմբերին հիմնել է Միջերկրածովյան թատերական միությունը, որը գոյություն է ունեցել մինչև 1920[5]։ Նինո Մարտիլյոն մահացել է 1921 թվականի սեպտեմբերի 15-ին Կատանիայում՝ ընկնելով Վիկտոր Էմանուիլի անվան հիվանդանոցի վերելակից, որտեղ նա եկել էր այցելելու իր հիվանդ որդուն։ Իր կյանքի ու արվեստի որոշ հետազոտողների կարծիքով՝ դա եղել է կանխամտածված սպանություն[17][16]։
Ստեղծագործական ուղի խմբագրել
Նինո Մարտոլյոյի ստեղծագործական ուղին սկսվել է բանաստեղծություններից, որ հրապարակվել են 1890 թվականին «Դ’Արտանյան» շաբաթաթերթում, որտեղ հրապարակվել են իր բոլոր բանաստեղծական ստեղծագործությունները։ Երիտասարդ բանաստեղծի վաղ արվեստի վրա մեծ ազդեցություն են ունեցել Ջուզեպե Բորելոն և Ֆրանչեսկո Ռիցոտոն։ Դրա հետևանքով Նինո Մարտոլյոյի բանաստեղծությունների մեծ մասը թողարկվել է «Հարյուրյակ» (սից.՝ Centona) հավաքածուում։ Դրանք բարձր գնահատականների են արժանացել իր ժամանակակից Ջոզուե Կարդուչիի կողմից, որը նշել է Սիցիլիայի բնության պատկերման մեջ իրականության առկայությունը[5][16]։
Գրողի՝ Սիցիլիական դրամատիկական համայնքում աշխատելու տարիներին գրած ամենահայտնի կատակերգություններից են «Սուրբ Հովհաննեսի մահապատիժը» (իտալ.՝ San Giovanni decollato) և «Ցամաքի օդը» (իտալ.՝ L'aria del continente)[18][19]:
Նա նկարահանել է «Մոլորվածը մթության մեջ» (իտալ.՝ Sperduti nel buio) ֆիլմը՝ Ռոբերտո Բրակոյի պիեսի հիման վրա։ Ֆիլմը դարձել է իտալական ֆիլմագրության առաջին իրատեսական։ Ի տարբերություն իր ժամանակի ինտելեկտուալների մեծամասնության՝ Նինո Մարտոլյոն վաղ է հասկացել արվեստի նոր ձևի հեռանկարները[5]։
Գնահատական խմբագրել
|
Մարտոլյոն Սիցիլիայի համար նույնն է, ինչ Դի Ջակոմոն և Ռուսոն Նեապոլի համար, Պսակարելան և Տրիլուսան Հռոմի համար, Ֆուչինին՝ Տոսկանայի, Սելվատիկոն և Բարբարինին՝ Վենետոյի համար. հարազատ ձայներ, որոնք խոսում են հայրենի հողի մասին այնպես, ինչպես կասեր ինքը և ուրիշ ոչ ոք, բույրով և ջերմությամբ, օդով, շնչառությամբ և հոտով, որոնցով մենք իսկապես ապրում ենք և վայելում ենք, և լուսավորվում ենք, և լուսարձակում ենք, և շնչում ենք, և զարկում է մեր սիրտը միայն այնտեղ և ուրիշ ոչ մի վայրում։ | 
|
Martoglio è per la Sicilia quello che Di Giacomo e il Russo per Napoli, il Pascarella e il Trilussa per Roma, il Fucini per la Toscana, il Selvatico e il Barbarini per il Veneto: voci native che dicono cose della loro terra, come la loro terra vuole che siano dette per essere quelle e non altri, con il sapore e il calore, l'aria, l'alito e l'odore con cui viviamo veramente e si gustano e si illuminano e respirano e palpitano lì soltanto e non altrove.
— Իտալացի գրող և դրամատուրգ Լուիջի Պիրանդելո[20]
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ https://www.findagrave.com/memorial/108867401
- ↑ «Nino Martoglio e il teatro dialettale» (իտալերեն). Paternesi.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
- ↑ «Il teatro siciliano» (PDF) (իտալերեն). Unime.it. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հունվարի 23-ին.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Paola Daniela Giovanelli. «Martòglio, Nino». Dizionario Biografico degli Italiani - Volume 71 (2008) (իտալերեն). Treccani.it.
- ↑ «Via Nino Martòglio, Roma» (իտալերեն). Tuttocitta.it.
- ↑ «Via Nino Martòglio, Catania» (իտալերեն). Tuttocitta.it.
- ↑ «Istituto comprensivo «Nino Martoglio»» (իտալերեն). Comune.Siracusa.it. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
- ↑ «Scuola «Nino Martoglio», Belpasso» (իտալերեն). Scuolaninomartoglio.it. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
- ↑ «Teatro «Nino Martòglio»» (իտալերեն). Comune.Belpasso.it. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
- ↑ «Associazione Teatrale Culturale «Nino Martoglio»» (իտալերեն). Ninomartoglio.it. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
- ↑ «Regolamento Premio Martoglio». Premio Martoglio (իտալերեն). Ninomartoglio.it. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
- ↑ Rallo, 2003, էջ 88
- ↑ Moliterno, 2009, էջ 196
- ↑ Marrone, Puppa, 2006, էջ 1165–1166
- ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 Santo Privitera. «Nino Martòglio a novant'anni dalla scomparsa» (իտալերեն). Ilprismatico.it.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Marrone, Puppa, 2006, էջ 1166
- ↑ «Martòglio, Nino». Enciclopedie on line (իտալերեն). Treccani.it.
- ↑ Silvio D'Amico. «Martòglio, Nino». Enciclopedia Italiana (1934) (իտալերեն). Treccani.it.
- ↑ Pietro Seddio. «Nino Martoglio» (իտալերեն). Unilibro.it.
Գրականություն խմբագրել
- John A. Rallo. The Sicilian Triangle: It's Culture, It's People, It's Cities. — Bloomington, Ind.: Xlibris Corporation, 2003. — P. 87–88. — 200 p. — ISBN 978-1-4653-2666-9
- Gino Moliterno. The A to Z of Italian Cinema. — Lanham, Maryland: Scarecrow Press, 2009. — P. 196, 316. — 520 p. — ISBN 978-0-8108-7059-8
- Gaetana Marrone, Paolo Puppa. Encyclopedia of Italian Literary Studies. — New York, NY: Routledge, 2006. — P. 307, 469, 1165—1167. — 1504 p. — ISBN 978-1-1354-5529-3
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Paola Daniela Giovanelli. — Биография Нино Мартольо на сайте Treccani«Martoglio, Nino». Dizionario Biografico degli Italiani – Volume 71 (2008). (իտալ.)
- «Martoglio, Nino». Gutenberg.org — Նինո Մարտոլյոյի ստեղծագործությունները գուտենբերգի նախագծում. (իտալ.)
- Astrid Filangieri. — Биография и произведения Нино Мартольо на сайте Il Portale del Sud«Nino Martoglio, il grande poeta e commediografo siciliano». Ilportaledelsud.org. (իտալ.)