Յորքի համաձայնագիր

Յորքի համաձայնագիր
Յորքի համաձայնագիր
Պատրաստվել է	1237 թ. սեպտեմբերի 25
Ստորագրվել է; — վայր	1237 թ. սեպտեմբերի 25; Յորք
Ստորագրել են	Հենրի III Ալեքսանդր II

Յորքի համաձայնագիր, 1237 թվականի սեպտեմբերի 25-ին Յորքում Անգլիայի թագավոր Հենրի III-ի ու Շոտլանդիայի թագավոր Ալեքսանդր II-ի միջև կնքված պայմանագիր, որը հաստատում էր, որ Նորթումբերլենդը, Քումբերլենդն ու Ուեսթմորլենդը ենթարկվում էին անգլիական իշխանությանը։ Հստակեցրել է անգլո-շոտլանդական սահմանն այնպես, որ այն համարյա անփոփոխ է մնացել մինչ մեր օրերը (միակ փոփոխությունը վերաբերել է Վիճելի տարածքներին ու Բերվիք-ըփոն-Թվիդին)^[1]։ Համաձայնագիրը մանրամասն ներկայացրել է մի քանի ֆեոդալական սեփականությունների ապագա կարգավիճակն ու հստակեցրել ևս մի քանի հարց երկու թագավորների համար՝ պատմականորեն վերջ դնելով դեպի հարավ սահմանն ընդարձակելու շոտլանդական թագավորության փորձերին։

Համաձայնագիրը երկու թագավորների միջև շարունակական հարաբերությունների ընթացքում ձեռք բերված մի շարք պայմանավորվածություններից մեկն էր։ Պապական ներկայացուցիչ Օթոն (նաև հայտնի որպես Օդոն դի Մոնֆերատո) Հենրիի խնդրանքով արդեն Անգլիայի թագավորությունում էր, որպեսզի 1237 թվականի սեպտեմբերին մասնակցի Լոնդոնում կայանալիք սինոդին։ Նրան նախօրոք տեղեկացրել էին Յորքի հանդիպման մասին, որին նա նույնպես մասնակցել է։ Հանդիպումն արձանագրվել է այդ ժամանակի պատմաբան Մեթյու Փերիսի կողմից, որն արհամարհանքով է արտահայտվել և՛ Ալեքսանդրի, և՛ Օթոյի մասին։ Ալեքսանդրի հասցեին Փերիսի անհիմն մեղադրանքները, որոնցում նա վերջինիս ներկայացնում է որպես անքաղաքավարիորեն անբարեկիրթ ու ագրեսիվ, կրկնվել են մի քանի պատմական մեկնաբանություններում։

Համաձայնագիր խմբագրել

Ալեքսանդր II-ի մեծ կնիքի պողպատե փորագրությունը

Հենրին ու Ալեքսանդրը անգամ իրենց անձնական հարաբերություններին վերաբերող այս կամ այն հարցը լուծելու համար պայմանավորվածություններ ձեռք բերելու փորձ ունեին։ Ալեքսանդրն ամուսնացած էր Հենրիի քույր Ջոանի հետ, իսկ Ալեքսանդրի քույր Մարգարեթն ամուսնացած էր Հենրիի նախկին ռեգենտ Հյուբերտ դե Բուրգի հետ։ 1237 թվականի օգոստոսի 13-ին Հենրին տեղեկացրել է Օթոյին, որ խաղաղության հարցը քննարկելու համար Յորքում հանդիպելու է Ալեքսանդրին։ Սեպտեմբերի 25-ին պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել "հարգելով բոլոր պահանջները և իրավազորություն ստանալով մինչև ամենաուշը հաջորդ ուրբաթ՝ նախքան Միքելմեսը (սուրբ Միքայելի, Գաբրիելի ու Ռաֆայելի տոնը) մ․թ․1237 թվականին"^[2]։

Համաձայնագրի վերնագիրը Scriptum cirographatum inter Henricum Regem Anglie et Alexandrum Regem Scocie de comitatu Northumbrie Cumbrie et Westmerland factum coram Ottone Legato^[3] է, իսկ կետերը հետևյալն են^[4]․

Շոտլանդիայի թագավորը պարտավորվում է՝ հօգուտ Անգլիայի թագավորի հրաժարվել Նորթումբերլենդի, Քումբերլենդի ու Ուեսթմորլենդի իր ժառանգական իրավունքներից, հրաժարվել 15,000 արծաթե մարկից, որ թագավոր Ուիլյամը վճարել էր թագավոր Ջոնին՝ վերջինիս կողմից որոշ պայմանավորվածություններ չկատարելու պատճառով, ինչպես նաև ազատել Հենրիին Ռիչարդի, Ալեքսանդրի քույրեր Մարգարեթի, Իզաբելլայի ու Մարջորիի ամուսնությունների հետ կապված պարտականություններից։
Անգլիայի թագավորը Շոտլանդիայի թագավորին Նորթումբերլենդում ու Քումբերլենդում որոշակի տարածքներ է շնորհում, որոնք պետք է պատկանեն նրան ու իրեն հաջորդող շոտլանդացի թագավորներին որոշակի իրավունքներով, որոնք ազատում են նրանց ֆեոդալական հարաբերություններին բնորոշ պարտավորություններից, իսկ շոտլանդացի կառավարիչը կարող է արդարադատություն իրականացնել առաջացած խնդիրների դեպքում, ու սա նույնպես շոտլանդացի թագավորի ու նրա հաջորդների ժառանգական իրավունքն է ու թագավորը որևէ հայցով պատասխանատու չէ անգլիական օրենքի առջև դրա համար։
Շոտլանդիայի թագավորը հնազանդության ու հավատարմության երդում է տալիս – de praedictis terris.
Երկու թագավորները հարգում են այս համաձայնությանը չհակասող նախկին գրերն ու հրովարտակները, որոնք վերաբերում են վերոնշյալ կոմսություններն Անգլիայի թագավորին վերադարձնելուն։

Պատմաբաններն այս համաձայնագրով քիչ են հետաքրքրվել, այն կա՛մ թռուցիկ նշել են, կա՛մ ամբողջովին անտեսել։ Ո՛չ Ուիլյամ Սթաբզն է այն հիշատակել իր «Անգլիայի սահմանադրական պատմություն»^[5] աշխատության մեջ, ո՛չ էլ Դեյվիդ Հյումն իր «Անգլիայի պատմություն» գրքում^[6]։ Ուիլյամ Սքենի «Կելտական Շոտլանդիա»-ն որպես պայմանագիր անդրադառնում է դրան Ալեքսանդր II-ի հաջորդ Ալեքսանդր III-ի գահակալության քննարկման ֆոնի վրա^[7], իսկ Ջոն Բուրթոնի «Շոտլանդիայի պատմություն»-ը նշում է, որ տարածքների պահանջները քննարկվել են 1237 թվականին ու համառոտ նկարագրում է դրանցից մի քանիսը, սակայն ոչ մի մեջբերում չի անում համաձայնագրի կամ պայմանագրի մասին^[8]։ Ջեյմս Հիլլ Ռամզեյի «Սահմանադրության արշալույս»-ը տալիս է ավելի ամբողջական պատկերացում համաձայնագրի մասին՝ առանց դրան հատուկ նշանակություն վերագրելու^[9]։

Փերիսի մեկնաբանություն խմբագրել

Հենրիի մեծ կնիքի փորագրությունը

Համաձայնագիրը լրացուցիչ նշանակություն է ստացել պատմագիր Մեթյու Փերիսի շնորհիվ (մոտ․ 1200–1259), որը հայտնի էր իր տեսակետները չկիսող մարդկանց հանդեպ անառողջ ատելությամբ ու լուտանքներով։ Պապական ներկայացուցիչ Օթոյին Փերիսը ներկայացրել է բացասական լույսի ներքո, որպես ագահորեն մեծ գումարներ կուտակած մեկը, որը թույլ ու երկչոտ էր ուժեղների մոտ, սակայն ամբարտավան՝ իր իշխանությունն ուրիշներին պարտադրելիս^[10]։ Փերիսը նշել է, որ 1236 թվականին Ալեքսանդրի ու Հենրիի միջև կար փոխադարձ ատելություն, ու որ Ալեքսանդրը սպառնացել էր ներխուժել Անգլիա^[11]։ 1237 թվականի Յորքի հանդիպումը նա ներկայացրել է որպես Հենրիի ու Օթոյի՝ Ալեքսանդրին հրավիրելու արդյունք, և երբ Օթոն ցանկություն է հայտնել այցելել Շոտլանդիա, Ալեքսանդրը պնդել է, որ պապական ոչ մի ներկայացուցիչ երբեք չի այցելել այնտեղ և որ ինքը թույլ էլ չէր տա դա անել, և եթե այնուամենայնիվ Օթոն որոշի մեկնել Շոտլանդիա, պետք է զգույշ լինի, որ հանկարծ իր հետ որևէ բան չպատահի^[12]։ Փերիսը շարունակում է պատմել, որ երբ 1239 թվականին Օթոն մեկնում էր Շոտլանդիա, նա այնքան էր ազդվել 1237 թվականի Ալեքսանդրի թշնամական վերաբերմունքից, որ իր այցելության վերաբերյալ նույնպես գրավոր պայմանավորվածություն է մշակվել^[13]։

Փերիսի մեկնաբանությունը ոչ մի փաստով չի հիմնավորվում, ընդհակառակն, այն հերքվում է ամսաթվերի ու գրառումների վերաբերյալ հայտնի փաստերով, համաձայն որոնց, պապական ներկայացուցիչները նախկինում այցելել են Շոտլանդիա։ Նրանք Շոտլանդիա են այցելել Ալեքսանդրի հոր՝ Ուիլյամ I-ի, նրա հորեղբայր Մալքոլմ IV-ի, ինչպես նաև նրա պապի՝ Դավիդ I-ի օրոք^[3], և Ալեքսանդրն ինքն է տեսել, ինչպես է պապական ներկայացուցիչը Փերթում չորս օրով խորհուրդ հրավիրել, ինչն էլ Փերիսի նշած նրա ենթադրյալ վրդովմունքն ու սպառնալիքները դարձնում են անտեղի ու խիստ անհավանական^[14]։

Տես նաև խմբագրել

Համաձայնագրերի ցուցակ

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ «Treaty of York – 1237». BBC. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
↑ Wyckoff, Charles Truman (1897), «The Reign of Alexander II», Feudal Relations Between the Kings of England and Scotland Under the Early Plantagenets, Chicago: University of Chicago, էջ 120
↑ ^3,0 ^3,1 Robertson, Joseph, ed. (1866). «Preface». Concilia Scotiae (1225–1559). Edinburgh: The Bannatyne Club. էջ lvi.
↑ Wyckoff, Charles Truman (1897). «The Reign of Alexander II». Feudal Relations Between the Kings of England and Scotland Under the Early Plantagenets. Chicago: University of Chicago. էջեր 120–122. (an English translation of the agreement)
↑ Stubbs, William (1906). The Constitutional History of England. Vol. II (Fourth ed.). Oxford: Oxford University.
↑ Hume, David (1858). The History of England from the Invasion of Julius Caesar to the Abdication of James the Second, 1688. Vol. II (New ed.). Boston: Phillips, Sampson and Company.
↑ Skene, William Forbes (1890). «Scotland Under Alexander III». Celtic Scotland: A History of Ancient Alban (Land and People). Vol. III (2nd ed.). Edinburgh: David Douglas. էջեր 6–7.
↑ Burton, John Hill (1901). «Narrative to the Death of Alexander II». The History of Scotland from Agricola's Invasion to the Extinction of the Last Jacobite Insurrection. Vol. II (New ed.). Edinburgh: William Blackwood and Sons. էջեր 7–8.
↑ Ramsay, James Hill (1907). «Henry III, A.D. 1237–1241». The Dawn of the Constitution or The Reigns of Henry III and Edward I (A.D. 1216 – 1307). London: Swan Sonnenschein & Co. (published 1908). էջեր 82–83.
↑ Paris, Matthew (1259). Giles, John Allen (ed.). Matthew Paris' English History from the Year 1235 to 1273. Vol. I. London: George Bell & Sons (published 1889). (page 36 and elsewhere throughout Otho's stay in England)
↑ Paris, Matthew (1259). «1236: The Complaint of the King of Scotland». In Giles, John Allen (ed.). Matthew Paris' English History from the Year 1235 to 1273. Vol. I. London: George Bell & Sons (published 1889). էջ 36.
↑ Paris, Matthew (1259). «1237: An interview at York between the kings of England and Scotland». In Giles, John Allen (ed.). Matthew Paris' English History from the Year 1235 to 1273. Vol. I. London: George Bell & Sons (published 1889). էջեր 69–70.
↑ Paris, Matthew (1259). «1239: The legate goes into Scotland». In Giles, John Allen (ed.). Matthew Paris' English History from the Year 1235 to 1273. Vol. I. London: George Bell & Sons (published 1889). էջ 195.
↑ Gordon, James Frederick Skinner (1867). «William Malvoisine». Scotichronicon. Vol. I. Glasgow: John Tweed. էջ 152.

[1] «Treaty of York – 1237». BBC. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.

[2] Wyckoff, Charles Truman (1897), «The Reign of Alexander II», Feudal Relations Between the Kings of England and Scotland Under the Early Plantagenets, Chicago: University of Chicago, էջ 120

[books.google-3] 3,0 ^3,1 Robertson, Joseph, ed. (1866). «Preface». Concilia Scotiae (1225–1559). Edinburgh: The Bannatyne Club. էջ lvi.

[4] Wyckoff, Charles Truman (1897). «The Reign of Alexander II». Feudal Relations Between the Kings of England and Scotland Under the Early Plantagenets. Chicago: University of Chicago. էջեր 120–122. (an English translation of the agreement)

[5] Stubbs, William (1906). The Constitutional History of England. Vol. II (Fourth ed.). Oxford: Oxford University.

[6] Hume, David (1858). The History of England from the Invasion of Julius Caesar to the Abdication of James the Second, 1688. Vol. II (New ed.). Boston: Phillips, Sampson and Company.

[7] Skene, William Forbes (1890). «Scotland Under Alexander III». Celtic Scotland: A History of Ancient Alban (Land and People). Vol. III (2nd ed.). Edinburgh: David Douglas. էջեր 6–7.

[8] Burton, John Hill (1901). «Narrative to the Death of Alexander II». The History of Scotland from Agricola's Invasion to the Extinction of the Last Jacobite Insurrection. Vol. II (New ed.). Edinburgh: William Blackwood and Sons. էջեր 7–8.

[9] Ramsay, James Hill (1907). «Henry III, A.D. 1237–1241». The Dawn of the Constitution or The Reigns of Henry III and Edward I (A.D. 1216 – 1307). London: Swan Sonnenschein & Co. (published 1908). էջեր 82–83.

[10] Paris, Matthew (1259). Giles, John Allen (ed.). Matthew Paris' English History from the Year 1235 to 1273. Vol. I. London: George Bell & Sons (published 1889). (page 36 and elsewhere throughout Otho's stay in England)

[11] Paris, Matthew (1259). «1236: The Complaint of the King of Scotland». In Giles, John Allen (ed.). Matthew Paris' English History from the Year 1235 to 1273. Vol. I. London: George Bell & Sons (published 1889). էջ 36.

[12] Paris, Matthew (1259). «1237: An interview at York between the kings of England and Scotland». In Giles, John Allen (ed.). Matthew Paris' English History from the Year 1235 to 1273. Vol. I. London: George Bell & Sons (published 1889). էջեր 69–70.

[13] Paris, Matthew (1259). «1239: The legate goes into Scotland». In Giles, John Allen (ed.). Matthew Paris' English History from the Year 1235 to 1273. Vol. I. London: George Bell & Sons (published 1889). էջ 195.

[14] Gordon, James Frederick Skinner (1867). «William Malvoisine». Scotichronicon. Vol. I. Glasgow: John Tweed. էջ 152.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]