Նիտրոմիացություններ

Նիտրոմիացություններ այն նյութերն են, որոնք պարունակում են նիտրո խումբ՝ NO₂, որի ազոտի ատոմն անմիջապես միացած է ածխածնի ատոմի հետ։ O-նիտրոմիացությունները և N-նիտրոմիացությունները բաժանվում են առանձին դասերի՝ նիտրոեսթերներ (օրգանական նիտրատներ) և նիտրոամիններ։

Նիտրոմիացությունների կառուցվածքային բանաձևը

Նիտրոմիացություններ են նիտրոմեթանը՝ CH₃-NO₂, նիտրոէթանը՝ C₂H₅-NO₂ և այլն։ Նրանք ազոտային թթվի էսթերների իզոմերներն են, եռում են ավելի բարձր ջերմաստիճաններում։ Վերականգնելիս նիտրոմիացությունները փոխարկվում են ամինների, իսկ ազոտային թթվի էսթերները վերականգնելիս ստացվում են ալկոհոլներ և ամոնիակ՝

${\mathsf {C_{2}H_{5}NO_{2}+3H_{2}\rightarrow C_{2}H_{5}NH_{2}+2H_{2}O}}$

${\mathsf {C_{2}H_{5}ONO+3H_{2}\rightarrow C_{2}H_{5}OH+NH_{3}+H_{2}O}}$

Անվանակարգ

The ter Meer reaction

Կախված R ռադիկալի կառուցվածքից, տարբերվում են ալիֆատիկ (սահմանային և ոչ սահմանային), ացիկլիկ արոմատիկ և հետերոցիկլիկ նիտրոմիացություններ։ Ըստ ածխածնի ատոմի բնույթի, որի հետ կապված է նիտրոխումբը, տարբերվում են՝ առաջնային, երկրորդային և երրորդային նիտրոմիացություններ։

Նիտրոխմբի կառուցվածք

Նիտրոմիացության մոլեկուլում ազոտի ատոմը միացած է թթվածնի յուրաքանչյուր ատոմի հետ կրկնակի կապով, ապա նիտրոմիացության էլեկտրոնային բանաձևը կհասնի օկտետի կանոնին, ազոտի ատոմը շրապատված կլինի տասը էլեկտրոններով։

Ազոտի ատոմը և թթվածինը գտնվում են sp² հիբրիդային վիճակում, իսկ կապերը N-O՝, կապի երկարությունը 0,122 նմ, O-N-O անկյունը՝ 127°, C-N կապի երկարություն՝ 0,147 նմ։

Ստացում

Մ. Ի. Կոնովալովը (1886) հայտնագործեց, որ ճարպային շարքի նիտրոմիացություններ կարող են ստացվել սահմանային ածխաջրածինները նոսր ազոտական թթվի հետ փակ խողովակներում մինչև 130-140° տաքացնելով.

• Նիտրիտացմամբ.

${\mathsf {C_{2}H_{5}Br+AgNO_{2}\rightarrow C_{2}H_{5}NO_{2}+AgBr}}$

• Արոմատիկ ածխաջրածնի նիտրատացմամբ։

Ֆիզիկական հատկություններ

Նիտրոպարաֆինների ստորին հոմոլոգները անգույն հեղուկներ են, ունեն դուրեկան հոտ, լուծվում են սպիրտներում և եթերի հետ։ Նրանք չեն անցկացնում էլեկտրական հոսանք, ջրում վատ լուծելի են և չեզոք նյութեր են։ Սակայն առաջնային և երկրորդային նիտրոմիացությունները դանդաղ լուծվում են կծու ալկալիների լուծույթներում, որի ժամանակ տեղի է ունենում ալկալու չեզոքացում։

Քիմիական հատկություններ

Առաջնայի և երկրորդային նիտրոմիացությունների մոլեկուլներում նիտրո խմբին միացված ածխածնի ջրածինը ընդունակ է մետաղներով տեղակալվելու։ Այսպես՝ եթե նիտրոէթանի C₂H₅-NO₂ և նատրիումի էթիլատի սպիրտային լուծույթները խառնենք իրար, ապա կառաջանա բյուրեղային նստվածք, որը կունենա C₂H₄NaNO₂ բաղադրությունը։

Այս մետաղական ածանցյալները ջրում հեշտ են լուծվում։ Ըստ էլեկտրահաղորդականության նրանց ջրային լուծույթում լավ դիսոցվում են և լակմուսի նկատմամբ առաջացնում են չեզոքացման ռեակցիաներ, այսինքն ուժեղ թթուների աղեր են։ Նիտրոմիացությունների թթվային ձևին հաճախ անվանում են իզոնիտրոմիացություններ։ Մետաղական ածանցյալին թթու անվանելիս առաջանում է թթվյին ձևը, որը իզոմերվում է չեզոք նիտրոմիացության։

Ճիշտ նույն երևույթը տեղի է ունենում երկրորդային նիտրոմիացությունների մոտ։ Նրանք ևս կարող են ռեակցիայի մեջ մտնել երկու տաուտոմեր ձևերով։

Նիտրոմիացությունների վերականգնում (Զինինի ռեակցիա)

${\mathsf {RNO_{2}{\xrightarrow[{}]{[H]}}RNH_{2}+2H_{2}O}}$

Կոնդեսացման ռեակցիա

Տաուտոմեր նիտրոմիացություններ.

Նեֆի ռեակցիա

${\mathsf {R_{2}CHNO_{2}\rightarrow R_{2}CO}}$

Ներկայացուցիչներ

• Տետրանիտրոմեթան
• Նիտրոցիկլոհեքսան
• Նիտրոբենզոլ
• Տրինիտրոտոլուոլ

• 
  Նիտրոբենզոլ
• 
  1,3,5-Տրինիտրբենզոլ
• 
  2-նիտրոպրոպան

Կիրառվում են ներկանյութերի, դեղերի, պայթուցիկ նյութերի արտադրությունում։

Գրականություն

• Кнунянц И. Л. и др. т.3 Мед-Пол // Химическая энциклопедия. — М.: Большая Российская Энциклопедия, 1992. — 639 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-85270-039-8
• K. Peter C. Vollhardt (1994). Química Orgánica. Barcelona։ Ediciones Omega S.A. ISBN 84-282-0882-4.
• W.R. Peterson (1996). Formulación y nomenclatura química orgánica. Barcelona։ EDUNSA - Ediciones y distribuciones universitarias S.A. ISBN 84-85257-03-0.
• H. Feuer y A.T. Nielsen (Eds.) (1990). Nitro Compounds. Recent Advances in Synthesis and Chemistry. New York։ VCH publishers.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիտրոմիացություններ» հոդվածին։