Սերիական մարդասպան

Սերիական մարդասպան, մարդ, որը մեկ ամսից ավել տարանջատված ժամանակահատվածում կատարել է մի քանի քրեական սպանություններ («Սառեցման ժամանակաշրջան»)։ Զոհերի հստակ քանակը, որը կհանդիսանա ամենափոքրը, տարբեր է։ Որոշների կարծիքով՝ հանցագործին սերիական որակավորելու համար նա պետք է կատարած լինի առնվազն երեք մարդասպանություն։ Միևնույն ժամանակ, օրինակ ՀԴԲ-ն ուշադրություն չի դարձնում «Երեք և ավելի» չափանիշներին և որոշում է սերիականությունը ըստ «Երկու կամ ավել մարդասպանությունների, կատարված որպես առանձին դեպքեր, հաճախ, բայց ոչ միշտ կատարված միայնակ-չարամիտների կողմից» կամ, ներառյալ էության բնութագրերը, ամենաքիչը երկու մարդասպանություն։

Սերիական մարդասպան Վիլլի Սթիլմանի ձերբակալությունը Սակրամենտոյում, 1973 թվականի նոյեմբեր

Սերիական մարդասպանների համար որպես մոտիվացիա ծառայում է իր շեղված ցանկությունները բավարարելու պաթոլոգիական ձգտումը։ Շատ սերիական մարդասպաններ իրենց զոհերի հետ ունեն սեռական կապեր, բայց ՀԴԲ-ն նշում է, որ նոր սերիական մարդասպանի ի հայտ գալու պատճառ կարող են հանդիսանալ՝ զայրույթը, հոգեշարժային արթնացումը, ֆինանսական շահույթը կամ ուշադրության պակասը։ Մարդասպանությունները կարող են լինել ինքնակամ կամպատրաստված, ինչպես նաև զոհերը կարող են ունենալ ընդհանրություններ՝ ռասա, սեռ, տարիք և այլն։

Սերիական մարդապպանները նույնը չեն, քանի որ վերջինս կատարում է իր հանցագործությունները կարճ ժամանակահատվածում՝ երկու կամ ավելի վայրերում, առանց որևէ ընդմիջման։ Սակայն անընդհատ շարունակական մարդասպանությունների դեպքերը շաբաթների և ամիսների («Սառեցման ժամանակաշրջան») կամ «նորմալ կյանքի վերադառնալու» ընթացքում որոշ մասնագետների հնարավորություն տվեցին «սերիական-մասսայական մարդասպանին» խառը բազմակողմանի կարծիքներ տալու համար։

Տարանջատում

«Սերիական մարդասպան» տերմինը հայտնվել է XIX դարի վերջին և առաջին անգամ օգտագործվել է Հենրի Հոլմսի անհատականությունը բնութագրելու համար։ Անգելերն լեզվում «սերիական մարդասպան» տերմինը գիտական շրջանառության մեջ մտավ 1970-ական թվականներին ՀԴԲ-ի հատուկ գործակալ Ռոբերտ Ռասլերի կողմից։ Էն Ռուլը հաստատում է, որ «սերիական մարդասպանություն» արտահայտությունը առաջարկվել է հետախույզ Փիրս Բրուքսի կողմից Լոս Անջելեեսի ոստիկանության դեպարտամենտից, որը հանդիսանում է քրեագործներին-բռնաբարողներին պահելու ծրագրի ստեղծողը։ Քրեագիտության արդարադատության պատամաբան Փիթեր Վրանսկին իր հերթին նշում է, որ մինչ Մեծ Բրիտանիայի Բրեշմիլիայի ոստիկանական ակադեմիայի պատերի ներսում 1974 թվականին Ռեսլերի «սերիական մարդասպանություն» արտահայտության օգտագործումը՝ իրավաբանական առումով, «սերիական չարագործ» (անգլ.՝ serial murderer) և «սերիական չարագործություն» (անգլ.՝ serial murder) տերմինները հանդիպել են դեռևս 1966 թվականին Ջոն Բրոֆի «Սպանության իմաստը» (անգլ.՝ The Meaning of Murder) գրքում։ Բացի այդ Վրոնսկին նշում է նաև այն, որ «սերիական մարդասպան» տերմինը կա նաև Էն Ռուլի «Անծանոթը իմ ետևում» գրքում (անգլ.՝ The Stranger Beside Me), Թեդա Բանդիի մասին, որը լույս է տեսել 1980 թվականին, երբ այդ հասկացությունը դեռ այդքան էլ լավ հայտնի չէր։ Վրոնսկին նաև ուշադրություն է դարձնում այն փաստի վրա, որ առաջին անգամ «սերիական մարդասպան» տերմինը լայն խոսակցական շրջանառության մեջ մտել է այդ բառը «New York Times» ամսագրում 1981 թվականի ապրիլին օգտագործելուց հետո, որով նրանք բնութագրել են սերիական մարդասպան Ուեյն Ուլիյամսին։ Հետագայում 1980-ականների կեսերի ընթացքում «New York Times»-ը այն օգտագործել է ավելի քան 233 դեպքերում, բայց 1990-ականների կեսերին այն 2,514 անգամ ավելի շատացավ այլ ազգային թերթերում։ Գերմաներեն լեզվում այդ հասկացությունը հայտնվել է Գերմանիայի բարձրագույն օրինապահ Էրնստ Գեննատի ստեղծած համակարգի ակտիվ գործունեության շնորհիվ, որը անվանել է Պետեր Կյուրտենին սերիական մարդասպան՝ (գերմ.՝ serienmörder)

Սերիական մարդասպաններից տարանջատում են՝

• վարձու մարդասպանությունները
• արարողակարգային մարդասպանությունները
• պատերազմական իրավիճակներում կատարված մարդասպանությունները
• զանգվածային սպանություններ՝ կատարված կարճ ժամանակահատվածում, աֆեքտի կամ այլ պատճառների պատճառով (ահաբեկչական գործողություններ, դպրոցական հրաձգություններ)
• մարդասպանություններ վեճի, գողության, թալանի, խաբեության նպատակով (այդ դեպքում խոսքը սերիական թալանչու, ավազակի կամ ասպատակիչի մասին է)։

Գիտական տվյալներ և փորձագետների կարծիքը

Հետախուզությունների մեծ մասը ցույց են տալիս, որ մոլագար-մարդասպանը ձևավոևվում է դեռ վաղ հասակում։ Սադիստական շեղումները ի հայտ են գալիս դեռևս մանուկ հասակում, քանի որ դաժանությունը գալիս է ոչ միայն ընտանիքի ոչ բարիդրացիական հարաբերություններիցմ այլ նաև գենետիկական նախահակվածությունից։ Բժիշկները և քրեագետները միակարծիք են, որ այն անհատները, որոնք ունեն ոչ դիմացկուն հոգեկան կառուցվածք, արտահայտում են իրենց ագրեսիան գարնանը և աշնանը, իսկ հանցագործությունները կատարում են հատկապես տաք եղանակներին, դրանով իսկ նաև մելագարներին է հատուկ դառնում եղանակից կախված սպանությունները, երբ նրանք ակտիվացնում են իրենց գործունեությունը։

Քրեական տարրեր

ԱՄՆ-ում սերիական մարդասպանների ճնշող մեծամասնությունը տղամարդկանց շրջանում եղել են սպիտակամորթ (73 %) և հաժախ հանդիսացել են ներքին խավի ներկայացուցիչներ։

Վերջին տարիներին Ռուսաստանում հանդիպել են սեքսուալ շեղումներով մոլագարների քանակի աճ։ Այսպես մինչև 1998 թվականը միջին հաշվով սերիական մարդասպանություններին բերվել է 20-27 դեպք մեկ տարում։ 2002 թվականին արդեն կար 205 դեպք, իսկ 2003 թվականին 350։

Սակայն պետք է նշել, որ 2003 թվականին Մոսկվայի հյուսիսում և հյուսիս-արևմուտքում կարճ ժամանակահատվածում, երկու ամսվա ընթացքում, օրինապահ մարմինները գրանցել են տասնյակից ավել բռնաբարված կանանց մահեր, ինչը լայն արձագանքներ ստացավ լրատվամիջոցներում։ NEWSru.com-ում խոսվել է մարդասպանությունների «սերիականության» մասին՝ նմանության պատճառով։ Իր հերթին օրինապահ մարմինների հայտնի դեմքերը գնահատել են թերթերի այդպիսի տեսակները գնահատել են որպես աժիոտաժ և խուլիգանություն, և վերջապես ներքին գործերի նախարար՝ Բորիս Գրիզլովը վերջնականապես մերժեց մոսկովյան մոլագարի մասին վարկածը։ Նաև 2003 թվականին համաժողով տեղի ունեցավ Ներքին գործերի նախարարությունում, որի արդյունքում որոշվեց փակել սերիական մարդասպանություններին հասանելիությունը։

Խորհրդային միության առաջին սերիական մարդասպանը համարվում է Վասիլի Կոմարովը։ ԽՍՀՄ-ի գոյության ողջ ժամանակահատվածում եղել է մի քանի տասնյակ սերիական մոլագար-մարդասպաններ։ Սակայն նրանց գոյությունը դարձել է մասսայական քննարման պատճառ խորհրդայի հասարակության շրջանակներում կամ երկրի հրատարակության առարկա, մասսայական տեղեկատվության մեջ։ Բացի այդ դա չի ժխտում այն փաստը, որ 74 տարվա ընթացքում խորհրդային միության տարիներին սերիական մարդասպանների քանակը ավելի քիչ էր քան վերջին 24 տարում։ 1980-ականների վերջին և 1990-ականների սկզբին (վերակառուցում) սոցիալ-տնտեսական ցնցումների ժամանակ սերիական մարդասպանների քանակը կտրուկ աճեց, հավասարապես աճեց նաև նրանց զոհերի թիվը։

Ավելի անբարենպաստ էր սերիական մոլագար-մարդասպանների հետ հարաբերություննը Ռոստովի շրջանում և Մոսկվայում։

Սերիական մարդասպանների դասակարգում

Ըստ տարածքի

• «Տեղային»՝ հանցագործությունները կատարվում են նախօրոք որոշված և հստակ վայրում, որոնք կապված են աշխատանքի կամ բնակության վայրի հետ։ Այդ տիպին են պատկանում Ջեֆրի Դամերը, Ռոբերտ Բերդելան, Դենիս Նիլսենը, Ջեն Գեյսին։
• «Թափառաշրջիկ»՝ զոհերի վրա որսը կատարվում է մի բնակության վայրից մյուսը տեղաշարժվելով։ Օրինակ՝ Թեդ Բանդին, որը թողնում էր արյունոտ հետք հինգ քայլ հետո։

Ըստ մոտիվի

• «Փառասերներ» («ձառքի որսորդներ», «Բռնապետներ»)՝ հիմնական մոտիվը իր գերակայությունը անօգնական զոհի նկատմամբ ցուցադրելն է, սեփական թերակատարությունը հերքելու ձգտում։ Տիպիկ մարդասպան-փառասերները՝ Բոբ Բերդելա, Դևիդ Բերկովիչ, Արտյոմ Անուֆրիև, Ալեքսանդր Սպեսիվյացև։
• «Տառփասերներ» (Գեդոնիսնտներ)՝ կատարում են մարդասպանություններ սեռական հաճույքներ կամ հաճույք ստանալու համար։ Օրինակներ՝ Ջեֆրի Դամեր, Ջոն Գեյսի, Փիթեր Սաթքլիֆ, Անդրեյ Չիկատիլո։
• «Ցնորատեսներ»՝ հոգեկան հիվանդներ (հաճախտանջվում են պարանոիդ շիզոֆրենիային) մարդաասպաններ կլինկական խաբեությամբ և հալյությունացիաներով։ Դասական օրինակ են՝ շիզոֆրենիկները՝ Հերբերտ Մալլին, որը Կալիֆոռնիայում սպանել էր 13 մարդու այն բանի համար, որպեսզի կանխի երկրաշարժը (նրան այդպես հրամայել էին «ձայները», որոնք նա լսել էր) և Ռիչարդ Չեյզը ոց խմել էր իր զոհերի արյունը։
• «Առաքյալներ»՝ մարդասպաններ, որոնք կարծում էին որ իրենք վրիժառուներ են կամ դատավորներ, որոնք մաքրում էին հասարակությունը «կեղտերից»՝ մարմնավաճառներից, նույնասեռականներից, այլ ռասսային պատկանող մարդկանցից և այլն։ Օրինակ՝ Ջեք Մորթոտողը, Ջոզեֆ Փոլ Ֆրանկլինը, Ջոն Բանթինգը, Սերգեյ Ռյախովսկին, Արտյոմ Անուֆրիևը, Ժոզեֆ Քրիստոֆեր։
• «Հանիբալներ»՝ մարդասպաններ, որոնք կատարում են մարդասպանություն մահացածի սնունդը որպես սնունդ օգտագործելու համար։ Օրինակներ՝ Ալեքսեյ Սուքլեթին, Յոհանես Անդրեաս Հաննի, Նիկոլայ Ջումագալիև, Դորանհել Վարգաս, Սթիվեն Գրիֆիթսը։ Հանիբալիզմի ակտեր նաև կատարում են նաև սերիական մարդասպանները, այդ թվում նաև «փառասերները» (պարծենկոտները) և «գեդոնիստները» (Չիկատիլո)։ Հանդիպում են սերիական մարդասպաններ, որոնք միանգամից չեն կատար հանիբալիզմի ակտեր, բայց ունեցել են ֆետիշիզմ զոհի օրգաններում (Վլադիմիր Մուխանկին) կամ նրանց հագուստից առարկաներ (Անատոլի Սլիվկո, Յուրի Ցյուման)։

Նաև սերիական մարդասպանություններ կարող են կատարվել սեռական տխրության ժամանակ՝ պեդոֆիլիա, նեկրոֆիլիա, հերոնտոֆիլա և այլն։ Հոգեբույժ-քրեագետ Միխաիլ Վինոգրադովայի կարծիքով, նույնիսկ այն դեպքում, երբ սերիական մարդասպանը չի կատարում բռնաբարություն, դեպքերի մածամասնության ժամանակ նա կատարում է սպանություններ սեռական ցանկությունները բավարարելու համար։ Հանդիպում են դեպքեր, երբ սերիական մարդասպանը որպես զոհ ընտրում է երեխաների կամ ծերերի, կամ բռնաբարում է նրանց դիակները եզակի դեպքերում (օրինակ՝ սերիական մարդասպան Անդրեյ Եսեյևը, մի անգամ կատարելով թոշակառուի սպանություն, որոշ զոհերի նա հետմահու բռնաբարել է)։ Հիմնականում սերիական մարդասպաններին շատ հազվադեպ կարելի է դասել մեկ տիպի։

Դպրոցի որոշ քրեագետներ հետաքննել են բազմաքանակ սպանություններ որպես սերիական միայն այն դեպքում, եթե նրանք կատարվել են սեռական մոտիվներով (սեռական սպանություններ), այդ իսկ պատճառով այդպիսի մարդասպաններին, օրինակ՝ Դևիդ Բերկովիչին չեն համարում «իրական» սերիական մարդասպաններ։

Ըստ մեթոդի

• Կազմակերպված՝ (հաշվեհարդարային) սերիական մարդասպաներ, որոնք ունեին գործողությունների հստակ ծրագիր՝ զոհին հետևելու և սպանելու համար։ Եթե ծրագիրը վրիպակ է տալիս, նրանք կարող են հետաձգել դրա կատարումը, այիսնքն՝ պահել իրենց ցանկությունները վերահսկողության տակ։ Ջանում են ծածկել բոլոր հանցանշանները, որոնք կարող են հանգեցնել նրանց բռնվելուն։ Կրում են «նորմալության դիմակ», ունեն միջին կամ նույնօսկ բարձր ինտելեկտ, շատ լավ ադապտացված են սոցիումում, բայց ունեն անձի խորը խանգարումներ։ Օրինակ՝ Անատոլի Սլիվկո։
• Կազմալուծվածներ՝ (իմպուլսիվայիններ)  մարդասպաններ, որոնք խորը հոգեկան հիվանդություն ունեն կամ մտավոր հետամնացություն։ Հատուկ չեն հետևում իրենց զոհերին, չեն «աշխատում» նրանց հետ (չեն գայթակղում), սպանում են «առաջին պատահածին»։ Չեն փորձում թաքցնել հանցանշանները և դիկաը։ Սոցիալապես ցածր ադապտացված են որպես կանոն, գործազուրկ են կամ կատարում են այնպիսի աշխատանք, որը չի պահանջում բարձր մասնագիտացում և շփում մարդկանց հետ։ Դասական օրինակ է Ռիչարդ Չեյզը։

Բացի այդ, ՀԴԲ-ի դասակարգումը տարբերակում է «սերիական» մարդասպաններին «մոլիներից», կամ «շղթայաձևերից» (անգլ.՝ spree killer), այսինքն կատարում են մարդասպանություններ հարաբերական շարունակական ժամանակի ընթացքում, որը կարող է հաշվարկված լինել ժամերով և օրերով, տարբեր վայրերում, առանց էմոցիոնալ սառեցումների։ Դասական «մոլի» մարդասպան է՝ Չարլզ Սթարքվեզերը։

Գրականություն

• Масалов А. А. Нелюди. Самые знаменитые маньяки. — Ростов н/Д: Феникс, 2007. — 256 с. — (X-файлы). — 5000 экз. — ISBN 978-5-222-11044-7
• Метелица Г. Маньяки // Аргументы и факты. — 13.08.2003. — № 33 (527).
• Образцов В. А., Богомолова С. Н. Криминалистическая психология. — М.: Юнити-Дана, Закон и право, 2002. — 448 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-238-00354-4
• Хамуков А. В. Серийные сексуальные убийства: Криминологический анализ. — Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Специальность: 12.00.08. — Ростов н/Д, 1997. — 18 с.
• Arrigo, B.; Griffin, A. (2004). «Serial Murder and the Case of Aileen Wuornos: Attachment Theory, Psychopathy, and Predatory Aggression». Behavioral Sciences & the Law. 22 (3): 375–93. doi:10.1002/bsl.583. PMID 15211558.
• Atwood, Donald J. (1992 թ․ փետրվարի 25). «Department of Defense Directive AD-A272 176: Use of Deadly Force and the Carrying of Firearms by DoD Personnel Engaged in Law Enforcement and Security Duties» (PDF). DoD. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 9-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
• Bartol, Curt R.; Bartol, Anne M. (2004). Introduction to Forensic Psychology: Research and Application. SAGE Publications. ISBN 978-1-4129-5830-1.
• Brown, Pat (2008). Killing for Sport: Inside the Minds of Serial Killers (անգլերեն). Phoenix Books, Inc. ISBN 9781597775755.
• Bruno, Anthony (1993). The Iceman: the True Story of a Cold-Blooded Killer (English). Delacorte Press Books for Young Readers. ISBN 9780385307789.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Burkhalter Chmelir, Sandra (2003). «Serial Killers». In Robert Kastenbaum (ed.). Macmillan Encyclopedia of Death and Dying. Vol. 2. New York: Macmillan Reference USA/Thomson/Gale. էջ 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 9-ին.
• Canter, David (1994). Criminal Shadows: Inside the Mind of the Serial Killer (անգլերեն). HarperCollins. ISBN 9780002552158.
• Castle, T.; Hensley, C. (2002). «Serial killers with military experience: Applying learning theory to serial murder» (PDF). International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology. 46 (4): 453–65. doi:10.1177/0306624x02464007. PMID 12150084. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
• Claus, C.; Lindberg, L. (1999). «Serial Murder as a 'Shariar Syndrome'». The Journal of Forensic Psychiatry. 10 (2): 427–435. doi:10.1080/09585189908403694.
• DeFronzo, J; Prochnow, J (2004). «Violent cultural factors and serial homicide by males». Psychological Reports. 94 (1): 104–108. doi:10.2466/pr0.94.1.104-108. PMID 15077753.
• Dobbert, Duane L. (2004). Halting the Sexual Predators Among Us: Preventing Attack, Rape, and Lust Homicide. Greenwood. ISBN 9780275978624.
• Dvorchak, Robert J.; Holewa, Lisa (1991). Milwaukee Massacre: Jeffrey Dahmer and the Milwaukee Murders (անգլերեն). Dell Pub. ISBN 9780440212867.
• Egger, Steven A. (1990). Serial Murder: An Elusive Phenomenon (English). Praeger Publishers Inc. ISBN 9780275929862.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)<
• Egger, Steven A. (2002). The Killers Among Us: An Examination of Serial Murder and Its Investigation (անգլերեն). Prentice Hall. ISBN 9780130179159.
• Farrell, Amanda L.; Keppel, Robert D.; Titterington, Victoria B. (2011 թ․ օգոստոս). «Lethal Ladies: Revisiting What We Know About Female Serial Murderers». Homicide Studies. 15 (3): 228–252. doi:10.1177/1088767911415938. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 25-ին.
• Flowers, R. Barri (2012). The Dynamics of Murder: Kill or Be Killed (անգլերեն). CRC Press. ISBN 9781439879740.
• Fox, James Alan; Levin, Jack (2005). Extreme Killing: Understanding Serial and Mass Murder. Sage Publications. ISBN 9780761988571.
• Frei, A.; Völlm, B.; Graf, M.; Dittmann, V. (2006). «Female serial killing: Review and case report». Criminal Behaviour and Mental Health. 16 (33): 167–76. doi:10.1002/cbm.615. PMID 16838388.
• Fulero, Solomon M.; Wrightsman, Lawrence S. (2008). Forensic Psychology (անգլերեն). Cengage Learning. ISBN 978-1111804954.
• Geberth, Vernon J. (1995). «Psychopathic sexual sadists: The psychology and psychodynamics of serial killers». Law and Order. 43 (4): 82–86. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 25-ին.
• Gennat, Ernst (1930). «Die Düsseldorfer Sexualmorde». Kriminalistische Monatshefte.
• Giannangelo, Stephen J. (1996). The Psychopathology of Serial Murder: A Theory of Violence (անգլերեն). Greenwood Publishing Group. ISBN 9780275954345.
• Giannangelo, Stephen J. (2012). Real-life Monsters: A Psychological Examination of the Serial Murderer (անգլերեն). ABC-CLIO. ISBN 9780313397844.
• Godwin, Grover Maurice (2008). Hunting Serial Predators (անգլերեն). Jones & Bartlett Learning. ISBN 9780763735104.
• Goldberg, Carl; Crespo, Virginia (2003). «A psychological examination of serial killer cinema: The case of copycat». Post Script. 22 (2). ISSN 0277-9897. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 9-ին.
• Graysmith, Robert (2007). Zodiac (Reissue ed.). Berkley Books. ISBN 978-0-425-21218-9.
• Guillen, Tomas (2007). Serial Killers: Issues Explored Through the Green River Murders (անգլերեն). Pearson Prentice Hall. ISBN 9780131529663.
• Hamamoto, D (2002). «Empire of death: militarized society and the rise of serial killing and mass murder». New Political Science. 24 (1): 105–120. doi:10.1080/07393140220122662.
• Harrison, Marissa A.; Murphy, Erin A.; Ho, Lavina Y.; Bowers, Thomas G.; Flaherty, Claire V. (2015). «Female serial killers in the United States: means, motives, and makings». The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology. 26 (3): 383–406. doi:10.1080/14789949.2015.1007516.
• Hasselt, V. B. Van (1999). Handbook of psychological approaches with violent offenders: Contemporary strategies and issues. Kluwer Academic / Plenum Publishers. ISBN 9780306458453.
• Hale, Robert L. (1993 թ․ հունվարի 9). «The Application of Learning Theory to Serial Murder or "You Too Can Learn to be a Serial Killer"». American Journal of Criminal Justice. 17 (2): 37–45. doi:10.1007/BF02885952.
• Howard, Amanda; Smith, Martin (2004). River of Blood: Serial Killers and Their Victims. Universal. ISBN 978-1-58112-518-4.
• Hickey, Eric W. (2010). Serial murderers and their victims. Wadsworth, Cengage Learning.
• Holmes, Ronald M.; Holmes, Stephen T. (2010). Serial murder (3rd ed.). Thousand Oaks, Sage, California. ISBN 978-1-4129-7442-4.
• Holmes, Ronald M.; Holmes, Stephen T. (1998). Serial Murder (Second ed.). SAGE Publications. ISBN 978-0-7619-1367-2.
• Holmes, Ronald M; Holmes, Stephen T (2000). Mass murder in the United States. Prentice Hall. ISBN 978-0-13-934308-7.
• Holmes, Ronald M.; Holmes, Stephen T. (2001). Sex Crimes: Patterns and Behavior (Second ed.). Sage. ISBN 978-0-7619-2417-3.
• Holmes, Ronald M.; Holmes, Stephen T. (2002). Profiling Violent Crimes: An Investigative Tool. Sage. ISBN 978-0-7619-2594-1.
• Hough, Richard M.; McCorkle, Kimberly D. (2016). American Homicide. SAGE Publications. ISBN 978-1439138854.
• Kelleher, Michael D.; Kelleher, C.L. (1998). Murder Most Rare: The Female Serial Killer. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-275-96003-2. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 9-ին.
• Keppel, Robert D. (2000). Serial Murder: Future Implications for Police Investigations (English) (1ition ed.). Authorlink Pr. ISBN 9781928704188.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Kirby, Ashley M. (2009). Juvenile Serial Killers: Descriptive Characteristics and Profiles (անգլերեն). Alliant International University, California School of Forensic Psychology, Fresno.
• Linedecker, Clifford L.; Burt, William A. (1990). Nurses who Kill. Windsor. ISBN 978-1-55817-449-8.
• Maccoby, E. E (1992). «The role of parents in the socialization of children: An historical overview». Developmental Psychology. 28 (6): 1006–1017. doi:10.1037/0012-1649.28.6.1006.
• MacCormick, Alex (2003). The Mammoth Book of Maneaters: Over 250 Terrifying True Accounts of Predators from Pre-history to the Present (անգլերեն). Running Press. ISBN 9780786711703.
• Mellor, Lee (2012). Cold North Killers: Canadian Serial Murder (անգլերեն). Dundurn. ISBN 9781459701243.
• Mitchell, Corey (2006). Evil Eyes (անգլերեն). Pinnacle Books. ISBN 9780786016761.
• Morton, RJ (2005). «Serial murder multi-disciplinary perspectives for investigators» (PDF). Federal Bureau of Investigation. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 16-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
• Mount, George (2007). «Predicting Dangerousness». Journal of Police Crisis Negotiations. 7: 131–133. doi:10.1300/j173v07n01_11 – via EBSCOhost.(չաշխատող հղում)
• Myers, Wade C.; McElroy, Ross; Burton, Karen; Recoppa, Lawrence (1993). «Malignant Sex and Aggression: An Overview of Serial Sexual Homicide». Bulletin of the American Academy of Psychiatry and the Law. 21 (4): 435–51. PMID 8054674.
• Newton, Michael (2006). The Encyclopedia of Serial Killers (անգլերեն). Infobase Publishing. ISBN 9780816069873.
• Norder, Dan; Vanderlinden, Wolf; Begg, Paul (2004). Ripper Notes: Madmen, Myths and Magic (անգլերեն). Inklings Press. ISBN 9780975912911.
• Peck, Dennis L.; Dolche, Norman Allan (2000). Extraordinary Behavior: A Case Study Approach to Understanding Social Problems. Greenwood. ISBN 978-0-275-97057-4.
• Perri, Frank S.; Lichtenwald, Terrance G. (2010). «The Last Frontier: Myths & The Female Psychopathic Killer» (PDF). Forensic Examiner. 19 (2).
• Petherick, Wayne (2005). Serial Crime: Theoretical and Practical Issues in Behavioral Profiling (անգլերեն). Elsevier. ISBN 9780080468549.
• Qian, Sima (1993). «Han Dynasty». Records of the Grand Historian: Han dynasty. Vol. I (Revised ed.). Columba University Press. ISBN 978-0-231-08164-1.
• Ressler, Robert K.; Schachtman, Thomas (1993). Whoever Fights Monsters: My Twenty Years Tracking Serial Killers for the FBI. New York: Macmillan Publishers|Macmillan/St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-95044-6.
• Rubinstein, W. D. (2004). Genocide: A History (անգլերեն). Pearson Longman. ISBN 9780582506015.
• Rule, Ann (2004). Kiss Me, Kill Me: Ann Rule's Crime Files (անգլերեն). Simon and Schuster. ISBN 9781416500032.
• Schechter, Harold (2003). The Serial Killer Files: The Who, What, Where, How, and Why of the World's Most Terrifying Murderers. Ballantine Books. ISBN 978-0-345-47200-7.
• Schechter, Harold (2012). The A to Z Encyclopedia of Serial Killers (անգլերեն). Simon and Schuster. ISBN 9781439138854.
• Schlesinger, Louis B. (2000). Serial Offenders: Current Thought, Recent Findings. CRC Press. ISBN 978-0-8493-2236-5.
• Schmid, David (2005). Natural Born Celebrities: Serial Killers in American Culture. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-73867-3.
• Sitpond, M. (2000). Addicted to murder: The true story of Dr Harold Shipman. Virgin Books. ISBN 978-0-7535-0445-1.
• Silva, J. Arturo; Leong, Gregory B.; Ferrari, Michelle M. (2004). «A neuropsychiatric developmental model of serial homicidal behavior». Behavioral Sciences & the Law. 22 (6): 787–799. doi:10.1002/bsl.620. PMID 15568202.
• Singer, S.D; Hensley, C (2004). «Learning theory to childhood and adolescent fire-setting: Can it lead to serial murder. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology». International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology. 48 (4): 461–76. doi:10.1177/0306624X04265087. PMID 15245657. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 13-ին.
• Skeem, J. L.; Polaschek, D. L. L.; Patrick, C. J.; Lilienfeld, S. O. (2011). «Psychopathic Personality: Bridging the Gap Between Scientific Evidence and Public Policy». Psychological Science in the Public Interest. 12 (3): 95–162. doi:10.1177/1529100611426706. PMID 26167886.
• Tithecott, R (1997). Of Men and Monsters: Jeffrey Dahmer and the Construction of the Serial Killer. Madison, Wisconsin: The University of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-15680-0.
• Vronsky, Peter (2004). Serial Killers: The Method and Madness of Monsters. Penguin Group/Berkley. ISBN 978-0-425-19640-3.
• Vronsky, Peter (2007). Female Serial Killers: How and Why Women Become Monsters. New York: Berkley Publishing Group. ISBN 978-0-425-21390-2.
• Vronsky, Peter (2013). "Serial Killer Zombie Apocalypse and the Dawn of the Less Dead: An Introduction to Sexual Serial Murder Today", in Serial Killers: True Crime Anthology 2014. RJ Parker Publishing. ISBN 978-1494325893.
• Walsh, Anthony (2005 թ․ նոյեմբեր). «African Americans and Serial Killing in the Media». Homicide Studies (անգլերեն). 9 (4): 271–291. doi:10.1177/1088767905280080. ISSN 1088-7679.
• Whittle, Brian; Ritchie, Jean (2000). «Prescription for Murder: The True Story of Mass Murderer Dr Harold Frederick Shipman». Warner. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
• Wilson, W.; Hilton, T. (1998). «Modus operandi of female serial killers». Psychological Reports. 82 (2): 495–8. doi:10.2466/PR0.82.2.495-498. PMID 9621726.
• Wilson, Colin; Seaman, Donald (1992). The Serial Killers: A Study in the Psychology of Violence (անգլերեն). True Crime. ISBN 9780863696152.
• Woodhead, Charlotte; Sloggett; Bray, Issy; Bradbury, Jason; McManus, Sally; Meltzer, Howard; Brugha, Terry; Jenkins, Rachel; Greenberg, Neil; Wessely, Simon; Fear, Nicola (2009). «An Estimate of the Veteran Population in England: Based on data from the 2007 Adult Psychiatric Morbidity Survey» (PDF). Population Trends (138). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 13-ին.
• Woods, Paul; Baddeley, Gavin (2009). Saucy Jack: The Elusive Ripper (անգլերեն). Ian Allan. ISBN 9780711034105.
• Yardley, Elizabeth; Wilson, David (2015). Female Serial Killers in Social Context: Criminological Institutionalism and the Case of Mary Ann Cotton (անգլերեն). Policy Press. ISBN 9781447327639.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սերիական մարդասպան» հոդվածին։

• Մոլագարներ և սերիական մարդասպաններ։ Կենսագրություններ, հոգեբանություններ, հետաքննություններ