Վիքիպեդիա

Մասնակից:VarduhiBejanyan/Ավազարկղ

< Մասնակից:VarduhiBejanyan

Գաութամա Բուդդա (մ.թ.ա. 563 /480 – մ.թ.ա. 483 /400), հայտնի նաև որպես Սիդհարթա Գաութամա [sid̪ːʱɑːrt̪ʰə gəut̪əmə],

Շակյամունի Բուդդա[1] կամ պարզապես Բուդդա՝ պայմանավորված բառի մեջ ճգնավորի (սրամանա) և իմաստունի[2] իմաստային երանգավորումով, որի վրա էլ հիմնված են Բուդդիզմի ուսմունքները:[3] Ենթադրվում է, որ Բուդդան հիմնականում ապրել և ուսուցանել է հնագույն Հնդկաստանի արևելյան մասում մ.թ.ա. 6-4-րդ դարերն ընկած ժամանակահատվածում:[4][note 1]

Գաութաման ուսուցանել է զգայական հաճույքի և ծանր ճգնավորության Միջին ճանապարհը, մի բան, որ տարածված էր իր տարածաշրջանում՝ ամփոփված սրամանա շարժման մեջ: Հետագայում նա դասավանդել է արևելյան Հնդկաստանի այլ շրջաններում, ինչպես օրինակ Մագադայում և Քոսալայում:[5][6]

Գաութաման Բուդդայականության գլխավոր կերպարն է: Բուդդայականության մեջ նա ունի լուսավորյալ ուսուցչի հռչակ, մեկը, ով հասել է Բուդդայության լիակատար աստիճանին, սփռել է իր խոհերը՝ օգնելու զգացական էակներին՝ վերջակետ դնելու վերածնությանը և տառապանքին:

Մայա Դեվի տաճար (Maya Devi temple)

Բուդդիստները հարում են այն կարծիքին, որ Բուդդայի կյանքի վերաբերյալ տեղեկությունները, զրույցներ և վանական կանոններ ամփոովել են միայն վերջինիս մահվանից հետո և այդպես պահպանվել են նրա հետևորդների հիշողության մեջ: Նրան վերաբերող ուսմունքների տարբեր հավաքածուներ փոխանցվել են խոսքային ավանդույթի եղանակով և առաջին անգամ գրի են առնվել մոտավորապես 400 տարի անց:

Պատմական Սիդհարթա Գաութամա խմբագրել

 
Հնդկաստանի հնագույն թագավորությունները և քաղաքները Բուդդայի ժամանակ

Գիտնականնները դժվարանում են անհիմն եզրակացություններ անել Բուդդայի կյանքին վերաբերող պատմական փաստերի վերաբերյալ: Նրանցից շատերը ընդունում են, որ նա ապրել, ուսուցանել և ստեղծել է վանական կարգ ու կանոն Մահաջապանդայի դարաշրջանում Բիմբիսարի՝ Մագադա կայսրության տիրակալի թագավորության ժամանակ (մ.թ.ա  558 – 491, կամ 400)[7][8][9] և մահացել է Աջաթասաթրու-ի կառավարման վաղ շրջանում, ով Բիմբիսարի հաջորդն էր՝ այսպիսով դարձնելով իրեն Մահավիրայի` Ջայնիզմի Տիրտանկարայի,[10][11] երիտասարդ ժամանակակիցը: Վեդիկ Բրահմիններից բացի, Բուդդայի կյանքը համընկել է Սրամանա ազդեցիկ մտքի դպրոցների ծաղկման հետ՝ Աջիվիկա [Ājīvika], Կարվակա [Cārvāka] , Ջայնիզմ [Jainism], և Աջնանա [Ajñana]:Ajñana.[12] Բրահմաջալա Սութթան արձանագրում է 62 նմանատիպ մտքի դպրոցների մասին: Այն նաև ազդեցիկ մտածողների ժամանակաշրջան էր՝ Մահավիրա (Պալի Կանոնում[13] որպես Նիգանթա Նատափութթա), Պուրանա Կասապա, Մակխալի Գոսալա, Աջիթա Քեսակամբալի, Պակուդհա Կաչայանա, և Սանյայա Բելաթhապութթա, ինչպես նշվում է Սամանապալլա Սութթայում, որի հայացքներին Բուդդան ամենայն հավանականությամբ ծանոթ է եղել:[14][15][note 2] Իսկապես, Սարիպուտտան և Մոգալանան՝ Բուդդայի երկու գլխավոր աշակերտները նախկինում Սանյայա Բելաթհապուտայի աշակերտներն են եղել: Սկեպտիկ [17] և Պալի կանոնը հաճախ պատկերում է Բուդդային բանավիճելիս հակառակորդ մտքի դպրոցների կողմնակիցների հետ:  Առկա է նաև բանասիրական վկայություն, որը փաստում է, որ երկու վարպետները՝ Ալարա Կալաման և Ուդդակա Ռամապուտտան, իսկապես պատմական կերպարներ են եղել և ամենայն հավանականությամբ սովորացրել են Բուդդային մեդիտացիոն տեխնիկայի երկու տարբեր ձևեր: [18] Այսպիսով, Բուդդան պարզապես այդ ժամանակաշրջանի սրամանա փիլիսոփաներից մեկն էր: [19] Մի ժամանակաշրջանում, երբ մարդու սրբությունը չափվում էր ճգնավորության մակարդակով,[20] Բուդդան ավելի շատ բարեփոխիչ էր սրամանա շարժման մեջ, քան Վեդիկ Բրահմինիզմի հակառակորդը:[21]

Չնայած մեծապես ընդունված է «ծնունդ, հասունություն, ուրացում, որոնում, արթնացում և ազատագրում, ուսուցում, մահ» հասկացությունների ընդհանուր հաջորդականությունը,[22][Հղում աղբյուրներին] ավելի քիչ փոխզիջում կա ավանդական կենսագրություններում [23][24] պարունակվող շատ մանրամասների ճշմարտացիության վերաբերյալ:

 
Բուդդան Օտգոնբայար Էրշույի կողմից

Գաութամայի կյանքի և մահվան ժամակաշրջանը անորոշ է: 20-րդ դարի վաղ շրջանի շատ պատմաբաններ նրա կյանքի ժամանակաշրջանը թվագրում են մոտավորապես մ.թ.ա 563-483 թթ:[25][26] Վերջերս նրա մահը թվագրվում է ավելի ուշ՝ մ.թ.ա 411-400թթ., մինչդեռ այս հարցին հարող 1988 թ. կայացած գիտաժողովի ժամանակ,[27][28][29] մեծամասնությունը, ով առաջ է քաշել հստակ կարծիքներ, Բուդդայի մահը թվագրել են մ.թ.ա 400 թվականից 20 տարի առաջ կամ հետո: Այնուամենայնիվ, այս այլընտրանքային ժամանակագրությունները չեն ընդունվել բոլոր պատմաբանների կողմից:[25][30][note 1]

Վաղ տեքստերի վկայությունը առաջարկում է, որ Սիդհարթա Գաութաման ծնվել է Շակյա տոհմում, մի համայնքում, որը ծայրամասային էր թե աշխարհագրապես, թե մշակութապես արևելյան Հնդկաստանի աշխարհամասից մ.թ.ա 5-րդ դարում:[35]  Այն կամ փոքր հանրապետություն է եղել, կամ խմբիշխանություն, և նրա հայրը ընտրված ցեղապետ էր կամ օլիգարխ:[35] Բուդդիստական ավանդության համաձայն Գաութաման ծնվել է Լումբինիում, այժմյան Նեպալում , և մեծացել է Կապիլվաստույի Շակյա մարաքաղաքում, որը կամ այսօրվա Տիլաուրակոթն է (Նեպալ), կամ Պիպրահվան (Հնդկաստան):[note 4] He obtained his enlightenment in Bodh Gaya, gave his first sermon in Sarnath, and died in Kushinagar.Նա ձեռք է բերել իր լուսավորյալ կրթությունը Բոդհ Գայայում, իր առաջին քարոզներն է կարդացել Սարնատում և մահացել է Կուշինագարում:

Գաութամայի կյանքին վերաբերող կամ դրանից մի քանի դարեր անց ոչ մի գրային արձանագրություն չի գտնվել: Ասոկայի (մ.թ.ա 269- 232 թթ.) մակագրություններից մեկը նշում է կայսրության՝ Բուդդայի ծննդավայր Լումբինի ուխտագնացության մասին: Մեկ այլ հրովարտակ նշում է մի քանի Դհամա տեքստերի վերնագրեր, որոնք հաստատում են Բուդդիստական ավանդության գոյությունը առնվազն մինչև Մաուրյա դարաշրջան: Այս տեքստերը կարող են համարվել Պալի կանոնի [54][55] [note 5] նախակարապետը: Բուդդիստական ամենահին պահպանված ձեռագրերը Գանդհարան բուդդիստական տեքստերն են , որոնք ըստ արձանագրության արևելյան Աֆղանստանում Հադդայի՝ Ջալալաբադի շրջակա տարածքում են հայտաբերվել և այժմ պահպանվում են Բրիտանիայի գրադարանում: Նրանք շարադրված են Գանդհարի լեզվով Խարոստհի ձեռագրով՝ գրված կեչու թվով 27 փայտի վրա և թվագրվում են մ.թ.ա. առաջին դարից մինչև երրորդ դարը:[57]

Բանասիրական վկայությունների համաձայն, հնդկագետ և Պալի գիտակ Օսկար ֆոն Հինուբերը նշում է, որ որոշ Պալի սուտաներ ներառում են շատ արխայիկ տեղանուններ, շարահյուսություն, և պատմական տվյալներ Բուդդայի կյանքի ժամակաշրջանին մոտ, ներառյալ Մահապարինբանա Սուտան, որն ընդգրկում է Բուդդայի կյանքի վերջին օրերի մասին մանրամասն հաշվետվություն: Հինուբերը նշում է տեքստի գրման թվական ոչ ավելի ուշ քան մ.թ.ա 350-320 թթ, որը թույլ է տալիս իրադարձությունների ճիշտ պատմական հիշողության մոտավորապես 60 տարի առաջ եթե  Բուդդայի կյանքի ժամանակաշրջանի կարճ ժամանակագրությունը ընդունված է  (բայց նաև հիշեցնում է, որ նման տեքստը սկզբնապես համարվել է ավելի շատ վարքագրություն, քան պատմական իրադարձությունների ճշգրիտ արձանագրություն:[58][59]

Ավանդական կենսագրություններ խմբագրել

Կենսագրական աղբյուրներ խմբագրել

Սիդհարթա Գաութամայի կյանքի մասին աղբյուրները շատ բազմազան են, երբեմն նաև հակասական, ավանդական կենսագրություններ:

 
Մայան հրաշքով ծնունդ է տալիս Սիդհարթային: Սանսկրիտ, գիր արմավենու տերևի վրա, Նալանդա Բիհար, Հնդկաստան, Պալայի ժամանակաշրջան:

Դրանց շարքին են պատկանում Բուդդաքարիտան, Լալիտավիստարա Սուտրան, Մահավաստու և Նինադականտա. [60] Դրանցից Բուդդաքարիտան [61][62][63] ամենավաղ կենսագրությունն է, էպիկական պոեմ՝ գրված Ասվագոսայի կողմից  առաջին դարում:[64] Լալիտավիստրան հաջորդ ամենահին կենսագրությունն է; Մահայանա/ Սարվաստիվադա կենսագրությունը թվագրվում է մինչև 3-րդ հազարամյակ:[65] Մահասամգիկա Լոկոտարավադա ավանդությունից Մահավաստուն մեկ այլ խոշոր կենսագրություն է՝ շարադրված աստիճանաբար մինչև մ.թ.ա. 4-րդ դարը:[65]

Բուդդայի Դարմագուպտակա կենսագրությունը ամենաամբողջական է և ունի Աբհինիսկրամանա Սուտրա վերնագիրը և այս ժամանակաշրջանի՝  մ.թ.ա 3-րդ և 6-րդ դարերն ընդգրկող տարբեր չինական թարգմանություններ: Նիդանակաթան Շրի Լանկայում Տերավադա ավանդույթից է և շարադրվել է Բուդդագհոսայի կողմից 5-րդ դարում: [66]

Կանոնաական աղբյուրներից է գալիս Ջաթակայի պատմությունները, Մահապադանա Սուտտան և Աքարիյաբուտա Սուտան, որոնք ներառում են մի քանի կարծիքներ, որ հնարավոր է հին են, բայց ամբողջական կենսագրություններ չեն: Ջաթակասը պատմում է Գաութամայի նախկին կյանքերի մասին որպես բոդհիսատվա, և դրա առաջին ժողովախուն թվագրվում է վաղ բուդդիստական տեքստերի հետ:[67] Թե Մահապադանա և թե Աքարիյաբութա Սուտտանպատմում են Գաութամայի կյանքի առեղծվածային իրադարձությունների մասին, ինչպես օրինակ՝ բոդհիստավայի ծագումը Տուսիտա դրախտից մինչև մոր արգանդ:

Ավանդական պատկերների բնույթը խմբագրել

 
Մայայի երազը Գաութամայի ծննդի կապակցությամբ

Վաղ բուդդիստական տեքստերում՝ նիկայաներում և ագամաներում, Բուդդան չի պատկերվում որպես ամենագետ և ոչ էլ որպես հավերժական մշտագո էակ:[68] nor is he depicted as being an eternal transcendent (lokottara) being. Բհակհու Անալայոյի համաձայն Բուդդայի ամենագիտությունը  (նրան և նրա կենսագրությունը զրպարտելու աճող միտումի հետ միասին) գտնվել են ավելի ուշ Մահայանա սուտրայում և նաև Պալի հիշատակագրություններում կամ տեքստերում ինչպես օրինակ Մահավաստուն:[68] Սանդակա Սուտտայի մեջ՝ Բուդդայի աշակերտ Անանդան առաջ է քաշում փաստարկ այն ուսուցիչների դեմ, ովքեր կարծում են , որ իրենք ամենագետ են [69], մինչդեռ Տեվիջավաքհագոտա Սուտտայի մեջ Բուդդան հավաստում է, որ երբեք չի հռչակել իրեն ամենագետ, փոխարենը նա համարել է իրեն բարձրագույն գիտելիքների տեր (Abhijñā) [70] : Պալի Նիկայասի ավելի վաղ կենսագրական մատերիալը կենտրոնանում է Բուդդայի կյանքի վրա որպես սրամանա նրա տարբեր ուսուցիչների օգնությամբ լուսավորականության փնտրտուքների, ինչպես օրինակ Ալարա Կալաման և նրա 45 տարեկան կարիերան որպես ուսուցիչ:[71]

Գաութամայի ավանդական կենսագրությունները ընդհանուր առմամբ ներառում են տարբեր հրաշքներ, գուշակություններ և գերբնական իրադարձություններ: Բուդդայի կերպարը այս ավանդական կենսագրություններում հաճախ ունի ամբողջապես մշտագո է կատարելագործված էակ, որն անխորտակելի է աշխարհիկ աշխարհի կողմից:

 
Լումբինիում՝ Նեպալում Գաութամա Բուդդայի ծննդավայրը. սրբավայր նաև շատ ոչ բուդդիստների համար:

Մահավաստուում Գաութամայի մասին ասվում է, որ նա, չնայած աշխարհի հետ ներդաշնակ համապատասխանության մեջ լինելուն, օժտված էր վերերկրային ունակություններով՝ ներառյալ նրա առանց ցավի լույս աշխարհ գալը և առհասարակ բեղնավորումը առանց հարաբերությունների, քնի, ուտելիքի, դեղամիջոցների, լոգանքի հանդեպ պահանջների բացակայությունը, ամենգիտությունը և <<կարման փոխելու>> ունակությունը:[72] Այնուամենայնիվ, Բուդդայի կյանքի վերաբերյալ բնույթով ավելի հասարակ տեղեկություններ հավաքվել են այս ավադական աղբյուրներից: Արդի ժամանակներում փորձեր են կատարվել՝ ձևավորելու Սիդդհարթա Գաութամայի կյանքի մասին աշխարհիկ ըմբռնում՝ նրա վաղ կենսագրականներից փորձելով մի պահ պարզապես անտեսել ավանդական գերբնական տարերը: Անդրեյ Սկիլթոնը գրում է, որ Բուդդան Բուդդիստական ավանդությունների կողմից պատմականորեն երբեք չի համարվել որպես սոսկ մարդ արարած: Հատկանշական է, որ չնայած ժամանակակից Թերավադա ուսմունքներին հակառակ լինելուն (հաճախ որպես արևմուտքի կասկածամիտ աշակերտներին խաղաղացենու միջոց), Բուդդան երբեք չի դիտարկվել միայն որպես մարդու կերպար: Օրինակ՝ Բուդդան շատ հաճախ նկարագրվում է մահապուրսայի՝ գերմարդու 32 հիմնական և և 80 նշաններ ունեցողի կերպարով, սակայն Բուդդան ժխտել է իր Աստված կամ մարդ լինելը, դեռ ավելին, Մահապարինիբբանա Սուտտայում նա հաստատում է, որ նա կարող է հավերժական ապրել եթե միայն նրան ասեին այդեպես անել:[73]

Հին հնդկական ժողովուրդը ընդհանուր առմաբ հետաքրքրված չեն եղել ժամանակագրությամբ՝ ավելի շատ կենտրոնացած լինելով փիլիսոփայության վրա: Բուդդիստական տեքստերը արտացոլում են այս հակումը՝ պարզորոշ պատկերելով այն մասին, թե ինչ է սովորեցրել Բուդդան իր կյանքի իրադարձություններից և ժամանակագրությունից ավելի: Այս տեքստերը պարունակում են Հնդկաստանի մշակույթի և առօրեական կյանքի վերաբերյալ նկարագրություններ, որոնք հաստատում են Ջայնիզմի սուրբ գրությունները և դարձնում են Բուդդայի կյանքը Հնդկաստանի պատմության մեջ ամենավաղ ժամանակաշրջանը, որից սկիզբ են առնում ամենակարևոր իրադարձությունները:[74] Բրիտանացի հեղինակ Կարեն Արմսթրոնգը գրում է այն մասին, որ չնայած շատ քիչ տեղեկություն կա, որ կարող է համարվել պատմականապես հիմնավոր, վստահորեն կարող ենք ասել, որ Սիդդհարթա Գաութաման գոյություն է ունեցել որպես պատմական կերպար: [75] Միքայել Քաիթերսը մի քայլ առաջ է գնում՝ հասատաելով, որ «ծնունդ, հասունություն, ուրացում, որոնում, արթնացում և ազատագրում, ուսուցում, մահ» հասկացությունների հաջորդականության ամենաընդհանրական նկարագիրը ճշմարիտ է:[76]

Կենսագրություն խմբագրել

Բեղմնավորում և ծնունդ խմբագրել

Բուդդիստական ավանդույթը Բուդդայի ծննդավայր է համարում Լումբինին, որն այսօր գտնվում է այժմյան Նեպալում:[77] [note 4] Նա մեծացել է Կապիլավաստուում, [note 4] որի ներկայիս տեղավայրը ճշգրիտ չէ: [78] Հավանաբար այն կարող է լինել կամ Պիպրահվան, Ուտար Պրադեշը՝ այժմյան Հնդկաստանում [79] կամ էլ Տիլաուրակոթը՝ ներկայիս Նեպալում: [80] Երկու տեղավայրերն էլ պատկանել են Սակյա երկրամասին և գտնվում են իրարից 15 մղոն հեռավորության վրա: [80] Գաութաման ծնվել է որպես Կշատրիյա, [81][note 6] Սուդդհոդանի որդի, << Շակյա տոհմի>> ընտրված առաջնորդ, [4] որի մայրաքաղաքը Կապիլավիստուն էր, և որը Բուդդայի կյանքի ժամանակաշրջանում հետագայում կցվել է զարգացող Կոսալայի թագավորությանը: Գաութաման նրա ընտանեկան անունն է: Նրա մայրը՝Մայան Gautamawasthe(Māyādevī), Սուդդհոդանայի կինը Կոլիյանի արքայադուդտրն էր: Լեգենդի համաձայն Սիդհարթով հղիության գիշերը, թագուհի Մայան երազ է տեսել, որ սպիտակ փիղն իր 6 սպիտակ ժանիքներով մտել է իր աջ կողմը [85][86] և 10 ամիս անց [87] ծնվել է Սիդհարթան: Շակյայի ավանդույթի համաձայն, երբ թագուհի Մայան հղիացել է, ծննդաբերելու համար մեկնել է իր հոր թագավորություն՝ Կապիլավաստու: Այնուամենայնիվ, նրա որդին՝ Բուդդան, ծնվել է ճանապարհին՝ Լումբինիում, մի պարտեզումշալա ծառի տակ:

Բուդդայի ծննդյան օրը մեծ շուքով է նշվել Թերավադայի բոլոր երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Վեսակում: [88] Բուդդայի ծննունդը կոչվում է Բուդդա Պուրնիմա Նեպալում, Բանգլադեշում և Հնդկաստանում, քանի որ ենթադրվում է, որ նա ծնվել է լիալուսնի օրը: Բազմաթիվ աղբյուրներ հավաստում են, որ Բուդդայի մայրը մահացել է հենց իր ծննդյան օրը, դրանից մի քանի օր անց կամ 7 օր անց: Բուդդային տվել են Սիդհարթա անունը, որը Պալի լեզվում ունի <<նա, ով հասնում է իր նպատակին>> իմաստը: Ծննդյան տոնակատարությունների ժամանակ, ճգնավոր մի պայծառատես՝ Ասիտան, ճանապարհորդել է իր բնակավայր լեռից և հայտարարել, որ երեխան կամ մեծ թագավոր (chakravartin) կամ մեծ սադհու: [89] Ավադական տեղեկությունների համաձայն սա պատահել է փոքրիկ Սիդհարթայի՝ Ասիտայի մազերի մեջ ոտքերը դնելով և Ասիտայի՝ նրա ծննդանիշները նայելուց հետո: Սուդդհոդանան հինգերորդ օրը անվանակոչման արարողություն է կազմակերպում և հրավիրում է 8 Բրահմին գիտակների՝ ապագան կարդալու: Բոլորը երկակի կանխագուշակում են արել այն մասին, որ երեխան կամ մեծ թագավոր է դառնալու կամ սուրբ մարդ: [89] Կոնդաննան՝ ամենաերիտասարդը և ավելի ուշ դառնում է Բուդդայից բացի առաջին արհատը միակն էր, ով միանշանակ կանխագուշակել էր, որ Սիդհարթան կդառնար Բուդդա: [90] Չնայած ավելի ուշ տեղ գտած ավանդություններում և լեգենդներում Սուդդհոդանան բնութագրվում է որպես ժառանգական միապետ՝ Իկսվակուի (Պալի՝ Okkāka) Սուրյավանշայի ժառանգորդը, բազմաթիվ գիտնականներ կարծում են, որ Սուդդհոդանան ցեղային միության կողմից ընտրված առաջնորդ էր: Վաղ տեքստերն առաջարկում են, որ Գաութաման ծանոթ չի եղել իր ժամանակների գերիշխող կրոնական ուսմունքներին մինչ իր կրոնական փնտրտուքները, որոնք ենթադրաբար մոտիվացված են եղել մարդկության վիճակի համար գոյաբանական մտահոգությամբ: [91] Շակյա տոհմական պետությունը միապետություն չէր և ամենայն հավանականությամբ խմբիշխանության էր կամ հանարապետության տեսակ: [92] Ավելի հավասարապաշտ gana-sangha կառավարման ձևը որպես քաղաքան երկընտրանք հզոր հիերարխիկ թագավորությունների համար, ենթադրաբար ազդեցություն է ունեցել սրամանիկ Յաջնիզմի և բուդդիստական սանգաների զարգացմնա վրա, որտեղ միապետությունները միտված են եղել դեպի Վեդիկ Բրահմանիզմ:[93]

  1. ↑ Baroni, 2002, էջ 230
  2. ↑ Baroni, 2002, էջ 230
  3. ↑ Boeree, C George. «An Introduction to Buddhism». Shippensburg University. Վերցված է 10 September 2011-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Warder, 2000, էջ 45
  5. ↑ Warder, 2000, էջ 45
  6. ↑ Skilton, 2004, էջ 41
  7. ↑ Rawlinson, Hugh George. (1950) A Concise History of the Indian People, Oxford University Press. p. 46.
  8. ↑ Muller, F. Max. (2001) The Dhammapada And Sutta-nipata, Routledge (UK). p. xlvii. 0-7007-1548-7.
  9. ↑ India: A History. Revised and Updated, by John Keay: "The date [of Buddha's meeting with Bimbisara] (given the Buddhist 'short chronology') must have been around 400 BCE."
  10. ↑ Smith, 1924, էջեր 34, 48
  11. ↑ Schumann, 2003, էջեր 1–5
  12. ↑ Jayatilleke, 1963, chpt. 1–3
  13. ↑ Clasquin-Johnson, Michel. «Will the real Nigantha Nātaputta please stand up? Reflections on the Buddha and his contemporaries». Journal for the Study of Religion. 28 (1): 100–114. ISSN 1011-7601.
  14. ↑ Walshe, 1995, էջ 268
  15. ↑ Collins, 2009, էջեր 199–200
  16. ↑ Berzin, Alexander (April 2007). «Indian Society and Thought before and at the Time of Buddha». Study Buddhism. Վերցված է 20 June 2016-ին.
  17. ↑ Nakamura, 1980, էջ 20
  18. ↑ Wynne, 2007, ch. 2, էջեր 8–23
  19. ↑ Warder, 1998, էջ 45
  20. ↑ Roy, 1984, էջ 1
  21. ↑ Roy, 1984, էջ 7
  22. ↑ Carrithers, 2001
  23. ↑ Buswell, 2003, էջ 352
  24. ↑ Lopez, 1995, էջ 16
  25. ↑ 25,0 25,1 Cousins, 1996, էջեր 57–63
  26. ↑ Schumann, 2003, էջեր 10–13
  27. ↑ Bechert 1991–1997
  28. ↑ Ruegg, 1999, էջեր 82–87
  29. ↑ 29,0 29,1 Narain, 1993, էջեր 187–201
  30. ↑ Prebish, 2008, էջ 2
  31. ↑ Gombrich, 1992
  32. ↑ Hartmann, 1991
  33. ↑ Gombrich, 2000
  34. ↑ Norman, 1997, էջ 33
  35. ↑ 35,0 35,1 Gombrich, 1988, էջ 49
  36. ↑ Davids, Rhys, ed. (1878), Buddhist birth-stories; Jataka tales. The commentary introd. entitled Nidanakatha; the story of the lineage. Translated from V. Fausböll's ed. of the Pali text by TW Rhys Davids (new & rev. ed.)
  37. ↑ «Lumbini, the Birthplace of the Lord Buddha». UNESCO. Վերցված է 26 May 2011-ին.
  38. ↑ «The Astamahapratiharya: Buddhist pilgrimage sites». Victoria and Albert Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 31 October 2012-ին. Վերցված է 25 December 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  39. ↑ Gethin, 1998, էջ 19
  40. ↑ Mahāpātra, 1977
  41. ↑ Mohāpātra, 2000, էջ 114
  42. ↑ Tripathy, 2014
  43. ↑ Hartmann, 1991, էջեր 38–39
  44. ↑ Keown, Prebish, էջ 436
  45. ↑ Gethin, 1998, էջ 14
  46. ↑ Walsh, 1995, էջ 20
  47. ↑ Keown, Prebish, էջ 436
  48. ↑ Nakamura, 1980, էջ 18
  49. ↑ Srivastava, 1979, էջեր 61–74
  50. ↑ Srivastava, 1980, էջ 108
  51. ↑ Tuladhar, 2002, էջեր 1–7
  52. ↑ 52,0 52,1 Huntington, 1986
  53. ↑ Keown, Prebish, էջ 436
  54. ↑ 54,0 54,1 Dhammika, 1993
  55. ↑ Bhikkhu, Thanissaro. «That the True Dhamma Might Last a Long Time: Readings Selected by King Asoka». Access to Insight. Վերցված է 8 January 2016-ին.
  56. ↑ Dhammika, 1993
  57. ↑ «Ancient Buddhist Scrolls from Gandhara». UW Press. Վերցված է 4 September 2008-ին.
  58. ↑ Oskar von Hinüber "Hoary past and hazy memory. On the history of early Buddhist texts", in Journal of the International Association of Buddhist Studies, Volume 29, Number 2: 2006 (2008), pp.198–206
  59. ↑ see also: Michael Witzel, (2009), "Moving Targets? Texts, language, archaeology and history in the Late Vedic and early Buddhist periods." in Indo-Iranian Journal 52(2–3): 287–310.
  60. ↑ Fowler, 2005, էջ 32
  61. ↑ Beal, 1883
  62. ↑ Cowell, 1894
  63. ↑ Willemen, 2009
  64. ↑ Olivelle, Patrick (2008). Life of the Buddha by Ashva-ghosha (1st ed.). New York: New York University Press. էջ xix. ISBN 9780814762165.
  65. ↑ 65,0 65,1 Karetzky, 2000, էջ xxi
  66. ↑ Swearer, 2004, էջ 177
  67. ↑ Schober, 2002, էջ 20
  68. ↑ 68,0 68,1 Anålayo, The Buddha and Omniscience, Indian International Journal of Buddhist Studies, 2006, vol. 7 pp. 1–20.
  69. ↑ Tan, Piya (trans) (2010). «The Discourse to Sandaka (trans. of Sandaka Sutta, Majjhima Nikāya 2, Majjhima Paṇṇāsaka 3, Paribbājaka Vagga 6)» (PDF). The Dharmafarers. The Minding Centre. էջեր 17–18. Վերցված է 24 September 2015-ին.
  70. ↑ MN 71 Tevijjavacchagotta [Tevijjavaccha]
  71. ↑ Access to Insight, ed. (2005). «A Sketch of the Buddha's Life: Readings from the Pali Canon». Access to Insight: Readings in Theravāda Buddhism. Access to Insight (Legacy Edition). Վերցված է 24 September 2015-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |editorlink1= ignored (|editor-link1= suggested) (օգնություն)
  72. ↑ Jones, 1956
  73. ↑ Skilton, 2004, էջ 64-65
  74. ↑ Carrithers, 2001, էջ 15
  75. ↑ Armstrong, 2000, էջ xii
  76. ↑ Carrithers, 2001
  77. ↑ Weise, 2013
  78. ↑ Trainor, 2010, էջեր 436–437
  79. ↑ Nakamura, 1980, էջ 18
  80. ↑ 80,0 80,1 Huntington, 1988
  81. ↑ Samuel, 2010
  82. ↑ 82,0 82,1 Samuel, 2010
  83. ↑ Hiltebeitel, 2002
  84. ↑ Samuel, 2010
  85. ↑ Beal, 1875, էջ 37
  86. ↑ Jones, 1952, էջ 11
  87. ↑ Beal, 1875, էջ 41
  88. ↑ Turpie, 2001, էջ 3
  89. ↑ 89,0 89,1 Narada, 1992, էջ 9–12
  90. ↑ Narada, 1992, էջ 11-12
  91. ↑ Hamilton, 2000, էջ 47
  92. ↑ Gombrich, 1988
  93. ↑ Thapar, 2002, էջ 146


Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "note", but no corresponding <references group="note"/> tag was found

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:VarduhiBejanyan/Ավազարկղ&oldid=6964574» էջից