Մոսկովյան հռչակագիր
Մոսկովյան հռչակագիր, հռչակագիր Ադրբեջանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության միջև դաշնակցային փոխգործակցության մասին։ Ստորագրվել Է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կողմից 2022 թվականի փետրվարի 22-ին Մոսկվա քաղաքում։ Հռչակագիրն ընդգրկում է պետությունների միջև փոխգործակցության կարևորագույն ոլորտները[1]։
| Հռչակագիր Ադրբեջանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության միջև դաշնակցային փոխգործակցության մասին | |
|---|---|
 Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի և Ադրբեջանի Հանրապետության Նախագահ Իլհամ Ալիևի կողմից հռչակագրի ստորագրման պահը | |
| Պայմանագրի տիպ | Երկկողմ միջպետական հռչակագիր |
| Պատրաստվել է | 2022 թվական |
| Ստորագրվել է — վայր |
2022 թվականի փետրվարի 22 Մոսկվա |
| Ուժի մեջ է մտել | 2022 թվականի փետրվարի 22 |
Փաստաթուղթը նվիրված է Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 30-ամյակին[2] և երկու երկրների միջև հարաբերությունները նոր մակարդակի է բարձրացնում[3]։
Հռչակագրի ստորագրումը համընկել Է Ուկրաինայի շուրջ տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ։ Այսպես, Ալիևի Մոսկվա ժամանելու օրը՝ փաստաթղթի ստորագրումից մեկ օր առաջ, Ռուսաստանի նախագահը նախ անվտանգության խորհրդի նիստ է անցկացրել, իսկ հետո ժողովրդին ուղղված ուղերձում հրապարակել Է Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետությունները ճանաչելու իր որոշումը[4]։ Իսկ երկու օր անց սկսվեց Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա[5]։ Իլհամ Ալիևի խոսքով՝ ժամանակային համընկնումը պատահական է, իսկ ստորագրման ամսաթիվը համաձայնեցվել է Ուկրաինայի իրադարձություններից շատ առաջ[5]։
Փաստաթղթի բովանդակություն խմբագրել
Անկախության փոխադարձ հարգանք խմբագրել
Հռչակագրի առաջին և երկրորդ կետերը սահմանում են երկու երկրների անկախության, ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության և պետական սահմանների անխախտելիության փոխադարձ հարգանքը, ինչպես նաև իրավահավասարությունը և միմյանց ներքին գործերին չմիջամտելը։ Ադրբեջանցի քաղաքագետ Ռասիմ Մուսաբեկովի խոսքով՝ այս երկու կետերն առավել կարևոր են հռչակագրում[6]։ Այսպիսով, փաստաթուղթը երկու երկրներին պարտավորեցնում է ճանաչել միմյանց տարածքային ամբողջականությունը։ Բաքվի համար դա նշանակում է, որ Մոսկվան Լեռնային Ղարաբաղը համարում է Ադրբեջանի տարածք։ Ավելի վաղ Ռուսաստանն այդ մասին պաշտոնապես չէր հայտարարել[5]։
Միջազգային իրավունքի գծով ադրբեջանցի փորձագետ Քամալ Մաքիլի-Ալիևը նշում է, որ Ռուսաստանը երբեք պաշտոնապես և ակնհայտորեն չի հաստատել ամենաբարձր մակարդակով Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչումը՝ ոչ մի պարագայում, նույնիսկ բազմակողմ համատեքստերում։ Հենց դրանով է, ըստ Մակիլի-Ալիևի, կարևոր այդ հռչակագիրը[5]։
Տնտեսական համագործակցություն խմբագրել
Հռչակագրում ասվում է, որ Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը ձեռնպահ կմնան ցանկացած տնտեսական գործունեություն իրականացնելուց, որն ուղղակի կամ անուղղակի վնաս է հասցնում մյուս կողմի շահերին։ Կողմերը հայտարարել են, որ կշարունակեն զարգացնել տնտեսական կապերը մետալուրգիայի, նավթագազային և ծանր մեքենաշինության, ավիացիոն, ավտոմոբիլային, քիմիական, դեղագործական և թեթև արդյունաբերության, գյուղատնտեսական, շինարարական-ճանապարհային և սննդի մեքենաշինության ձեռնարկությունների միջև[7]։
Հռչակագիրը նախատեսում է նաև ազգային արժույթների օգտագործումը փոխադարձ հաշվարկներում, վճարային համակարգերի զուգակցումը, ներառյալ բանկային քարտերի համատեղ սպասարկումը, ինչպես նաև երկու երկրների բանկերի միջև ուղիղ թղթակցային հարաբերությունների զարգացումը։ Կողմերը կքննարկեն նաև ատոմային էներգիայի խաղաղ օգտագործման ոլորտում փոխշահավետ համագործակցության զարգացման հնարավորությունները[7]։
Ռազմաքաղաքական համագործակցություն խմբագրել
Ի թիվս այլ բաների, Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը պայմանավորվել են միմյանց ռազմական օգնություն տրամադրելու, «խաղաղության սպառնալիքի» կամ կողմերից մեկի անվտանգության շահերի առաջացման դեպքում անհապաղ խորհրդակցությունների մասին։ Այսպես, հռչակագրում ասվում է[1]՝
|
Անվտանգության ապահովման, խաղաղության և կայունության պահպանման նպատակով Ռուսաստանի Դաշնությունը և Ադրբեջանի Հանրապետությունը կարող են դիտարկել միմյանց ռազմական օգնություն տրամադրելու հնարավորությունը ՄԱԿ-ի կանոնադրություն ի, առանձին միջազգային պայմանագրերի հիման վրա և հաշվի առնելով կողմերից յուրաքանչյուրի առկա միջազգային իրավական պարտավորությունները։ | 
|
Երկու երկրների նախագահները նաև պայմանավորվել են ձեռնպահ մնալ ցանկացած գործողությունից, որը, կողմերից մեկի կարծիքով, վնաս է հասցնում երկու պետությունների ռազմավարական գործընկերությանը և դաշնակցային հարաբերություններին։ Հռչակագրի տեքստի համաձայն՝ այդ նպատակով ստեղծվում է «երկու երկրների արտաքին գործերի նախարարությունների գծով խորհրդակցությունների մշտական գործող մեխանիզմ»։ Ընդ որում, հռչակագրում նշվում է, որ միջազգային արդի խնդիրների վերաբերյալ երկու երկրների դիրքորոշումները «նույնն են կամ մոտ»[1]։
Համագործակցություն մշակութային, գիտական և հումանիտար ոլորտներում խմբագրել
Հռչակագրում, ի թիվս այլ բաների, ներառվել են նաև Սփյուռքի կազմակերպությունների, հումանիտար, մշակութային-գեղարվեստական, կրթական, գիտական, զբոսաշրջության, սպորտի և գործունեության այլ ոլորտների հանրահռչակման մասին կետեր[7]։ Այսպես, թիվ 40 կետը երկու երկրներին պարտավորեցնում է[5] «ապահովել կողմերի տարածքներում բնակվող ազգային փոքրամասնությունների պատմական, մշակութային և կրոնական ժառանգության, ինչպես նաև էթնիկ, լեզվական և մշակութային ինքնության պաշտպանությունը, պահպանումն ու զարգացումը, պայմաններ ստեղծել հասարակական-քաղաքական, մշակութային և սոցիալ-տնտեսական կյանքին նրանց ներկայացուցիչների ակտիվ մասնակցության համար՝ ազգային օրենսդրությանը համապատասխան»[8]։
Արձագանք խմբագրել
Ադրբեջանում խմբագրել
Այս հռչակագիրը ադրբեջանցի քաղաքագետ, միջազգային հարաբերությունների մասնագետ Ռասիմ Մուսաբեկովը բնութագրում է որպես «վերաապահովագրական» Ադրբեջանի համար, քանի որ փաստաթղթում նշված կետերի մեծ մասն արդեն ամրագրված էր նախկինում ստորագրված ադրբեջանա-ռուսական տարբեր մակարդակի փաստաթղթերում։ Մուսաբեկովի խոսքով, փաստաթղթի առաջին և երկրորդ կետերից հետևում է, որ Ադրբեջանը պարտավոր չէ ինտեգրվել Ռուսաստանի արտաքին քաղաքական ուղեգծին։ Մուսաբեկովն այս հռչակագիրը համեմատել Է 2021 թվականի հունիսի 15-ին Ադրբեջանի և Թուրքիայի միջև ստորագրված դաշնակցային հարաբերությունների մասին Շուշիի հռչակագրի հետ[6]։
Ադրբեջանցի քաղաքագետ Ռիզվան Հուսեյնովը կարծում է, որ այդ Հռչակագիրն առաջին հերթին պետք է հարթեցնի սուր անկյունները, որոնք ի հայտ են եկել Լեռնային Ղարաբաղում ռուսական խաղաղապահ առաքելության գործունեության հետ կապված որոշ հարցերի կապակցությամբ։ Հռչակագիրը, Հուսեյնովի խոսքով, պետք է լրացնի ղարաբաղյան հակամարտության ամբողջական կարգավորման հարցում Ռուսաստանի և Ադրբեջանի փոխգործակցության թեման, այդ թվում՝ կոնկրետ տնտեսական նախագծերով։ Որպես օրինակ փորձագետը բերել է Նախիջևանից Բաքու երկաթգիծը, որն անցնելու է Հայաստանի Սյունիքի մարզով[4]։
Մեծ Բրիտանիայում բնակվող ադրբեջանցի վերլուծաբան Ֆուադ Շահբազը կարծում է, որ Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժման նախօրեին հռչակագրի ստորագրումը պարզապես զուգադիպություն չէր և, հավանաբար, պետք է երաշխավորեր, որ Ադրբեջանը չի միանա Արևմուտքի հակառուսական որևէ արշավի[5]։
Ադրբեջանի Ժողովրդական ճակատ ընդդիմադիր կուսակցության առաջնորդ Ալի Քերիմլին իր հերթին հայտարարել է, որ հռչակագրի յոթերորդ կետի համաձայն՝ կողմերից մեկը կարող է ինքնուրույն որոշել, որ երկրորդ կողմի ինչ-որ գործողություններ «վնասում են դաշնակցային հարաբերություններին»։ Քերիմլիի կարծիքով, այդ վճռորոշ կողմը լինելու է Ռուսաստանը, և Այդ ժամանակ Ադրբեջանը պետք է զերծ մնա նման գործողություններից։ Այսպիսով, Քերիմլին կարծում է, որ այդ կետով Ադրբեջանը Ռուսաստանին լիազորություն է տվել վերահսկել իր բոլոր գործողությունները[5]։
Հայաստանում խմբագրել
Հայաստանի ԱԳՆ մամլո քարտուղար Վահան Հունանյանի խոսքերով, Մոսկվայի և Բաքվի միջև դաշնակցային տեսլականի մասին դեկրետացիայի նկարագրությունը կարող է լրացուցիչ հնարավորություններ հրավիրել Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի առաջնորդների եռաստիճան կառուցապատումների իրականացման համար, ինչպես նաև «ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու ներքո ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման օբյեկտի» տրամադրման համար[9]։
Ընդդիմադիր Հայաստանի Հանրապետական կուսակցությունը հայտարարել է, որ ռուս-ադրբեջանական հռչակագիրը «գործող ռեժիմի շուտափույթ հրաժարականի անհրաժեշտության հերթական հաստատումն է», համարելով, որ իշխանությունների սխալ արտաքին քաղաքականությունը հանգեցրել է ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանի հետ փոխադարձ դիրքորոշումների թյուրիմացության և Հայաստանի դիվանագիտական դիրքերի թուլացման[1]։
Ռուսաստանում խմբագրել
ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովայի խոսքով՝ Ռուսաստանի և Ադրբեջանի դաշնակցային փոխգործակցության մասին հռչակագիրն ամրապնդում է տարածաշրջանային անվտանգությունն Անդրկովկասում։ Զախարովան նաև հիշեցրել է, որ փաստաթղթում կա անցում այն մասին, որ կողմերը ամեն կերպ կաջակցեն Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի եռակողմ պայմանավորվածությունների դրույթների իրականացման ջանքերին[10]։
Ռուս ռազմական փորձագետ Իգոր Կորոտչենկոն կարծում է, որ այդ հռչակագիրը հաստատեց Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության և ինքնիշխանության անխախտելիությունը։ Փորձագետը հռչակագրի ստորագրումն անվանել է « չափազանց կարևոր քաղաքական իրադարձություն», իսկ փաստաթուղթը՝ ռազմավարական։ Կորոտչենկոյի խոսքով՝ Մոսկովյան հռչակագիրը Ռուսաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների զարգացումն առաջիկա տասնամյակների ընթացքում[11]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Алиев и Путин подписали декларацию о предоставлении военной помощи Արխիվացված 2022-04-28 Wayback Machine // Русская служба Би-Би-Си. 21 февраля 2022
- ↑ Президенты Азербайджана и России подписали декларацию о союзническом взаимодействии Արխիվացված 2022-02-28 Wayback Machine // zerkalo.az. 22 февраля 2022.
- ↑ Декларация о союзническом взаимодействии выводит отношения Азербайджана и РФ на новый уровень Արխիվացված 2022-02-28 Wayback Machine // trend.az. 23 февраля 2022.
- ↑ 4,0 4,1 Ильхам Алиев удачно въехал Արխիվացված 2022-06-23 Wayback Machine // Коммерсантъ. 22 февраля 2022.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Россия и Азербайджан укрепили «союз» перед самым вторжением в Украину
- ↑ 6,0 6,1 «Союзническая декларация не обязывает Азербайджан следовать внешнеполитическому курсу России». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Azərbaycan Rusiya ilə müttəfiqlik haqqında Bəyannamə imzaladı Արխիվացված 2022-02-26 Wayback Machine // Азербайджанская служба Би-Би-Си. 22 февраля 2022.
- ↑ «Декларация о союзническом взаимодействии между Азербайджанской Республикой и Российской Федерацией». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.
- ↑ МИД Армении: декларация Москвы и Баку может помочь реализации трехсторонних заявлений Արխիվացված 2022-02-26 Wayback Machine // ТАСС. 23 февраля 2022.
- ↑ В МИД РФ оценили роль декларации о союзничестве с Азербайджаном Արխիվացված 2022-02-26 Wayback Machine // news.ru. 25 февраля 2022.
- ↑ «Российские эксперты: Московская декларация - беспрецедентное историческое событие». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 26-ին.