Պարզեցված հիերոգլիֆներ
Պարզեցված հիերոգլիֆներ, 1955 թվականից հետո չինական ավանդական հիերոգլիֆների հեշտացված տարբերակ՝ համաձայն «Չինական հիերոգլիֆների պարզեցման պլանի»։ 1964 թվականին թողարկված «Պարզեցված հիերոգլիֆների ընդհանուր ցանկում» ընդգրկված է եղել մոտ 2200 պարզեցված հիերոգլիֆ։ Ընդհանուր պարզեցված հիերոգլիֆների նոր աղյուսակը, որը բաղկացած է 8105 (պարզեցված և ավանդական) հիերոգլիֆներից, պաշտոնապես ներդրվել է Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության պետական խորհրդի կողմից 2013 թվականի հունիսի 5-ին[1]։ Պարզեցված հիերոգլիֆները պաշտոնապես օգտագործվում են Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունում, Մալայզիայում և Սինգապուրում, մինչդեռ Հոնկոնգում, Մակաոյում և Թայվանում գործածվում են ավանդական հիերոգլիֆները։
| Պարզեցված հիերոգլիֆներ | |
|---|---|
.svg) | |
| Տեսակ | logographic writing system?, բնագիր և միատառ այբուբեն |
| Մասն է | պարզեցված չինարեն |
| Ժառանգված համակարգ | ավանդական չինարեն հիերոգլիֆներ |
| ISO 15924 | Hans |
 Simplified Chinese characters Վիքիպահեստում | |
Կան հիերոգլիֆներ, որոնց պարզեցման ժամանակ պահպանվել են ավանդական հիերոգլիֆների հիմքը, սակայն հեշտացվել է գրելաձևը[2]։ Սակայն կան հիերոգլիֆներ, որոնց հիմքն ամբողջովին փոխվել է[3]։ Օրինակ՝ 馬 (հայերեն՝ ձի, փինյին՝ mǎ) հիերոգլիֆը պարզեցնելու հետևանքով դարձել է 马 (հայերեն՝ ձի, փինյին՝ mǎ)։ Անզեն աչքով երևում է, որ հիերոգլիֆը պահպանել է հիմնական տեսքը և իմաստը, սակայն պարզեցվել է գրելաձևը։ Սակայն, օրինակ 聽 (հայերեն՝ լսել, փինյին՝ Tīng ) հիերոգլիֆի պարզեցումից հետո դրա տեսքը հիմքից փոխվել է՝ 听 (հայերեն՝ լսել, փինյին՝ Tīng):
Պատմություն խմբագրել
1920 թվականի Փետրվարի 1-ին՝ Չինաստանի Հանրապետության 9-րդ տարում, Ցիեն Հուանթոնը «Նոր երիտասարդություն» հոդվածում հրապարակեց «Չինական հիերոգլիֆների պարզեցման առաջարկ» հոդվածը։
1931 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Վլադիվոստոկում տեղի ունեցավ «Չինական նոր հիերոգլիֆների առաջին համագումարը»։ Չինաստանի կոմունիստական կուսակցության ներկայացուցիչներ Քու Քյուբայը , Ու Յուժանգը և այլք համատեղ մշակեցին և հրապարակեցին «Հյուսիսային բարբառի լատինացված նոր հիերոգլիֆներ» գիրքը[4] ։
1930-ից 1940-ական թվականներին հիերոգլիֆների պարզեցման վերաբերյալ քննարկումներ ծավալվեցին Գոմինդանի կառավարությունում։ Մտավորականության մեծ մասը պնդում էր, որ հիերոգլիֆների պարզեցումը կնպաստի Չինաստանում գրագիտության զարգացմանը։ 1935 թվականին Ցիեն Սյուանտոնգի կողմից հավաքված 324 պարզեցված հիերոգլիֆները պաշտոնապես ներկայացվեցին որպես պարզեցված հիերոգլիֆների առաջին խմբաքանակի աղյուսակ, սակայն դրանք կասեցվեցին 1936 թվականին՝ կուսակցության ներսում անհամաձայնության պատճառով։
1936 թվականին՝ Չինաստանի Հանրապետության 25-րդ տարվա փետրվարին ՉԺՀ կրթության նախարարությանը գործադիր Յուենը հանձնարարեց ժամանակավորապես դադարեցնել «Պարզեցված հիերոգլիֆների նախագիծը»[5][6]։
1950 թվականին ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի նախագահ Ստալինը առաջարկեց վերացնել չինական «տառերը», և գործածել ընդհանուր լեզու՝ էսպերանտո։
1951-1964 թվականներին առաջին փուլում պարզեցված հիերոգլիֆները օրինականացնելու առաջին փորձն էր։ Հասարակության մեջ տարածվեցին պարզեցված հիերոգլիֆները։ Դրանց գործածումը սկսվեց կնիքների վրա, փաստաթղթերում և գրքերում[7]։
ՉԺՀ-ում նիշերի պարզեցման պաշտոնական առաջարկը (չինարեն՝ 汉字 简化方案 , փինյին՝ hànzì jiǎnhuà fāng'àn) հրապարակվել է 1956 թվականին ։ Միևնույն ժամանակ, պարզեցված հիերոգլիֆների ցանկը լիարժեք չէր և ՉԺՀ կառավարությունն առաջարկեց շատ ավելի լայն ցուցակ։ Պարզեցված հիերոգլիֆների պաշտոնական կարգավիճակը տրվել է 1964 թվականին («Հիերոգլիֆի պարզեցման ամփոփ աղյուսակը» ( չինարեն՝ 简化字总表, փինյին՝ jiǎnhuàzì zǒngbiǎo) )： Առաջին աղյուսակը պարունակում էր 352 պարզեցված նիշ։
1977 թվականի դեկտեմբերի 20-ին հայտարարվեց «Չինական հիերոգլիֆների պարզեցման երկրորդ սխեման (սևագիր)»։
1986 թվականի հոկտեմբերի 15 -ին «Պարզեցված հիերոգլիֆների ընդհանուր ցուցակը» հրապարակվեց Չինաստանի ամենախոշոր օրաթերթում[8]։ Ընդհանուր առմամբ ներառված էր 2274 պարզեցված հիերոգլիֆ և 14 պարզեցված ռադիկալ։
1993 թվականին Սինգապուրի կրթության նախարարության տարրական և միջնակարգ դպրոցների չինարեն լեզվի կոմիտեն համապատասխան վերանայումներ կատարեց նաև նախարարության կողմից 1976 թվականին թողարկված «Պարզեցված հիերոգլիֆների ընդհանուր աղյուսակի» մեջ, որպեսզի ամբողջական աղյուսակը համահունչ էր 1986 թվականին Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կողմից վերահրատարակված «Պարզեցված հիերոգլիֆների աղյուսակին»։
2013 թվականի հունիսի 5-ին ՉԺՀ պետական խորհուրդը հրապարակեց «Չինարեն պարզեցված հիերոգլիֆների ընդհանուր աղյուսակը», ներառյալ «Ավանդական և պարզեցված հիերոգլիֆների համեմատությունը»[9]։
Պարզեցման մեթոդներ խմբագրել
Հիերոգլիֆները պարզեցվել են մի քանի ձևով.
Սովորաբար օգտագործվող հիերոգլիֆների բարդ մասերի փոխարինում ավելի պարզերով՝ 對→对(հայերեն՝ ճիշտ, փինյին՝ duì);觀→观(հայերեն՝ դիտել,փինյին՝ guān); 風→风 (հայերեն՝ քամի, փինյին՝ fēng) և այլն։
Հնչյունական բաղադրիչի փոփոխություն՝ 潔→洁 (հայերեն՝ մաքուր, փինյին՝ jié); 鄰→邻 (հայերեն՝ հարևան, փինյին՝ lín); 極→极 (հայերեն՝ ծայրահեղ, փինյին՝ jí) և այլն։
Բաղադրիչների հեռացում՝ 廣→广 (հայերեն՝ լայն, փինյին՝ guǎng); 寧→宁 (հայերեն՝ հանգիստ, փինյին՝ níng); 滅→灭 (հայերեն՝ մարել, փինյին՝ miè) և այլն։
Օգտագործելով գեղագրություն՝ 書→书 (հայերեն՝ գիրք, փինյին՝ shū); 長→长 (հայերեն՝ երկար, փինյին՝ zhǎng); 馬→马 (հայերեն՝ ձի, փինյին՝ mǎ) և այլն։
Նոր բանալիների համակցությունների ստեղծում՝ 體→体 (հայերեն՝ մարմին, փինյին՝ tǐ); 塵→尘 (հայերեն՝ փոշի, փինյին՝ chén); 竃→灶 (հայերեն՝ վառարան, փինյին՝ zào) և այլն։
Հիերոգլիֆը նույն կամ նման արտասանությամբ մեկ այլով փոխարինելը՝ 餘→余 (հայերեն՝ մարմին, փինյին՝ tǐ); 穀→谷 (հայերեն՝ մարմին, փինյին՝ tǐ); 後→后 (հայերեն՝ մարմին, փինյին՝ tǐ) և այլն։
Հիերոգլիֆներում հաճախ հանդիպող բաղադրիչի պարզեցում՝ 門→门 (հայերեն՝ մարմին, փինյին՝ tǐ); 閉→闭 (հայերեն՝ մարմին, փինյին՝ tǐ); 問→问 (հայերեն՝ մարմին, փինյին՝ tǐ) և այլն (այս կանոնից երկու բացառություններ են «բացել»՝ 開→开 և «փակել» 關→关, որտեղ «դարպասի» բանալին (門) ամբողջությամբ հանված է։)
Օրինակներ խմբագրել
| Ավանդական | Պարզեցված | Թարգմանություն |
|---|---|---|
| էլեկտրականություն | ||
| գնել | ||
| բացել | ||
| արևելք | ||
| մեքենա | ||
| կարմիր | ||
| ժխտական մասնիկ | ||
| թռչուն | ||
| տաք | ||
| ժամանակ | ||
| լեզու, խոսք | ||
| Բուդդա | ||
| սպասարկում | ||
| առաքինություն | ||
| աղոթել | ||
| սև | ||
| սառույց | ||
| նապաստակ | ||
| նախանձ | ||
| լսել | ||
| վկայական, ապացույց | ||
| վիշապ | ||
| վաճառել | ||
| կրիա | ||
| տարիք, տարի | ||
| արվեստ | ||
| պատերազմ | ||
| փակել | ||
| երկաթ, մետաղ | ||
| քարտեզ | ||
| խումբ | ||
| շրջադարձ | ||
| լայն | ||
| վատ, չար | ||
| առատ | ||
| ուղեղ, միտք | ||
| բազմազան | ||
| ճնշում | ||
| հավ | ||
| գին | ||
| ուրախություն, ուրախ | ||
| օդ | ||
| գրասենյակ | ||
| ձայն | ||
| սովորել | ||
| մարմին | ||
| կետ | ||
| կատու | ||
| միջատ | ||
| հին | ||
| ի վիճակի լինել | ||
| 10 000 | ||
| գող | ||
| գանձ | ||
| երկիր | ||
| բժշկական |
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 国务院关于公布《通用规范汉字表》的通知 Արխիվացված 2020-10-12 Wayback Machine，附件：1.规范字与繁体字、异体字对照表，2013年08月19日
- ↑ 殷, 國光; 趙, 彤 (2015). 古代漢語. 北京: 中國人民大學出版社. էջ 45. ISBN 978-7-300-22073-4.
- ↑ 竺, 家寧 (1999). 漢語詞彙學. 臺北: 五南圖書出版公司. էջ 377. ISBN 978-957-11-1910-6.
- ↑ 第一次全國文字改革工作會議文件匯編，文字改革出版社，1957年，第68頁
- ↑ 「俄文而外，其他文字只不過是過渡性的文字變體，要加以引導使其趨向統一。俄語要成為世界各民族的共同語言。」張席珍，文改內幕，中國語文月刊，第8卷第2期，1961年10月，第16頁
- ↑ 杜子勁，《中國文字改革論文集》，大眾書局，1950年，第184頁
- ↑ 汪學文，中共文字改革之概況及其對傳統文化之影響，《中共簡化漢字之影響》，第215-217頁
- ↑ «《简化字总表》说明». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 16-ին. «第三表所收的是应用第二表的简化字和简化偏旁作为偏旁得出来的简化字。汉字总数很多，这个表不必尽列。例如有"车"旁的字，如果尽量地列，就可以列出一二百个，其中有许多是很生僻的字，不大用得到。现在为了适应一般的需要，第三表所列的简化字的范围，基本上以《新华字典》(1962年第三版，只收汉字八千个左右)为标准。未收入第三表的字，凡用第二表的简化字或简化偏旁作为偏旁的，一般应该同样简化»
- ↑ «國務院關於公布《通用規範漢字表》的通知». 國務院辦公廳. 2013 թ․ օգոստոսի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.