Միրզա Զուլքարնայն
Միրզա Զուլքարնայն կամ Միրզա Զուլ-Քարնայն (1594 - 1656), հայկական ծագումով դիվան և ֆաուջդար Մեծ մողոլների կայսրության արքունիքում։
| Միրզա Զուլքարնայն | |
|---|---|
| Ծնվել է | 1594 |
| Մահացել է | 1656 |
| Քաղաքացիություն |  Մեծ Մողոլների կայսրություն |
| Կրոն | քրիստոնեություն |
| Մասնագիտություն | բանաստեղծ, կոմպոզիտոր և Faujdar |
Միրզա Զուլքարնայնը մեծացել է թագավորական կանանոցում և պաշտոնի նշանակվելուց հետո իր կարիերայի մեծ մասն անցկացրել է Սամբհարում, որտեղ կառավարել է այնտեղի եկամտաբեր աղի հանքերը։ Նա նաև նահանգապետ է եղել կայսրության այլ մասերում։ Նա նշանավոր բանաստեղծ էր և հինդի լեզվով երգերի կոմպոզիտոր։
Վաղ կյանք և ընտանիք խմբագրել
Միրզա Զուլքարնայնը ծնվել է մոտ 1594 թվականին[note 1]։ Հայ վաճառական Սիկանդար Միրզայի (կամ Իսկանդեր/Ալեքսանդր Միրզա)[3] (մահացել է 1613) ավագ որդին է։ Նրա հայրը Աքբար Մեծի օրոք Հալեպից Լահոր է գնացել և միացել նրա արքունիքին[2]։ Նրա մայրը՝ Լեդի Ջուլիանան (մահացել է 1598 թվականին)[4][note 2], Աքբարի սերալյոյում բժիշկ էր և հայոց գլխավոր դատավոր Աբդուլ Հայի դուստրը[5]։ Աքբարը նրան նվիրել է Սիկանդարին[3]։
Նրան սկզբում անվանել են Ալեքսանդր, բայց Աքբարը տվել է Միրզա Զուլ-Քարնայն անունը, որը նշանակում է «երկեղջյուր», ինչպես Ալեքսանդր Մակեդոնացին[3]։ Մինչև 12 տարեկան դառնալը Զուլքարնայնը մեծացել է թագավորական կանանոցում իր եղբայրներից մեկի հետ[6] և այդպիսով ճանաչել է արքունիքի թագավորական երեխաներին, այդ թվում՝ արքայազն Խուրամին[2] և Շահ Ջահանին[7]։
Մոտ 1590 թվականին Միրզա Զուլքարնայնն ամուսնացել է Էլենի հետ, որի համար Հռոմի պապից ստացվել է հատուկ արտոնություն[6]։ Նրանք ունեցել են երեք որդի և մեկ դուստր[8]։ Էլենը մահացել է 1638 թվականին և թաղվել է Լահորի իր պարտեզում գտնվող դամբարանում[4]։
Կարիերա խմբագրել
Զուլքարնայնն իր կարիերայի մեծ մասն անցկացրել է Սամբհարում, որտեղ նա աղի հանքերի դիվանն էր՝ հեղինակավոր և եկամտաբեր պաշտոն, որը ներառում էր ֆինանսական կառավարում, որը զբաղեցրել է նաև նրա հայրը։ Նա այնտեղ եղել է նաև ֆաուջդար (նահանգային կառավարիչ կամ նահանգապետ) և Բահրեյչի ֆաուջդար 1629-1633 թվականներին։ 1632 թվականին նա որպես նազր հինգ փիղ է ներկայացրել Մեծ մողոլների դատարանին[2]։
1642-1648 թվականներին Շահ Շուջայի հետ ծառայել է Բենգալիայում՝ սուբեդարի կամ հաքիմի աստիճանից ցածր, նախքան 1649 թվականին վերադառնալը որպես Սամբհարի ֆաուջդար։ Նա մանսաբդար էր (զինվորական տիտղոս) և երեք անգամ ունեցել է փանջսադի սեհ սադ սավարի կոչում[2]։ Միրզա Զուլքարնայնը թոշակի է անցել Դելիում՝ օրական 100 ռուփի թոշակով 1654 թվականին[8]։
Ստեղծագործական կյանք խմբագրել
Միրզա Զուլքարնայնը կայացած բանաստեղծ էր, ինչպես վկայում է Փադշահնաման, և կայսր Ջահանգիրի կողմից գովաբանվում էր որպես հինդի երգերի կոմպոզիտոր։ Նա իր բանաստեղծությունները ներկայացրել է Շահ Ջահանի արքունիքում հատուկ առիթներով, ինչպիսիք են շահի գահակալությունը և նախքան Շահջահանաբադը (Հին Դելի) կայսրության մայրաքաղաք դառնալը[2]։
Քրիստոնեություն խմբագրել
Ըստ 17-րդ դարի վաճառական Փիթեր Մունդիի՝ Միրզա Զուլքարնայնը Մեծ մողոլների կայսրության «գլխավոր» քրիստոնյան էր[10]։ Նա նվիրատվություններ էր անում եկեղեցուն, օգնում էր տարեգրությունները կազմելուն և իր ողջ կյանքի ընթացքում պահպանել է հավատքը, ինչպես նկարագրում է 17-րդ դարի ճանապարհորդ Ժան-Բատիստ Տավերնիեն.
|
Հայը դաստիարակվել էր Շահ Ջահանի հետ, և նա շատ խելացի և գերազանց բանաստեղծ էր, նա օգտվում էր կայսրի բարեհաճությունից, որը նրան տվել էր արժեքավոր կառավարչական պաշտոններ, բայց երբեք չէր կարողացել ո՛չ խոստումներով, ո՛չ սպառնալիքներով դրդել նրան դառնալ մուսուլման[2]։ | 
|
Միրզա Զուլքարնայնի կենսագրության հիմնական աղբյուրներից մեկը ճիզվիտների հայրերի պատմություններն են, որոնք նրան նկարագրել են որպես «Մոգորի քրիստոնյաների հայր»[7]՝ հղում անելով այնտեղ գտնվող ճիզվիտներին կատարած նվիրատվություններին[11], և «Հնդկաստանում քրիստոնեության սյուն»[7]։
Մահ խմբագրել
Միրզա Զուլքարնայնը հավանաբար մահացել է 1656 թվականին և հավանաբար թաղվել է մոր և կնոջ հետ Լահորի ընտանեկան դամբարանում[8]։ Նրա հայրը կտակում գումար էր թողել «Լահորի հանգուցյալ քրիստոնյաների գերեզմանատուն» հիմնելու համար, սակայն Զուլքարնայնին թաղելու հետքեր չեն հայտնաբերվել[4]։ Նա ընդգրկված է 1657 և 1658 թվականների մեծ մողոլների ազնվականների ցուցակում, ինչը կասկած է հարուցում նրա մահվան ճշգրիտ թվականի վերաբերյալ[2]։
Նշումներ խմբագրել
- ↑ Ըստ Հուսեյնի՝ 1613 թվականին հոր մահվան պահին նա մոտ 19 տարեկան էր[2]։ Համաձայն Մեսրովբ Հակոբ Սեթի՝ ծնվել է 1592 թվականին[3]։
- ↑ Չշփոթել Ագրայից լեդի Ջուլիանայի հետ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Akbar and the Jesuits. Macfarlane, Iris. History Today. Originally published 7 July 1970. Retrieved 10 November 2018. (subscription required)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 "Mirza Zulqarnain - An Armenian Noble" by Ruquiya K. Husain, Proceedings of the Indian History Congress, Vol. 59 (1998), pp. 260–265. Via Jstor.org (subscription required)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Seth, Mesrovb Jacob (2005). Armenians in India, from the Earliest Times to the Present Day: A Work of Original Research. New Delhi: Asian Educational Services. էջ 3. ISBN 81-206-0812-7.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Seth, p. 205.
- ↑ Seth, p. 93.
- ↑ 6,0 6,1 Seth, pp. 36–37.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Basil, Anne. (1969). Armenian Settlements in India: From the Earliest Times to the Present Day (անգլերեն). Calcutta: Armenian College.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Seth, p. 14.
- ↑ Rembrandt and the Inspiration of India. Apollo. Retrieved 10 November 2018.
- ↑ Husain, 1998, p. 263.
- ↑ Seth, p. 35.