Մասնակից:Elisabet98/Ավազարկղ

Լի Բայ (701-762), ով ճանաչված է նաև ինչպես Լի Բո և Լի Թաիբա, չինացի բանստեղծ, ով դեռ հնուց համարվել է հանճարեղ և ռոմանտիկ գրող․ վերցնելով ավանդական բանաստեղծական ձևաչափերը նա զարգացրել է դրանք՝ հասցնելով նոր բարձրունքների։ Նա և իր ընկեր Դու Ֆուն (712-770) եղել են Թան թագավորության չինական զարգացող պոեզիայի ամենաուշագրավ կերպարները, որը նաև կոչվել է «չինական պոեզիայի ոսկե դարաշրջան»։ «Երեք Հրաշքներ» արտահայտությաւնը արտահայտում է Լի Բայի պոեզիյան, Փեյ Մինի սրախաղը և Շյանգ Շիի գեղագրությունը[1]։



Պահպանվել են մոտավորապես հազարավոր բանաստեղծություններ որոնք վերագրվում են նրան։ Նրա պոեմները ներառվել են Թանգ արքայատոհմի ամենակարևոր Heyue yingling ji[2] ժողովածուի մեջ ՝ կազմված 753թ․, Յին Ֆանի կողմից։ Իսկ նրա երեսունչորս պոեմները ներգրվել են «Երեք հազար Թեն Պոեմներ» ժողավածուում, որը ի սկզբանե հրապարակվել է 18-րդ դարում։ Նույն դարում պոեմների տարգմանությունները հայտնվել են նաև Եվրոպայում։ Պոեմների միջոցով մարդիկ տոնել են ընկուրության ուրախությունները, բնության խորությունը, միայնությունը և գինեխմության բերկրանքը։ Ամենահայտնի պոեմներից են «Արթնացում Հարբածոիթյունից Գարանային Օրում», «Շուի Ծանր Ճանապարհը» և «Խաղաղ Գիշերվա Միտքը», որոնք մինչ այժմ ներառված են Չինաստանի դպրոցական տեքստերում։ Արևմուտքում Լիի պոեմները մինչ այժմ թարգմանվում են տարբեր լեզուներով։ Նրա կյանքի շուրջ պտտվել են լեգենդներ, որ նա հարբեցող էր, ասպետ, և կար տարածված առասպել, որ երբ Լիի նավակը հասել է լուսնի արտացլանքին գետի մեջ նա սուզվել, որպեսզի բռնի այն։

Նրա պոեզիայի վրա շատ մեծ ազդեցություն է ունեցել նրա ապրած կյանքը՝ այցելած վայրերը, ընկերները ում նա ճանապարհել է հեռավոր վայրեր՝ երբևիցե կրկին չհանդիպելով, նրա երազանման երևակայությունները ՝ պատկերված շամանական երանգներով, ժամանակշրջանի իրադարձությունների մասին տեղեկությունները, նկարագրությունները բնությունիցից կտրված պոեզիայի անժամկետ պահին և այլն: Սակայն, հատկապես կարևոր դեր են խաղում կյանքի ընթացքում տեղի ունեցաց փոփոխությունները, որոնց միջով նա անցել է։

Նրա վաղ պոեզիան ստեղծվել է չինական կայսրության Թան դինաստիայի ներքին խաղաղության և բարգավաճման «ոսկե դարաշրջանում», մի կայսրի օրոք ով ակտիվորեն նպաստում և մասնակցում էր արվեստին:

Ամեն ինչ անսպասելի և սարսափելի փոխվեց, գեներալ Ան Լուշանի ապստամբությամբ, երբ պատերազմը և սովը ոչնչացչեցին ամբողջ հյուսիսային Չինաստանը։ Լիի պոեզիան նույնպես նոր երանգներ և որակներ ստացավ։ Ի տարբերություն իր կրտսեր ընկեր Դու Ֆուի, Լին չէր ապրում, որ տեսներ այդ անկարգությունների վերջը: Սակայն, Լիիի պոեզիայի մեծ մասը հասել է մեզ, պահպանելով կայուն ժաղավրդականություն Չինաստանում և այլուր։

Ընտանեկան անուն և ազգանուն խմբագրել

Անուններ
Չինարեն 李白
Պինյին Li Bai or Li Bo
Զի (): Taibai (Tai-pai; 太白)
Հաո (): Qinglian Jushi (Ch'ing-lien Chu-shih; (Չինարեն))
ակա Shixian ((Չինարեն))

The Poet Saint Immortal Poet

Լի Բայ, Լի Պո, Լի Բո, Ռի Հակու այս բոլոր անուններն էլ օգտագործվել են Արևմուտքում , չնայած՝ բոլորը գրվում են նույն նիշերով[3]: Նրա անունը 白 լատինացված տարբերակում գրվում է որպես  Պո, Բո, Բայ և Պայ տարբերակներով: Հանյու Պինյին-ում, ներկայացված Մանդարին Չինարենարենով հիմնական գործածական համարժեքը Bái և Bó-ն է, սա գրական տարբերակ է, որը սովորաբար օգտագործվում է: Վերափոխվաած տարբերակը, թէ ինչպես նա և ուրիշները  Թանգ թագավորության ժամանակ կարտասանեին դա  Բհեակ-ն է: Նրա բարեկրթական անունը Տայբայ(太白) էր, բառացիորեն «Մեծ Սպիտակ», քանի որ այդ ժամանակ այդպես էր կոչվում Վեներա մոլորակը: Այսպիսով, համադրելով ընտանեկան անունը ազնվական անվան հետ, նրա անունը հանդիպում է Լի Տաիբո,Լի Տաիբաի,Լի Տաի-Պո և այլ տարբերակներով:

Նա հայտնի է  (hao) կամ կեղծանուն Քինգլիանի Շիշին (青蓮居士), որը նշանակում է Տան տեր Ազեր լոտոս (Քիանիլյան քաղաք) կամ «Անմահ Պոետ» մականունով (Գերազանց Բանաստեղծ; Գինին Անմահ(Չինարեն:酒仙; պինյին: Jiuxiān; Wade–Giles: Chiu3-hsien1) Գերազանց Հեռացված ( Չինարեն: 謫仙人; պինյին: Zhéxiānrén; Wade–Giles: Che2-hsien1-jen2), Poet-Knight-errant (պարզեցված Չինարեն: 诗侠; ավանդական Չինարեն:詩俠;pinyin: Shīxiá; Wade–Giles: Shih1-hsia2, կամ «Բանաստեղծ Հերոս»): Ճապոներեն արտասանությունը կարող է լատինացվել «Րի Հակու» կամ «Րի Տաիհակու»:

Կյանք խմբագրել

Երկու «Թանի Գրքերը», Թանի Հին Գիրքը և Թանի Նոր Գիրքը հանդիսանում են Լի Բայի մասին հիմնական մատենագրական աղբյուրները[4]: Այլ աղբյուրները ներառում են ներքին տեղեկություններ Լի Բայի կամ նրա մասին գրված բանաստեղծությունների մասին, և որոշ հատուկ հստակ այլ աղբյուրներ նրա բարեկամ և գրական կատարող Լի Յանգբինի իր մասին հավաքած բանաստեղծությունները։

Ծագում և ծնունդ խմբագրել

Ընդհանուր առմամբ համարվում է, որ Լի Բայը ծնվել է 701 թվականին Սույաբում (碎葉) հին չինական Կենտրոնական Ասիայում (ներկայիս Ղրղստանում)[5], որտեղ նրա ընտանիքը բարգավաճում էր սահմանի վրա առևտրով[6]: Հետագայում նրա հոր՝ Լի Կեի ղեկավարության ներքո (李客) ընտանիքը տեղափոխվում է  Ջիենգու, Սիչուան նահանգի ժամանակակից Չենգդուի մոտ, երբ երեխան մոտ հինգ տարեկան էր: Ընտանիքի տեղափոխման հանգամանքների վերաբերյալ որոշակի առեղծված և անորոշություն կա, ծայրահեղ դեպքում իրավական թույլտվության պակասը, որը, ընդհանուր առմամբ, պահանջվում էր սահմանամերձ շրջաններից դուրս գալու համար, հատկապես, եթե նրա ընտանիքը սահմանված լիներ(աքսորված): Սակայն, չնայած բոլոր ենթադրություններին փաստերը քիչ են:

Նախապատմություն խմբագրել

 
Լի Բայը, նկարված է Nanling Wushuang Pu- ի կողմից Jin Guliang, Ming- ի դինաստիաում։

Երկու ժամանակակիցներ՝ Լի Յանգբինգի (ընտանիքի բարեկամ) և Ֆան Չուանժենգի պատմում են, որ Լիի ընտանիքն ի սկզբանե բնակվել է այժմյա հարավարևմտյան Ջինինգի շրջան, Գանսուում: Լիի նախնիների արմատները գնում են Արևմտյան Լյանգ նահանգի ազնիվ հիմնադիր Լի Գաոին [7]:Սա որոշակի ապացույց է հանդիսանում այն գաղափարի հետ, որ Լիին կապ ունի Տանյան արքայական ընտանիքի հետ: Թանգ կայսրերն ծագում են Արևմտյան Լյան նահանգի իշխաններից: Այս ընտանիքը հայտնի էր որպես Լանգիի Լի սերունդ: Ապացույցները ենթադրում են, որ Սուի դինաստիայի ժամանակ, Լիի նախնիները, այն ժամանակ, ինչ-որ պատճառներով, հասարակության մեջ դասակարգվում էին որպես հասարակ քաղաքացիներ․ ստիպված էին աքսորի ձևով լքել պապական տներիը (այժմ, Գանսու) գնալով այլ վայրերի՝ հետագայում դեպի արևմուտք[8]: Հեռավոր արևելքում աքսորի ընթացքում Լի ընտանիքը ապրում էր Սույե հինավուրց քաղաքում (Սույաբ, ներկայումս Ղրղզստանում հնագիտական վայր, և, թերևս, նաև Թիաոզի ((Չինարեն)) այժմյան Աֆղանստանին մոտակայքում Ghazni, Afghanistan[9]։ Այս տարածքները հին մետաքսի ճանապարհին էին, իսկ Լի ընտանիքը, ամենայն հավանականությամբ, առևտրականներ էին[10]: Նրանց առևտուրը բավականին բարգավաճ էր:[11]

Ծնունդ խմբագրել

Մի հագիոգրաֆիկ գրառման մեջ, երբ Լի Բաիի մայրը հղի էր նրանով նա երազ տեսավ երկնքից վայր ընկնող մեծ սպիտակ աստղի մասին: Սա, կարծես, նպաստել է իր անմահ (նրա մականուններից) լինելու գաղափարին[12]: Մեծ Սպիտակ աստղը Վեներայի հոմանիշն է, օգնում է բացատրել իր բարեկրթական անունը `«Տայ Բայ» կամ «Վեներա»:

Ամուսնություն և ընտանիք խմբագրել

Հայտնի է, որ Լին ամուսնացել է չորս անգամ: Նրա առաջին ամուսնությունը, 727-ին, եղել է նախկին կառավարության նախարարի թոռնուհու հետ[13]: 744 թ.-ին, նա երկրորդ անգամ ամուսնացավ Հենան քաղաքի Լյանգուանի շրջանում: Այս ամուսնությունը Զոնգ (宗) անունով մեկ այլ բանաստեղծի հետ էր, ումից նա զավակներ ուներ[14] նաև բանաստեղծությունների փոխանակում, այդ թվում `կնոջ և երեխաների հանդեպ սիրո շատ արտահայտություններ: Նրա կինը, Զոնգը, Զանգ Չուկեի թոռնուհին էր (宗 楚客, մահացել է 710), կարևոր պաշտոնյա Թանի դինաստիայի ժամանակաշրջանի և Վու Զեթյանի միջգեզական շրջանի:

Վաղ տարիներ խմբագրել

705 թվականին, երբ Լի Բայը չորս տարեկան էր, նրա հայրը գաղտնի տեղափոխեց իր ընտանիքը Սիչուան, Չենգյուի մոտ, որտեղ նա անցկացրեց իր մանկությունը[15]: Այս պահին հուշարձան է հիշատակվում Ջոնգբա քաղաքում, Ջիջինգուում, Սիչուան նահանգում (ժամանակակից գավառի տարածքը, որը հայտնի է որպես Շու, նախկինում անկախ պետության կողմից, որը միացել է Սուի տոհմի կողմից և հետագայում ընդգրկվել է Թանի տոհմի հողերի մեջ)[16]: Սա այժմ անվանապես համապատասխանում է Սիչուան նահանգում գտնվող Ջիենգուու շրջանի քաղաք Քինգլիանի քաղաքը (青蓮 鎮):

Երիտասարդ Լին լայնորեն ուսումնասիրում էր տարբեր գրականություններ՝ այդ թվում նաև Կոնֆուցիոն դասական գրականություն ինչպիսիք են Պոեզիայի Կլասիկ (Շինգի) և Պատմության Կլասիկ (Շուջինգ), ինչպես նաև տարբեր աստղագիտության և մետաֆիզիկայի հետ կապնված նյութեր, որոնցից Կոնֆուցիացիները աշխատում էին խուսափել չնայած, որ նա  դժգոհ էր գրագիտության քննությունը տալուց[17]: «Հարյուր հեղինակ» ընթերցումը ընտանեկան գրական ավանդույթի մի մասն էր, և նա նաև կարողացավ պոեզիա ստեղծել մինչև տաս տարեկան լինելը[18]:Երիտասարդ Լին նաև զբաղվում է այլ գործողություններով, ինչպիսիք են վայրի թռչունների հնազանդեցնելը և սուսերամարտը[19]: Նրա մյուս գործունեությունը ներառում էր ձիավարություն, որսորդություն, ճամփորդում, աղքատներին կամ ճնշվածներին օգնելը՝ ինչպես փողի, այնպես էլ զենքի միջոցով[20]: Ի վերջո, երիտասարդ Լին, կարծես, բավականին հմուտ դարձավ սուսերամարտի արվեստում, քանի որ Լիի կողմից այս ինքնատիպագրական մեջբերումը վկայում և օգնում է նկարագրել այն վայրի կյանքը, որը նա վարում էր իր երիտասարդության ժամանակ Սիչուան քաղաքում.

Երբ ես տասնհինգ տարեկան էի, ես սիրում էի սուրերով խաղալ, և այս արվեստի հետ ես մի քանի մեծ մարդկանց վիճարկեցի[21]:

Մինչև քսան տարեկանը Լին պայքարել է և սպանել մի քանի տղամարդկանց ըստ երևույթին, վեհանձնության պատճառով, ասպետական հնարքների ավանդույթի համաձայն (youxia)[22]:

720թ․-ին նա հարցազրույց է տվել մարզպետ Սայ Թինգին, ով նրան համարում էր հանճար: Թեև նա արտահայտում էր պաշտոնյա դառնալու ցանկություն, նա երբեք չի հանձնել քաղաքացիական ծառայության քննությունը:

Չանգան Ճանապարհին խմբագրել

Սիչուանից հեռանալուց խմբագրել

 
Լի Բայի և Դու Ֆու Չինաստան

Երբ նա իր քսան տարիներ կեսին էր՝ մոտավորապես 725-ին, Լի Բայը հեռացավ Սիչուանից, նավարկելով Յանցզի գետը, Դոնգտինք լճից Նանկին, սկսելով իր թափառաշրջիկ օրերը: Այնուհետև նա վերադարձավ Յունմենգ, այն, ինչ այժմ Հուբեյն է, որտեղ նրա ամուսնությունը թոշակի անցած վարչապետ Թուու Յուիի թոռնուհու հետ կարծես թե ձևավորվեց, բայց կարճ ժամանակամիջոցով[23]: Իր ուղևորության առաջին տարում նա հանդիպեց հայտնի մարդկանց և իր հարստությունից տվեց կարիքավոր ընկերների:

 
Կայսր Մինգհուանգը, նստած է տեռասի վրա, նկատում է Լի Բային պոեզիանգրելու ժամանակ, երբ իր կոշիկները հանվել են (Քին դինաստիայի պատկերացում):

730-ին Լի Բայը փորձեց մնալ Ժոնգան լեռան մայրաքաղաքի Chang'an (Xi'an) մոտակայքում, սակայն չկարողացավ ապահովել դիրքորոշում: Նա նավարկեց Դեղին գետը, կանգնեց Լոյանգի մոտ և տուն գնալուց առաջ այցելեց Տաույուան: 735-ին Լի Բայը գտնվում էր Շանսիում, որտեղ նա միջամտել էր դատական մարտական գործողությունների մեգ ընդդեմ Գո Զիիին, որը հետագայում դարձավ Թան գեներալների ամենախոշորներից մեկը, որպեսզի փոխհատուցի «Շի» շփման ժամանակ[24]: Ըստ երևույթին, նա 740 թ. Տեղափոխվել է Շանդոնգ: Այդ ժամանակ Շանդոնգում նա դարձավ «Բամբուկե թաղամասի վեց անմաքուր» գրականության և գինու ոչ ֆորմալ հայտնի խմբի անդամ [25]: Նա թափառում էր Չժենզիանի և Ջիանսսիի տարածքով, վերջիվերջո ընկերանալով հայտնի թաոիստ քահանա Վու Յունի հետ[26]: 742-ին Վու Յունը հրավիրվեց կայսրի կողմից, ներկա գտնվելու կայսերական դատարանին, որտեղ Լի Բայի գովասանքը մեծ էր[27]:

Չանգանում խմբագրել

Լի Բայի գովեստը Վու Յունի կողմից առաջնորդեց կայսեր Խուանզոնգին (ծնված Լի Լոնգի և նաև հայտնի որպես կայսեր Մինգհուանգ) Լիին Չանանգում ուղեկցել դատարան: Լիի անձը հմայեց արիստոկրատներին և սովորական մարդկանց, այդ թվում `մեկ այլ դաշնակից (և բանաստեղծ), Հե Զհիզհանգին, որը նրան շնորհեց «Անմահ Երկնքից հանված »մականունը:

Իրոք, նախնական լսումից հետո, որտեղ Լի Բեյի հայացքները քաղաքականության մասին  հարցականի տակ դրվեցին , կայսրը այնքան տպավորված էր, որ մեծ խնջույք կազմակերպեց իր պատվին: Այս ճաշկերույթում կայսրին խնդրել էին, որ իր հանդեպ բարեհաճ լինի, անգամ ապուրը համեմի:

Քանի որ Լի Բայը Չինարենից բացի այլ լեզու գիտեր, նա Կայսր Խուանզոնի մոտ աշխատում էր որպես թարգմանիչ:

Մինգ Հուանգը նրան ի վերջո տվեց Հենլինի ակադեմիայում պաշտոն, որը ծառայում էր կայսրության համար գիտական փորձաքննությունների և պոեզիայի մատակարարմամբ: Երբ կայսրը Լի Բեյին հրամայում էր գալ պալատ, հաճախ նա հարբած  էր, բայց ի վիճակի էր ներկայանալ:

Լի Բայը մի քանի բանաստեղծություններ է գրել Կայսրի գեղեցիկ և սիրելի Յանգ Գուիֆեի մասին, ամենասիրված թագավորական կենակիցի մասին: Այս ժամանակահաշրջանում Լի Բայի մասին մի պատմություն էր շրջեռվում Մի անգամ, երբ Լի Բայը հարբած էր, նա իր կոշիկները ցեխոտել էր և Գաո Լիշին ՝ պալատի ամենա քաղաքականապես ուժեղ ներքինիին պահանջեց այդ կոշիկները օգնել հանել հենց կայսրի առջև: Գաոն վիրավորվեց այս խնամակալական ծառայության կատարման խնդրանքից և ավելի ուշ նա կարողացավ համոզել Յանգ Գուիֆեին նեղանալ  իր մասին Լիի բանաստեղծություններից: Յանգ Գուիդիի և Գաո Լիշիի համոզմամբ, Xuanzong- ը չուզենալով, բայց քաղաքավարիորեն ոսկե և արծաթե մեծ նվերներով Լի Բային ուղարկեց հեռու թագավորական դատարանից: Դատարանը լքելուց հետո Լի Բայը օրինականորեն դարձավ Թաոիստ հիմնելով տուն Շանդոնում, բայց հաջորդ տաս տարիների ընթացքում թափառեց հեռու, գրելով բանաստեղծություններ։ Լի Բայը ապրեց և ստեղծագործեց Բիշանում (կամ Բի սարում(碧山), այժմյա Բաիզաո (白兆山)) Յանդիա, Հուբեյում։ Բի սարը (碧山)  Հարց ու պատասխան Լեռներում (山中问答 Shanzhong Wenda) բանաստեղծության մեջի սարն է։

Հանդիպում Դու Ֆուի հետ խմբագրել

Նա հանդիպեց Դու Ֆուին 744-ի աշնանը, այն ժամանակ, երբ նրանք մի մահճակալ էին կիսում և բազում այլ գործողություններ, ինչպիսիք էին ճամփորդությունը, որսորդոթյունը, գինին և պոեզիան, այսպիսով հաստատելով մոտ և երկերետև ընկերություն: Նրանք կրկին հանդիպեցին հաջորդ տարի: Սրանք միակ առիթներն էին, երբ նրանք հանդիպում էին անձամբ, սակայն նրանք շարունակում էին պահպանել հարաբերությունները բանաստեղծության միջոցով: Դա արտացոլվում է Դու Ֆուի տասնյակ բանաստեղծություններում Լի Բայի մասին կամ Լի Բային նվիրված, այդ բանաստեղծությունները գոյատևում են և ցույց տալիս Լի Բայի կապը Դու Ֆուին:

Պատերազմ և աքսորանք խմբագրել

 
Riders on Horseback, Northern Qi Dynasty, the general area of the rebel heartland, although of an earlier date.

755 թ. վերջում գենեռալ Ան Լուշանի կողմից անկարգությունների հարձակումը ներխուժեց ողջ երկիրը: Կայսրը ի վերջո փախչեց Սինչուան և հրաժարվեց կառավարելուց: Այդ խառնաշփոթի ժամանակ թագաժառանգը ինքնիրեն հռչակեց կայս և կառավարության ղեկավար: Ան Շիի խռովությունները շարունակվեցին (ինչպես նրանք հետագայում կոչվեցին, քանզի շարունակվեցին անգամ իրենց սադրիչների մահից հետո, Շի Սիմինգի և այլոց կողմից)։ Լի Բայը դարձավ Պրինց Յոնգի աքունական խորհրդատուն, ով Մինգ Հուանգի (կայսրուհի Խուանսոնգ ի) որդիներից մեկն էր, ով հեռու էր ժառանգների ցուցակի առաջին տեղից, մինչդեռ 756-ին Խուանզոնգի հրաժարվելուց հետո հռչակվել էր որպես կայսրական իշխանություն: Սակայն, անգամ մինչ կայսրության արտաքին թշնամիներին պարտվելը, երկու եղբայրները արդեն միմյանց հետ կռվում էին իրենց բանակներով: 757 թ.-ին, երբ կայսրը պարտվեց իշխանությունը եղբորը, Լի Բեյը փախավ, սակայն հետագայում բռնվեց, բանտարկվեց Ջիուջանգում դատապարտվելով մահվան:Հայտնի և հզոր բանակի գեներալ Գո Զիին և ուրիշներ միջամտեցին. Գո Զիին այն մարդն էր ում Լի Բեյը մի քանի տասնամյակներ առաջ փրկել էր ռազմական դատարանից: Նրա կինը ՝ տիկին Զոնգը և ուրիշները (օրինակ, Սոնգ Ռուոոսին) ստորագրեցին պետիցիա գթության համար։

Լե Բայի մահվան դատավճռի փոխարեն գեներալ Գուո Զիիի առաջարկում էր փոխանակել իր պաշտոնական կոչումը, արդյունքում նա աքսորվեց՝ տեղափոխվելով Ելանգ: Ելանգը ( այժմ Գուչիչը) գտնվում էր կայսրության հեռավոր հարավ-արևմտյան մասում ու համարվում էր չինական քաղաքակրթությունից և մշակույթից դուրս: Լի Բայը դեպի Ելանգը գնաց մի փոքր շտապելով, ճանապարհին կանգ առնելով՝ երկարատև սոցիալական այցերի (երբեմն ամիսների ընթացքում),և բանաստեղծությունններ գրելու համար,որ հետագա սերունդներին  թողնի իր ճամփորդության մասին մանրամասն նկարագրություններ: Կայսերական ներման մասին լուրը հասավ նրան, երբ նա նույնիսկ Ելանին մոտ չէր հասել: Նա հասել էր ընդամենը Ուշանին, երբ 759-ին շնորհվեց ներման :

Վերադարձ և այլ ճանապարհորդություններ խմբագրել

Երբ Լին ստացավ իր պատժի հեռացման լուրը, նա գետով իջավ դեպի Ջիանգքսի, անցնելով Բայդիչոնգը, Կուզհոու ճանապարհով, նույն կերպ ներգրավվելով սննդի, գինու, լավ ընկերության հաճույքների և բանաստեղծություններ գրելու մեջ․ նրա «Բայդիից առավոտյան գնալը» բանաստեղծությունը պատմում է իր ճամփորդությունների այս փուլը, ինչպես նաև պոետիկորեն ծաղրում է  թշնամիներին ու զավթիչներին, ենթադրում է իր կապիկների պատկերներից:Թեև Լին չթողեց իր թափառական ապրելակերպը, այնուամենայնիվ, նա ընդհանուր առմամբ սահմանափակեց իր ճանապարհորդությունները դեպի Նանկին և երկու Անհու քաղաքներ Խուանչոնգ և Լի Յան (ժամանակակից Զաո շրջանում): Այս ժամանակաշրջանի նրա բանաստեղծությունները ներառում են բնության և հասարակական-քաղաքական բողոքների բանաստեղծություններ: Ի վերջո, 762-ին, Լի- ի բարեկամ  Լի Յանգբինգը դարձավ Դանգտուի դատավորը, և Լի Բեյը գնաց նրա հետ այնտեղ։ Միևնույն ժամանակ, Սուզոնգ և Խուանզոնգը երկուսն էլ մահացան կարճ ժամանակահատվածում, իսկ Չինաստանը ունեցավ նոր կայսր:

Բացի այդ, Չինաստանը ներգրավված էր նոր ջանքերի գործադրումով, որպեսզի խոչընդոտի Անշի ապստամբություններից բխող հետագա ռազմական խանգարումները, իսկ Լին կամավոր ծառայեց  չինական հրամանատար Լի Գոֆիիի գլխավոր շտաբում: Սակայն, 61 տարեկանում Լին հիվանդացավ և առողջությունը թույլ չտվեց, որ նա կատարի իր ծրագիրը։

Մահ խմբագրել

 
Լի Բայի հուշահամալիր հրապարակը, Ջիանիգու, Սիչուան

Նոր կայսր Դայոնգը 762 թ․-ին Լի Բային  կոչեց Ձախ Հրամանատարի գրասենյակի ռեգիստրը: Սակայն, այն ժամանակ, երբ կայսրական հրամանագիրը հասավ Դանգթու, Անհուին, Լի Բայն արդեն մեռած էր: Չինական չճանաչված աղբյուրներից նրա մահվան մասին երկար ու երբեմն պատկերավոր ավանդույթ կա,  որ Լի Բայը խորտակվել է նավից, երբ փորձել է բռնել Յանգցի գետի լուսնի արտացոլումը, մի բան որին հետագայում հավատցել էր Հերբերտ Ջայլսը: Սակայն, մահվան իրական պատճառը բավականին բնական էր, չնայած, հնարավոր է կապված էր նրա ծանր կենսակերպին: Այնուամենայնիվ, այս լեգենդը ունի իր տեղը չիանական մշակույթում:

Լի Բայի հուշարձանը գտնվում է հենց Մա Անշանի արևմուտքում:

Գեղագրություն խմբագրել

 
The only surviving calligraphy in Li Bai's own handwriting, titled Shangyangtai (To the Balcony), located at the Palace Museum in Beijing, China.[28]

Լի Բայը նաև հմուտ գեղագրետ էր, չնայած մինչ օրս պահապնվել է միայն մեկ աշխատանք իր իսկ ձեռագրով: Կտորը վերնագրված է Shangyangtai (Going Up To Sun Terrace), որը 38.1  ու 28.5 սանտիմետր երկարությամբ է (15.0 × 11.2 ), երկար (հետագայում ավելացվել է մի տիտղոս, որում գրված է Emperor Huizong Song- ի ու Հ․Գ -ով ավելացրած Qianlong կայսրության կողմից); գեղագրությունը գտնվում է  Չինաստանի Պեկին քաղաքի Պալատ թանգարանում:

Պահպանված տեքստեր և խմբագրում խմբագրել

Նույնիսկ երկու ամենահայտնի և ամենատարբեր կերպով խմբագրված թանգի բանաստեղծները՝ Լի Բայն ու Դու Ֆուն, ազդվեցին կայսերական Թանգ գրադարանների ոչնչացման և խախտման ժամանակ բազմաթիվ մասնավոր հավաքածուների կորստից: Չնայած Լի Բայի բանաստեղծություններից շատերը պահպանվել են, մեծամասնությունը կորել է, և տարբեր տեքստերի տարբերակների վերաբերյալ դժվարություններ կան: Լի Բայի աշխատանքը խմբագրելու ամենահին ջանք թափածնից մեկը եղել է Դանգտիի մագիստրոս, իր ազգական Լի Յանգբինգին, որի հետ նա անցկացրել է իր վերջին տարիներին և ում վստահել է իր ձեռագրերը: Այնուամենայնիվ, առավել վստահելի տեքստերը պարտադիր չի, որ լինեն ամենավաղ հրատարակություններում: Սոնգ թագավորության գիտնականները ստեղծեցին իր պոեզիայի տարբեր հրատարակությունները, սակայն մինչև Քինգի թագավորության լինելը, այնպիսի հավաքածուներ, ինչպես Քուան Թանգշի (Ամբողջական Թանգ բանաստեղծություններ), դարձրել էին ամենատարբեր ուսումնասիրությունները այն ժամանակվա պահպանված տեքստերի:

Թեմաներ խմբագրել

Քննադատները կենտրոնացել են Լի Բայի ուժեղ զգացման `բանաստեղծական ավանդության շարունակականության վրա, նրա ալկոհոլային խմիչքների փառավորումը (իսկապես, հարբեցողության անկեղծ նշումը), նրա անձի օգտագործումը, նրա պատկերների որոշ երևակայական ծայրահեղություններ, նրա տիրապետումը ձևական բանաստեղծական կանոնների և նրա ունակությունը համադրելու այս բոլորը կարծես թե հեշտությամբ և վիրտուոզությամբ, որպեսզի ստեղծի անզուգական պոեզիա: Լիի պոեզիայի այլ թեմաները, նկատված հատկապես 20-րդ դարում արտահայտում էին կարեկցանք ընդհանուր ժողովրդի համար և հակակրանք անօգուտ պատերազմների նկատմամբ (նույնիսկ այն ժամանակ, երբ կայսրը հրամայում էր իրեն):

Բանաստեղծ ավանդույթ խմբագրել

Լի Բայ- ն ուներ ուժեղ ներքին զգացմունքն, որ ինքը բանաստեղծական ավանդույթի մի մաս: «Հանճարը» Լի Բայը պատմում է մի վերջին պատմություն « գտնվում է իր գրական ավանդույթի ամբողջ հրամանատարության ներքո է, իսկ նրա չկուն սրամտությունը (առանց կոտրվելու) բացահատում է  յուրահատուկ անձնական իդոմը... »։Բորթոն Ուոթսոնը նրան համեմատում է Դու Ֆուին, ասում է Լիի պոեզիան, «հիմնականում հետընթաց հայացք ունի, որը ավելի շատ ներկայացնում է անցյալի խոստումների վերածնունդը և կատարումը ու փառքը, քան ապագայի կանխագուշակումը»։ Որպես վկայություն ՝Ուոթսոնը ավելացնում է, որ, Լի Բային վերագրված բոլոր բանաստեղծություններից, մոտ մեկ վեցերորդը `յեֆու- ի տեսքով են, կամ, այլ կերպ ասած ավանդական ժողովրդական բալլադներից վերածված բառեր են: Որպես հետագա ապացույց, Ուոթսոնը մատնանշում է Լի Բայի կողմից հիսուն ինը բանաստեղծությունների հավաքածուի գոյությունը անվանված Գու Ֆենգ կամ Հին ձևով,որը մասնավորապես, հարգանքի է արժանի Հան և Վեյի դինաստիաների պոեզիան է: Նրա որոշակի բանաստեղծությունների հիացմունքն արտահայտվում է նաև կոնկրետ ակնարկներով, օրինակ՝ Քու Յուան կամ Տաո Յուանման, և երբեմն հենց անունով, օրինակ՝ Դու Ֆու։ Լի Բայի կողմից պատմության ավելի ընդհանուր գնահատական ցուցադրվում է, հուայգու ժանրի իր բանաստեղծություններում  կամ անցյալի մասին մտքերը «չինական պոեզիայի անթառամ թեմաներից» մինչ, «բանաստեղծը զննում է անցյալի փառքի ավերակները »։

Զմայլված Գինով և Լուսնով խմբագրել

 
Chinese rice wine

Ջոն Ս. Հ. Վուն  նկատեց, որ «ոմանք միգուցե ավելի շատ գինի են խմել, քան Լի Բայը, սակայն ոչ ոք գինու մասին ավելի շատ բանաստեղծություններ չի գրել: Դասական չինացի բանաստեղծները հաճախ կապված էին գինի խմելու հետ, և Լի Բայը չինական գիտական խմբերի մի մասն էր կազմում՝ Չանգանում իր ընկեր Դու Ֆույի հետ «Գինու գավաթի ութ անմարդները» անվանմամբ: Չինացիները, ընդհանուր առմամբ, չէին համարում ալկոհոլի ոչ չափավոր օգտագործումը որպես անբար կամ անառողջ: Ջեյմս Ջ․ Յ Լիուն նշում է, որ պոեզիայի մեջ zui -ն «չի նշանակում « խմած »,« հարբաց», կամ « զրպարտված », այլ պարզապես նշանակում է, որ մտավոր կերպով հեռվացցած լինել մեկի նորմալ մտահոգություններից բնականոն կախվածությունից ...», Լյուին թարգմանում է zui-ն որպես: «գինով զմայլված»: Սակայն, «Ութ անմահները» խմում էին անսովոր աստիճանի, չնայած նրանք այնուամենայնիվ դիտվում էին որպես հաճելի տարօրինակ: Բերտոն Ուոթսոնը եզրակացրեց, որ «նախկինում բոլոր չինական բանաստեղծները տոնում էին գինու ուրախությունները, բայց ոչ ոք չեր ուրախանում այդպիսի անխոնջ կերպով և նման անկեղծ համոզմունքով , որով ուրախանում էր Լի Բայը»:

Լի Բայի ամենահայտնի բանաստեղծություններից մեկն է՝ Արթնացում Հարբածոիթյունից Գարանային Օրում (春日醉起言志)։

Արթնացում Հարբածոիթյունից Գարանային Օրում (春日醉起言志)։

處世若大夢,  

胡爲勞其生.  

所以終日醉,  

頹然臥前楹.  

覺來盼庭前,  

一鳥花間鳴.  

借問此何時,  

春風語流鶯.  

感之欲嘆息,  

對酒還自傾.  

浩歌待明月,  

曲盡已忘情.  

Երևակայական պատներներ խմբագրել

Լի Բայի պոեզիայի կարևոր հատկանիշներ են  «երևակայությունը և մանկական զարմանքի թեթևության երանգը, որ տարածվում է մեծ մասում »: Բուրթոն Ուոթսոնը վերագրում է Թաոիստ մոգերի հանդեպ հետաքրքրությամբ․ Թաոիստ մեհանձները սարերում սովորել են ալքիմիա և խելամտությու, որպեսզի դառնան սիեն կամ անմահ էակներ։ Նրա գործերում կա Թաոիզմի ուժեղ ազդեցություն թե՝ զգացմունքերի արտահատամն մեջ, և՛ թե՝ նրանց ինքնաբուխ ոճում  և «նրա բանաստեղծությունների մեծ մասը կապված են լեռների, հաճախ վերելքների նկարագրություններով, որոնք կեսից վերածվում են երևակայության ճամփորդությունների՝ անցնելով փաստացի լեռնային տեսարաններից դեպի բնության աստվածների տեսլականներ, անմահներ և «Թաոական գիտելիքի զմրուխտյա կույսեր»: Ուոթսոնը սա տեսնում է որպես մեկ այլ ապացույց Լի Բայի և անցյալի կապ միջև նաև Չուցի ու վաղ ֆու ի ավանդույթների շարունակության։Ուոթսոնը համարում է, որ այս «երևակայական տարրը» գտնվում է Լի Բայի լեռների և սելեստիալ առարկաների «զվարճալի բնութագրիչները» օգտագործման ետևում։

Հայրենիքի կարոտ խմբագրել

Քննադատ Ջեյմս Ջ. Յ. Լյուը նշում է, որ «չինացի բանաստեղծները, կարծես, մշտապես ցավում են իրենց արտաքսման և տուն վերադառնալու ցանկությամբ: Արևմտյան ընթերցողների համար սա կարող է  զգացմունքային թվալ, բայց պետք է հիշել, որ Չինաստանի հսկայականության ու հաղորդակցման դժվարությունների մասին ...սուր հակադրությունը հիմնական քաղաքների բարձր մշակութային կյանքի և երկրի հեռավոր շրջաններում ծանր պայմանների ու ընտանիքի կարևորության միջև .... «Զարմանալի չէ, նա եզրակացնում է, որ հայրենիքի կարոտը պետք է դառնար« մշտական » և, հետևաբար, ավանդական, թեմա չինական գրականության մեջ»։Լյուն իբրև օրինակ է ներկայացնում Լիի «Խաղաղ գիշերվա միտքը» բանաստեղծությունը (նաև թարգմանված «Լուսավորող Լուսնյակ»), որը սովորաբար Չինաստանի դպրոցականները սովորում են:Ընդամենը  20 բառով, բանաստեղծությունը օգտագործում է լուսավոր լուսնային լույսի և ցրտին պատկերներ, որպեսզի ներկայացնի հայրենիքի կարոտի զգացմունքը: Այս բանաստեղծության մի քանի հրատարակություններ կան:

Գիշերային մտքեր

床前明月光,

疑是地上霜,

舉頭望明月,

低頭思故鄉。  

Երաժշտական թերթիկում հրատարակված է այս բանաստեղծության երգը (չինական տարբերակով):

Անձի օգտագործում խմբագրել

Լի Բայը նաև տարբեր տեսակետներից բազմաթիվ բանաստեղծություններ է գրել , այդ թվում նաև կանանց տեսակետից: Օրինակ՝ նա մի քանի բանաստեղծություններ է գրել «Զի Յե» կամ «Տիկին Կեսգիշեր» ոճով, ինչպես նաև «Han folk-ballad» ոճի բանաստեղծություններ։

Տեխնիկական վիրտուոզություն խմբագրել

Լի Բայը հայտնի է պոեզիայի տեխնիկական վարպետությամբ և իր հատվածների վարպետությամբ:. Բանաստեղծական տեսանկյունից «քննադատները ընդհանուր առմամբ համաձայն են, որ Լի Բայը ոչ մի նշանակալի նորարարություն չի արել ... թեմաներում և բովանդակության մեջ նույնպես, նրա պոեզիան զգալիորեն ավելի քիչ է նոր տարրերով, քան այն հմտությունը, որով նա լուսավորում է հինները։

Բորթոն Ուոթսոնը մեկնաբանում է Լի Բայի հայտնի բանաստեղծության մասին, որը թարգմանվում է որպես «Բերեք գինին»․ «հատուկ է Լի Բայի աշխատանքին, այն ունի շնորհք և անկաշկանդ արժանապատվություն, որը ինչ-որ կերպ ավելի ազդեցիկ է դարձնում, քան նույնի  ավելի վաղ մշակված տարբերակը:Լի Բայի «ուեֆու» բանաստեղծությունները կոչվել են մեծագույն ՝ժամանակի Մինգ տոհմի գիտնական և գրող Հու Յինգլինի կողմից:Լի Բայը հատկապես գերազանց է եղել Գուշիի կամ «հին ոճով» բանաստեղծություններում, պոեզիայի մի տեսակ, որը թույլ է տալիս մեծ ազատություն գործի ձևի և բովանդակության առումով:Օրինակ `նրա «Շուն յունը» բանաստեղծությունը, որը  Վիտեր Բինների կողմից թարգմանվել է որպես «Շուի Ծանր Ճանապարհը»:Շուն պոետիկ տերմին է Սիչուանի համար , ապաստանի նշանակետը, որ կայսր Քուինզունգը համարում էր փախչելու, որպեսզի փախչեր ապստամբ գեներալ Ան Լուշանի մոտեցող ուժերից: Ուոթսոնը նշում է, որ այս բանաստեղծությունում «գարծածվում են տեղեր է որոնք ընդգրկում են չորսից մինչև տասնմեկ նիշ, տողերի ձևերն էլ, իրենց անկանոնությամբ ենթադրում են սիգի պես ու խճճված Սիչուանի լեռնային ճանապարհները»։ Լի Բայը եղել է նաև Ջուեջուի վարպետ: Մինգ դինաստիայի բանաստեղծ Լի Փան Լոնգը կարծում է, որ Լի Բայը Թանգ դինաստիայի ամենամեծ Ջուեջուի վարպետն է: Լի Բայը հիշատակվում է նաև որպես Լյուչիի (պոեզիայի) կամ «կարգավորվող հատվածի» վարպետ, այն ժամանակվա ամենապահանջվող ձևը: Ուոթսոնը նշում է, որ չնայած «Ընկերոջ Ճանապարհել» բանաստեղծությունը «անսովոր էր, որ խախտում է կանոնը, որ երկու միջին տները ... պետք է հետևեն բանավոր զուգահեռությանը», ավելացնելով, որ չինացի քննադատները ներել են այս խնդրի խախտումը  Լիի նման մի հանճարեղի։

Ազդեցություն խմբագրել

Արևելք խմբագրել

 
Գարնանային երեկոյի խնջույք՝ Դեղձի և Տանձի ծաղկած այգում Լի Բայի խոսքերով, նկարված Լեն Մեի կողմից ՝17րդ դ․-ի վերջին և 18րդ դ․-ի սկզբին, Ազգային պալատի թանգարան, Տայպեյ։

Լի Բայի պոեզիան իր ժամանակներում շատ ազդեցիկ էր, ինչպես նաև հետագա հետագա սերունդների համար: Հենց սկզբից նա միացավ Դու Ֆուի հետ: Վերջերս գիտնական Պաուլա Վարսանոն նշում է, որ «գրական երևակայության մեջ նրանք մնացել են և մնում են Թանգի ինչպես նաև Չինաստանի երկու խոշորագույն բանաստեղծները»:Այնուամենայնիվ, նա նկատում է համառություն «այն, ինչ մենք կարող ենք ճիշտ կոչել «Լի-Դու բանավեճը», որի պայմանները այնքան խորն են դարձել այս երկու բանաստեղծների շրջապատի քննադատական դիսկուրսում, որ գրեթե ցանկացած մեկի բնութագիրը ենթադրում է մյուսի անուղղակի քննադատումը»: Լիի ազդեցությունը ցուցադրվել է նաև չինական մշակութային ազդեցության անմիջական աշխարհագրական տարածքում, որը հայտնի է որպես Ճապոնիայում Ռիգ Հակու անունով:Այս ազդեցությունն այսօր էլ շարունակում է մնալ: Օրինակները տատանվում են պոեզիայից,նկարչություն և գրականություն: Իր կյանքի ընթացքում, իր բազմաթիվ թափառումների  ժամանակ և Չանմանում դատավարության ժամանակ նա հանդիպեց ու բաժանվեց տարբեր ժամանակակից բանաստեղծներից: Այս հանդիպումները և բաժանումները սովորական ավանդույթ էին ժամանակի մտավորակնների համար, վառ օրինակ էր հանդիսանում Դու Ֆուի հետ նրա հարաբերությունները: Իր մահից հետո անգամ նրա ազդեցությունը շարունակում էր աճել: Մոտ չորս դար անց,օրինակ, Սոն դինաստիայի ժամանակ, Յանգ Վանլինի անդրադարձավ իր «Խմելո միայնակ Լուսնի տակ», բանաստեղծությանը, օգտագործելով նույն գուշի, կամ հին-ոճ բանստեղծական ձևը։ 20-րդ դարում Լի Բայը նույնիսկ ազդեց Մաո Զեդոնի պոեզիայի վրա: Չինաստանում իր «Խաղաղ գիշերվա միտք» բանաստեղծությունը, որն արտացոլում է տնից հեռացող զբոսաշրջիկի կարոտախտը լայնորեն «անգիր է արվում դպրոցական երեխաների կողմից և մեջբերվում մեծահասակների կողմից»:

Արևմուտք խմբագրել

Լի Բայի հատվածի ևս մեկ վառ երաժշտական դրույթ կա ամերիկացի կոմպոզիտոր Հարրի Փարչի կողմից, որի Լի Պո Տասնյոթ Երգի բառերը ձայնային ներդաշնակության և  Վերամշակված Ջյութակ (Փարչի սեփական ստեղծած գործիքը) հիմնված են Լի Պոի գործերի տեքստերի վրա, չինացի բանաստեղծությունը թարգմանեց Շիգեոշի Օբատան։ Բրազիլիայում երգահան Բետո Ֆուրկիմը իր «Muito Prazer» ձայնասկավառակում ներառեց «Jing Ye Si» բանաստեղծության երաժշտական կարագադրումը:

Էզրա Փաունդ խմբագրել

Լի Բայը Արևմուտքում ազդեցիկ է, մասամբ Էզրա Փաունդի տարբերակները նրա որոշ բանաստեղծությունների հավաքածուում Cathay- ում (Փաունդը՝ իր անունը թարգմանել է ճապոնական ձևով, որպես «Rihaku»)

Լի Բայի փոխազդեցությունը բնության,ընկերության, նրա գինու հանդեպ սերո և կյանքի սուր դիտարկումները  տեղեկացնում են իր ավելի հայտնի բանաստեղծություններին։ Որոշ բանաստեղծություններըշ ինչպես Changgan xing- ը (թարգմանվել է Եզրա Փաունդի կողմից որպես «Գետի առևտրականի կնոջ` նամակ »), արձանագրում է սովորական մարդկանց դժվարությունները կամ զգացմունքները։ Ազատամիտ, բայց բանաստեղծորեն ազդեցիկ թարգմանության կամ ադապտացիայի օրինակ է իր կատարած բանաստեղծությունների ճապոնական տարբերակների հիման վրա, հիմնականում հիմնված Էրնեստ Ֆենոլլոսայի և Մորի և Արիգայի պրոֆեսորների վրա:

Գուստավ Մահլեր խմբագրել

Լի Բայի պոեզիայի հիմքում ընկած գաղափարները մեծ ազդեցություն ունեցան 20-րդ դարի ամերիկյան ընթացքում  Իմաժիզմի և Մոդեռնիզմի ձևավորման վրա: Բացի այդ, Գուստավ Մահլերըներառեց Լի Բայի չորս ստեղծագործություններ իր սիմֆոնիկ երգի ցիկլի Das Lied von der Erde- ի մեջ: Սրանք վերցված էին էին Հնաս Բետգեի ազատ գերմանական թարգմանություններից, որ հրապարակվել է Die chinesische Flöte (The Chinese Flute) ծաղկաբանության մեջ, Բետգեն հիմնել է Հանս Հեիյլմենի Chinesische Lyrik (1905) հավաքածուի վրա։ Հեյլմենը աշխատել է թարգամնել 19-րդ դարի նորարաությունները ֆրանսերեն .երեքը Մարկիզ դ՛Հարվի դե Սեյնթ-Դենիս-ի կողմից և մեկը (միայն հեռակա կապված Չինաստանի հետ) Ջուդիթ Գոթիերի կողմից: Մահլերը ազատորեն փոխեց Բետգեի տեքստը:

Թարգմանություն խմբագրել

Լի Բայի պոեզիան Եվրոպա է մտել Ջին Ժոզեֆ Մարի Ամիոտի շնորհիվ, ավ Ճիզվիտի միսիոն էր Պեկինում, հետևյալ ժողովածում՝ Portraits des Célèbres Chinois, published in the series Mémoires concernant l'histoire, les sciences, les arts, les mœurs, les usages, &c. des Chinois, par les missionnaires de Pekin. (1776–1797)։ Հետագա ֆրանսերեն թարգմանությունները հրատարակել է Մարկիզ դ՛Հարվի դե Սեյնթ-Դենիս իր 1862թ «Poésies de l'Époque des Thang-ում»։Ժոզեֆ Էդկինսը 1888 թ-ին կարդացել է «Լի Թի-Պո» թերթը, Peking Oriental Society- ին, որը հետագայում հրապարակվել է այս հասարակության ամսագրում: Վաղ չինաբան Հերբերտ Ալեն Ջայլսը ներառեց Լի Բայի թարգմանությունները  իր 1898 թ. հրատարակած Չինական Պոեզիան Անգլերենով և իր Չինական գրականության պատմությունում (1901): Երրորդ վաղ անգլերեն թարգմանողը եղել է Լ. Քրանմեր-Բինգը (1872-1945): Նա ներառել է Լի Բային իր Lute of Jade: Being Selections from the Classical Poets of China (1909) և A Feast of Lanterns (1916) ժողովաշուներում։ Նրանցից ոչ մեկ չի աշխատել ուղղակիորեն չինարենի հետ. Փոուդը հենվել է քիչ թե շատ բառացիի, բառ առ բառ, այնուամենայինվ ոչ ճշգրիտ, Էռնեստ Ֆենոլլոսայի թարգմանություններին և ինչպես Փոունդն էր կոչում պրոֆեսոր Մորի և Արիգայի «վերծանումենրիին».Լոուելը Ֆլորենս Էսսուֆիի մասին: Վիթթեռ Բայնեռը Կիան Կան-հու ի օգնությամբ ավելացրեց մի քանի Լիի պոեմներ իր Զմրուխտե Լեռը-ում (1939)։ Չնայած որ Լին իր նախընտրելի պոետներից չեր, Արթուր Վալեյը  անգլերեն թարգմանեց մի քանի պեմներ Asiatic Review-համար, և ներառեց դրանք իր Եվս մի քանի չինական թարգմանություն-ում։ Շիգեյոշի Օբատան իր 1922 Լի Պո-ի աշխատանքներ-ում պնդում էր, որ նա  «առաջին անգամ փորձ էր արել գործ ունենալ չինական որևէ բանաստեղծի հետ՝ բացառապես մեկ գրքում , որպեսզի նրան ներկայաի անգլախոս աշխարհին:Լի Բայը դարձավ շատ թարգմանիչների համար սիրված ՝ իր պարզ և թվացյալ պարզ ոճի շնորհիվ: Հետագ թարգմանությունները չափազանց շատ են, այստեղ քննարկելու համար, սակայն Լիի բանաստեղծությունների լայն ընտրությունը, թարգմանիչների կողմից թարգմանությունները, ընդգրկված են Ջոն Մենֆորդի և ժոզեֆ Ս. Մ. Լաու-ի, Դասական չինարեն գրականություն-ի մեջ (2000)։

Օրինակային թարգմանություն խմբագրել

Լի Բայի լավագույն հայտնի բանաստեղծություններից մեկը և նրա գրելու լավ օրինակներից է Միայնակ Ըմպելը Լուսնու Լույսով(月下獨酌, pinyin: Yuè Xià Dú Zhuó), որը թարգմանվել է անգլերեն տարբեր հեղինակների կողմից, նաև թարգմանիչ Արթուր Վալեյի կողմից:

 
Text of Li Bai's poem Drinking Alone by Moonlight, in the classical top-to-bottom, right-to-left order

花間一壺酒。  

獨酌無相親。  

舉杯邀明月。  

對影成三人。  

月既不解飲。  

影徒隨我身。  

暫伴月將影。  

行樂須及春。  

我歌月徘徊。  

我舞影零亂。  

醒時同交歡。  

醉後各分散。

永結無情遊。  

相期邈雲漢。  

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. The New Book of Tang 文宗時,詔以白歌詩、裴旻劍舞、張旭草書為「三絕」
  2. 河岳英靈集
  3. Barnstone, Tony and Chou Ping (2010). The Anchor Book of Chinese Poetry: From Ancient to Contemporary, The Full 3000-Year Tradition. Random House. էջ 116. ISBN 9780307481474.
  4. Obata, Part III
  5. Beckwith, 127
  6. Sun, 20
  7. Obata, 8
  8. Wu, 57-58
  9. Elling Eide, "On Li Po", Perspectives on the T'ang (New Haven, London: Yale University Press, 1973), 388.
  10. Eide (1973), 389.
  11. Sun, 1982, 20 and 21
  12. Wu, 59
  13. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Sun, 202» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  14. Sun, 24, 25, and 166
  15. Wu, 58
  16. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Sun, 203» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  17. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Wu, 582» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  18. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Sun, 204» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  19. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Wu, 583» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  20. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Sun, 205» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  21. Wu, 58. Translation by Wu. Note that by East Asian age reckoning, this would be fourteen rather than fifteen years old.
  22. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Wu, 584» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  23. Wu, 58-59
  24. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Wu, 592» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  25. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Wu, 593» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  26. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Wu, 594» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  27. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Wu, 595» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  28. Belbin, Charles and T. R. Wang. «Going Up To Sun Terrace by Li Bai: An Explication, Translation & History». Flashpoint Magazine. «It is now housed in the Palace Museum in Beijing. Scholars commonly acknowledge it as authentic and the only known surviving piece of calligraphy by Li Bai.» {{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (օգնություն)

Գրականություն խմբագրել

Translations into English խմբագրել

  • Cooper, Arthur (1973). Li Po and Tu Fu: Poems Selected and Translated with an Introduction and Notes (Penguin Classics, 1973). 978-0-14-044272-4.
  • Hinton, David (2008). Classical Chinese Poetry: An Anthology. New York: Farrar, Straus, and Giroux. 0-374-10536-7 / 978-0-374-10536-5.
  • Hinton, David (1998). The Selected Poems of Li Po (Anvil Press Poetry, 1998). 978-0-85646-291-7 .
  • Holyoak, Keith (translator) (2007). Facing the Moon: Poems of Li Bai and Du Fu. (Durham, NH: Oyster River Press). 978-1-882291-04-5.
  • Obata, Shigeyoshi. (1922) The Works of Li Po, the Chinese Poet. (New York: Dutton). Reprinted: New York: Paragon, 1965. Free E-Book.
  • Pound, Ezra (1915). Cathay (Elkin Mathews, London). ASIN B00085NWJI
  • Stimson, Hugh M. (1976). Fifty-five T'ang Poems. Far Eastern Publications: Yale University. 0-88710-026-0
  • Seth, Vikram (translator) (1992). Three Chinese Poets: Translations of Poems by Wang Wei, Li Bai, and Du Fu. (London: Faber & Faber). 0-571-16653-9.
  • Weinberger, Eliot. The New Directions Anthology of Classical Chinese Poetry. (New York: New Directions, 2004). 0-8112-1605-5. Introduction, with translations by William Carlos Williams, Ezra Pound, Kenneth Rexroth, Gary Snyder, and David Hinton.
  • Watson, Burton (1971). Chinese Lyricism: Shih Poetry from the Second to the Twelfth Century. New York: Columbia University Press. 0-231-03464-4
  • Mao, Xian (2013). Children's Version of 60 Classical Chinese Poems. eBook: Kindle Direct Publishing. ISBN 978-14685-5904-0.
  • Sun, Yu [孫瑜], translation, introduction, and commentary (1982). Li Po-A New Translation 李白詩新譯. Hong Kong: The Commercial Press, 962 07 1025 8

Background and criticism խմբագրել

  • Edkins, Joseph (1888). "Li Tai-po as a Poet", The China Review, Vol. 17 No. 1 (1888 Jul) [1]. Retrieved from [2], 19 January 2011.
  • Eide, Elling (1973). "On Li Po", in Perspectives on the T'ang. New Haven, London: Yale University Press, 367-403.
  • Frankel, Hans H. (1978). The Flowering Plum and the Palace Lady. (New Haven and London: Yale University Press) 0-300-02242-5.
  • Kroll, Paul (2001). “Poetry of the T’ang Dynasty,” in Victor H. Mair. ed., The Columbia History of Chinese Literature. (New York: Columbia University Press, 2001). 0231109849, pp. 274–313.
  • Stephen Owen 'Li Po: a new concept of genius," in Stephen Owen. The Great Age of Chinese Poetry : The High T'ang. (New Haven Conn.: Yale University Press, 1981). 9780300023671.
  • Varsano, Paula M. (2003). Tracking the Banished Immortal: The Poetry of Li Bo and its Critical Reception (University of Hawai'i Press, 2003). 978-0-8248-2573-7, [3]
  • Varsano, Paula (2014). «Li Bai and Du Fu». Oxford Bibliographies Online. Oxford University Press. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (օգնություն); Unknown parameter |authormask= ignored (|author-mask= suggested) (օգնություն). Lists and evaluates scholarship and translations.
  • Waley, Arthur (1950). The Poetry and Career of Li Po (New York: MacMillan, 1950). ASIN B0006ASTS4.
  • Wu, John C. H. (1972). The Four Seasons of Tang Poetry. Rutland, Vermont: Charles E. Tuttle. 978-0-8048-0197-3

Արտաքին հղումներ խմբագրել