Չեխոսլովակյան կրոնա

Չեխոսլովակյան կրոնա (չեխ․՝ koruna československá, սլովակ.՝ koruna česko-slovenská ) նախկին Չեխոսլովակիայի դրամական միավորն է։ Փոփոխական մետաղադրամը կոչվել է հելլեր (չեխ․՝ halíř կամ haléř, սլովակ.՝ halier):

Չեխոսլովակյան կրոնա

հնացած տարադրամ, crown

Ենթակատեգորիա	տարադրամ
Երկիր	Չեխոսլովակիա
Իրավասությունը տարածվում է	Չեխոսլովակիա
Թողարկող	National Bank of Czechoslovakia
Հաջորդող	Bohemian and Moravian koruna, Slovak koruna (1939–1945), koruna
Նախորդողը	• Ավստրիական գուլդեն  • Austro-Hungarian krone
Սկսած	10 Ապրիլի 1919
Ավարտված	14 Մարտի 1939

Պատմություն

Ավստրո-Հունգարական կրոնայի փոխարինում

Շրջանառության մեջ է դրվել 1919 թվականին՝ 1919 թվականի փետրվարի 25-ի օրենքի համաձայն, Ավստրո-Հունգարական կրոնայի փոխարեն՝ համապատասխանության նշաններ փակցնելով Ավստրո-Հունգարական բանկի թղթադրամների վրա։ Կպչուն պիտակը փակցվել է Չեխիայի և Մորավիայի տարածքում 1919 թվականի մարտին, Սլովակիայի տարածքում՝ 1920 թվականի հոկտեմբերին։

1919 թվականի ապրիլի 10-ի օրենքով Չեխոսլովակիայում օրինական վճարում են ճանաչվել համապատասխանության նշաններով թղթադրամները (ինչպես նաև ավստրո-հունգարական մետաղադրամները, ինչպես նաև 1 և 2 կրոնա անվանական արժեքով թղթադրամները, որոնց վրա համապատասխանության նշաններ չեն դրվել)։ Այս թղթադրամներն աստիճանաբար փոխանակվել են նորերի հետ, որոնք թողարկվել են 1919 թվականից ֆինանսների նախարարության բանկային տնօրինության կողմից, իսկ վերջիններս՝ Չեխոսլովակիայի Ազգային բանկի (գործել է 1926 թվականի ապրիլից) թղթադրամներով։

Առաջին Չեխոսլովակյան կրոնա (1921–1939 թթ․)

1920 թվականին մրցույթ է անցկացվել նոր արժույթի նախագծման համար։ Նախագծերից մեկը (1 սոկոլ = 100 ստոտին, փորագրիչ Օտակար Սպանիել), թեև չի իրականացվել, առաջարկվող մետաղադրամի ձևավորումը հիմք է ընդունվել 1921 թվականին ներմուծված նոր չեխոսլովակյան կրոնայի և մանրադրամների համար։

Գոյություն են ունեցել 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000, 5000 կրոնա անվանական արժեքներով թղթադրամներ և 2, 5, 10, 20, 25, 50 անվանական արժեքով հելլեր և 1, 5, 10, 20 կրոնա անվանական արժեքով մետաղադրամներ։ Պրահայում տպագրվել են թղթադրամներ, իսկ Կրեմնիցայում՝ մետաղադրամներ։

1919-1939 թվականներին Չեխոսլովակիայում թողարկված թղթադրամների վրա անվանական անվանումը բառերով նշվում էր ոչ միայն չեխերեն, այլև սլովակերեն, գերմաներեն, հունգարերեն և ռուսիներեն։

Մինչև 1929 թվականը կրոնան չի ունեցել ոսկու ֆիքսված պարունակություն, դրա փոխարժեքը որոշվում էր շվեյցարական ֆրանկի և ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ։ 1929 թվականի նոյեմբերի 17-ից ոսկու պարունակությունը սահմանվել է 0,04458 գ, 1934 թվականի փետրվարի 17-ից՝ 0,03715 գ, 1936 թվականի հոկտեմբերի 9-ից՝ 0,03121 գ մաքուր ոսկի։

Օկուպացիոն շրջան (1939-1945 թթ․)

Մյունխենի համաձայնագրի արդյունքում երկրից անջատված տարածքներում շրջանառվել են ռայխսմարկներ, Ցեշինի շրջանում՝ լեհական զլոտիներ, արևելյան Սլովակիայում՝ հունգարական պենգոներ։

1939 թվականին Չեխոսլովակիայի մնացած տարածքների գրավումից հետո Ռայխսմարկը շրջանառության մեջ է մտցվել նաև Բոհեմիայի և Մորավիայի պրոտեկտորատում (1 RM = 10 կրոնա, նախկինում 6 կրոնա)։ Չեխոսլովակիայի թղթադրամներն ու մետաղադրամները մնացել են շրջանառության մեջ, իսկ Չեխոսլովակիայի Ազգային բանկի թղթադրամները, որոնք պատրաստված էին գերմանական ներխուժումից առաջ և պահվում էին պահուստում, թողարկվել են «Բոհեմիայի և Մորավիայի հովանավորչություն» տպագրությամբ։ 1940-1944 թվականներին Պրահայի Բոհեմիայի և Մորավիայի ազգային բանկից թղթադրամներ և մետաղադրամներ են թողարկվել կրոնաներով։ Պրոտեկտորատի ցինկի մետաղադրամները հատվել են Լայսա նադ Լաբեմ քաղաքի կահույքի գործարանում։ Չեխոսլովակիայի թղթադրամներն ու որոշ անվանական արժեքների մետաղադրամները 1941-1945 թվականներին աստիճանաբար հանվել են շրջանառությունից։

Անջատված Սլովակիայում ի սկզբանե չեխոսլովակյան թղթադրամները շարունակել են օգտագործվել շրջանառության մեջ, սակայն 1939-1943 թվականներին դրանք աստիճանաբար հանվել են շրջանառությունից։ 1939-1945 թվականներին Սլովակիայի ժողովրդական բանկի թղթադրամներն ու մետաղադրամները թողարկվել են սլովակյան կրոնաներով։

1945 թվականի փետրվարին Չեխոսլովակիայի ազատագրման ժամանակ շրջանառության մեջ են մտել Խորհրդային Միության Գոզնակում տպված 1944 թվականի կրոնները՝ 1, 5, 20, 100, 500 և 1000 կրոնանոց թղթադրամներ։ 1945 թվականի մայիսին վերսկսվել է 10 և ավելի հելլերների նախապատերազմյան թղթադրամների և մետաղադրամների շրջանառությունը։ Շրջանառության մեջ են եղել սլովակական թղթադրամներ, որոնց վրա փակցված են եղել հաստատման նշաններ։

Երկրորդ կրոնա (1945-1953 թթ․)

1945 թվականի հոկտեմբերի 18-ի կառավարության որոշման հիման վրա 1945 թվականի հոկտեմբերի 29-ից նոյեմբերի 4-ն ընկած ժամանակահատվածում թղթադրամների փոխանակում է իրականացվել։ Պրոտեկտորատի, Սլովակիայի, նախապատերազմյան Չեխոսլովակիայի թղթադրամները և 1944 թվականի մոդելի կրոնաները փոխանակվել են 1945 թվականի մոդելի նոր թղթադրամներով (1:1 փոխարժեքով)՝ մեկ անձի համար 500 կրոնայի սահմաններում, մնացած գումարները, ինչպես նաև ավանդների գումարները, արգելափակվել են։ Մետաղադրամները շրջանառությունից չեն հանվել։ 1947 թվականին սկսվել է պրոտեկտորատի, Սլովակիայի և նախապատերազմյան Չեխոսլովակիայի որոշ անվանական արժեքների մետաղադրամների շրջանառությունից դուրս գալը։

Չեխոսլովակիան միակ սոցիալիստական երկիրն էր, որի մետաղադրամների վրա հատվել էր Ստալինի դիմանկարը (արծաթե հուշադրամներ 50 և 100 կրոնա արժեքով, 1949 թվական)։

Երրորդ թագ (1953-1993 թթ․)

1953 թվականին իրականացվել է դրամական բարեփոխում՝ կանխիկի վերահաշվարկով՝ 5:1 հարաբերակցությամբ մինչև 300 կրոնայի դեպքում, և 50:1՝ 300-ից ավելիի դեպքում։ Շրջանառությունից հանվել են 1945, 1946, 1949 և 1950 թվականների նմուշի թղթադրամները, 1946-1953 թվականների Չեխոսլովակիայի մետաղադրամները և նախկինում չհանված պրոտեկտորատի, Սլովակիայի և նախապատերազմական Չեխոսլովակիայի մետաղադրամները։ Վարկային հաստատություններում ֆիզիկական անձանց մինչև 5000 կրոնա ավանդները վերագնահատվել են 5:1, 5000-ից 10,000-ի դեպքում՝ 6,25:1, 10,000-ից 20,000-ի դեպքում՝ 10:1, 20,000-ից 50,000-ի դեպքում՝ 25:1, ավելի քան 50,000 կրոնայի պարագայում՝ 30:1 հարաբերակցությամբ։

Փոփոխանակման մետաղադրամներ են ներմուծվել 1, 3, 5, 10, 25, 50 հելլեր և 1 կրոնա անվանական արժեքներով։

1960 թվականին, երկրի անվանափոխության հետ կապված, մետաղադրամների և թղթադրամների վրա նրա անվանումը փոխվել է նախկին REPUBLIKA ČESKOSLOVENSKÁ–ի (Չեխոսլովակիայի Հանրապետություն) փոխարեն հայտնվել է ČESKOSLOVENSKÁ SOCIALISTICKÁ REPUBLIKA (Չեխոսլովակիայի Սոցիալիստական Հանրապետություններ) տեքստը։ Փոխվել է նաեւ երկրի զինանշանը։

1965-66 թվականներին շրջանառության մեջ են մտցվել 3 և 5 կրոնա անվանական արժեքով մետաղադրամներ։ 1972 թվականին ավելացվել է 2 կրոնանոց մետաղադրամը։

1974 թվականին փոխվել է մետաղադրամների դիզայնը, ներդրվել են ներկայիս մետաղադրամների նոր անվանական արժեքները՝ 5, 10, 20, 50 հելլեր։ 1, 3 և 25 հելլերի փոփոխական մետաղադրամներ այլևս չէին հատվում, չնայած 1991-1992 թվականներին հատվել է 1 հելլերի մետաղադրամ (դիմերեսին նոր զինանշան, դարձերեսին՝ հինը)։

1990 թվականին երկրի անվանումը փոխվել է «Չեխիայի և Սլովակիայի Դաշնային Հանրապետության», փոխվել է նաև զինանշանը։

1993 թվականի փետրվարին՝ Չեխոսլովակիայի փլուզումից հետո, Չեխիայի տարածքում այն փոխարինվել է չեխական կրոնայով, իսկ Սլովակիայում՝ սլովակիայի կրոնայով։

Թղթադրամներ (1960-1985 թթ․)

Պատկեր		Անվանական արժեք (կրոնա)	Չափերը (մմ)	Առաջնային գույներ	Նկարագրություն		Ամսաթվեր
Դիմերես	Դարձերես				Դիմերես	Դարձերես	ներդնում	դուրսբերում
		3	113×56	կապույտ	անվանական արժեքը	Չեխոսլովակիայի զինանշանը	1 դեկտեմբերի 1961 թ․	31 դեկտեմբերի 1972 թ․
		5	123×60	կանաչ	անվանական արժեքը	Չեխոսլովակիայի զինանշանը
		10	133×65	մոխրագույն	Ծաղիկներով երեխաներ	Օրավայի ջրամբար		30 հունիսի 1988 թ․
		20	132×58	կապույտ	Յան Ժիզկա	Յան Ժիժկան արշավի մասին նկարազարդում՝ 15-րդ դարի կանոնագրքից	1 ապրիլի 1971 թ․	30 հունիսի 1991 թ․
		25	140×69	Կապույտ կանաչ	Յան Ժիզկա	Յան Ժիզկայի անվան հրապարակ Տաբորում	2 մայիսի 1962 թ․	31 դեկտեմբերի 1972 թ․
		50	150×74	կարմիր- շագանակագույն	Խորհրդային զինվոր և չեխոսլովակ պարտիզան, Չեխոսլովակիայի զինանշան	Սլովնավթ նավթավերամշակման գործարան Բրատիսլավայում	1 ապրիլի 1965 թ․	30 հունիսի 1991 թ․
		100	164×80	կանաչ	Մետալուրգ և գյուղացի կին արդյունաբերական համալիրի ֆոնին	Չարլզի կամուրջը Վլատվա գետի վրա Պրահայում	1 դեկտեմբերի 1962 թ․	1993 թ․
		500	152×67	կարմիր- շագանակագույն	Սլովակ ապստամբները Ստրեչնոյում	Դևին ամրոց	Նոյեմբերի 1, 1973 թ․
		1000	157×67	Կապույտ	կոմպոզիտոր Բեդրիչ Սմետանա	Վիշեհրադ ամրոց	1 հոկտեմբերի 1985 թ․

Գրականություն

• Graichen G. Die Geldzeichen der Tschechoslowakei. — Berlin: Transpress, 1983. — 331 с.

Արտաքին հղումներ

• Չեխոսլովակյան մետաղադրամների կատալոգ և պատկերասրահ
• Չեխոսլովակյան մետաղադրամներ Ստալինի տարեդարձի համար(չաշխատող հղում)
• Չեխոսլովակիայի թղթադրամների պատկերասրահ(գերմ.)(անգլերեն)(Ֆրանսերեն)