Մասնակից:Սյուզի/Ավազարկղ Դ

Ճապոնական սպիտակ սոճի ԱՄՆ ազգային դենդրարիումում

Բոնսայ (ճապ. 盆栽 տառ. «սկուտեղի մեջ աճեցրած») - գաճաճ ծառեր աճեցնելու արվեստ: Բույսերի աճը կարգավորվում է հարթ արմատային համակարգի շնորհիվ: Չինաստանում կա նման մի արվեստ,որը կոչվում է «Պենցզին»:

Պատմություն

Բոնսայ տեսակը առաջացել է Չինաստանում և վերաբերում են Տան դինաստիայի ժամանակաշրջանին (VIII—X դդ.): Պատի վրա կատարվող գեղանկարչության մեջ գտնվում են պենցզայ պատկերներ - բույսեր վերցված բնությունից և տեղավորած թաղարների մեջ:

Ծաղկող Մրտավարդ աճեցրած բոնսայ ձևով

«Բոնսայ» բառը առաջացել է չինական «պենցայ» բառից և նշանակում է «սկուտեղի մեջ աճեցրած»:

Լեգենդներից մեկն ասում է, որ ոմն կայսր հրամայել է բոլեր ծառերից, քաղաքներից, գետերից, լեռներից փոքր կայսրություն ստեղծել: Հենց այս նպատակով էլ ստեղծվել են փոքր ծառերը : Ենթադրվում է, որ արվեստը Ճապոնիա է բերվել VI դարում բուդդիստ վանահայերի միջոցով: Աճեցվող բույսերը օգտագործում էին տունը զարդարումհամար, այդ պատճառով նրանք կես մետրից ավել չէին: Որոշ ժամանակ անց, տեխնոլոգիայի զարգացման հետ մեկտեղ բոնսայը սկսում են օգտագործել թեյի արարողության ժամանակ : Այդ ժամանակ արվեստը կոչվում էր հատի-նո-կի «ծառ զամբյուղի մեջ»: XVIII դարից սկսած ճապոնացիները վերջնականապես այս տեխնիկան վերածում են արվեստի, ի հայտ են գալիս նոր ձևեր : Տոկուգավայի ժամանակաշրջանում այգիների դիզայնի զարգացում է ապրում, լեռնավարդի և թխկիի աճեցումը դառնում է հարուստ մարդկանց ժամանցի մի մաս:

Այս արվեստը զարգացնում էին նաև բուդդիստները, ովքեր հավատում էին, որ բոնսայ աճեցնող մարդիկ հավասարվում են Աստծուն, քանի որ նրանց պատկերացմամբ աշխարհը Բուդդայի այգին է, իսկ նա այգեպան է:

Հիմա բոնսայի համար օգտագործվում են սովորական ծառեր, նրանք փոքր տեսք են ստանում մշտական կտրտվելու եւ տարբեր այլ մեթոդներով: Այս դեպքում արմատների, սահմանափակ թաղարի չափերի և բոնսայի վերգետնյա մասի հարաբերակցությունը համապատասխանում է բնության մեջ եղած մեծ ծառի չափսերին : Պղնձե մետաղալարեր սկսել են օգտագործվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, դրանից առաջ օգտագործվում էին լարեր:

Բոնսայի առաջին ցուցադրությունը տեղի է ունեցել 1914 թվականին Տոկիոյում:

Իսկ արդեն XXI դարում բոնսայի մասին գրված է 1200 գիրք 26 լեզուներով:

Ցուցադրություն Սիդնեի չինական այգում

Տեսակներ

Ավանդական

Ավանդական տեսակներ

	Ֆորմալ ուղիղ ավանդական ձև- (ճապ. 直幹 - Տյոկան) Ուղիղ ցողուն, որը արմատի մոտ հաստանում է
	Ոչ ֆորմալ ուղիղ ավանդական ձև- (ճապ. 模様木 - Մոյոգի) Ճյուղերը կամ ցողունը կարող են մի փոքր ծռված լինել, սակայն ցողունի գագաթը միշտ ուղղահայաց է արմատին:
	Կրկնակի ցողուն- (ճապ. 双幹 - Սոկան) Երկու ցողունների կոմպոզիցիան կարող է տարբեր երկարություն ունենալ, բայց ձևավորել մեկ պսակ:
	Թեքված ձև- (ճապ. 斜幹 - Սյական) Ցողունը հողի հետ անկյուն է կազմում:
	Կասկադ- (ճապ.懸崖 - Կենգայ) Այս տեսակը նմանեցված է ջրում կամ լեռներում աճեցված ձևերին: Ամբողջական կասկադի ժամանակ ծառի գագաթը աճում է զամբյուղի սահմաններից դուրս և արմատից բավականին ցած է իջնում:
	Կիսակասկադային ձև- (ճապ. 半懸崖 - Խան-կենգայ) Ծառի գագաթը մնում է արմատին հավասար:
	(ճապ. 根連なり - Նեցունագարի) Նմանեցված է այն ծառերին որոնց ցողունը կիսով չափ թաղված է հողի մեջ: Այսպիսի ցողունները առանձին ծառերի տեսք են տալիս:
	Գրական ձև- (ճապ. 文人木 - Բունդզինգի) Ուղիղ ցողուն, որի վրա շատ քիչ ճյուղեր կան:
	Արմատը քարի վրա- (ճապ. 石上樹 - Սեկիձյոձյու) Ցողունը գտնվում է հողի մակերեսին գտնվող քարի վրա, որը փաթաթված է արմատներով:
	Քարի վրա աճող- (ճապ. 石付 - Իսիցուկի) Ծառի արմատները գտնվում են քարի ճաքերում: Այս ձևը օգտագործվում է ծառի տոկունությունը ցույց տալու համար (այն պատճառով, որ քարի վրաարմատների համար սահմանափակ տարածք կա):
	Ցախավելի ձև- (ճապ. 箒立ち - Հոկիդատի) Ուղիղ ցողուն:Ցողունները տարածվում են նրա շուրջը՝ ծառի ⅓ բարձրությամբ , տալով նրան շրջանի տեսք:
	Խմբակային ձև- (ճապ. 寄せ植え - Յոսե Ուե) Զամբյուղում մի քանի ծառեր են աճում, բայց ոչ երբեք չորս հատ (ճապոներեն չորս թիվը նշանակում է մահ): Հիմնականում զամբյուղում նույն տեսակի ծառեր են գտնվում: Կոմպոզիցիայի գեղեցկությունը կայանում է նրանց հավասար բարձրության և տարիքի մեջ:

Հատուկ

Բոնսայի հատուկ տեսակներ

Ընդհանուր արմատներ - (ճապ. |根連| - Նեցունարարի)	Մեկ արմատից առաջանում են մի քանի ցողուններ, արմատն առաջացնում է կորեր:
Ծառը քամու մեջ - (ճապ. |なり| - Ֆուկինագասի)	Կռացած ձև է հշեցնում: Թեքված ճյուղերն ու տերևները այնպիսի տպավորություն են ստեղծվում կարծես ծառը քամու ճնշումից է այդ տեսքը ստացել:
Անտառի ձև - (ճապ. |寄せ植え| - Յոսէ-Յէ)	Մեծ հարթ ամանի մեջ տարբեր ծառերից անտառ է պատկերվում:
Ժայռի վրա - (ճապ. |石付| - Իսիցուկի)	Ժայռի փոխարեն քար է օգտագործվում, որի վրա էլ տեղավորվում է ծառը:
Մինի լանդշաֆտ - (ճապ. - Սակէյ)	Մինի լանդշաֆտը պատկերում է բնության տարբեր կողմերը:

Դասակարգումը ըստ չափերի

Հայերեն	Դաս.		Չափսը, սմ
շատ փոքր	Մամէ	Կէսի-ցուբու	մինչև 2,5
		Սիտո	2,5—7,5
		Գաֆու	13—20
փոքր	Սյոխին	Կոմոնո	մինչև 18
		Մյաբի	15—25
միջին	Կիֆու	Կատադէ-մոտի	մինչև 40
մեծ	Տյու/Տյուխին		40—60
		Օմօնօ	до 120
շատ մեծ	Դայ/դայձյա	Բոնձյու	մետրից ավել

Ագրոտեխնիկա

Պահելու վայրը

Հիմնականում բոնսայը սենյակային բույս չէ, այդ պատճառով նրան պետք է բաց երկնքի տակ պահել, կարելի է երբեմն տուն բերել ինտերիերը զարդարելու համար :

Որոշ ծառեր հատուկ պաշտպանություն են պահանջում ձմռանը, և ցուրտ եղանակին օգտագործվող տեխնիկայի ինտենսիվությունը հիմնականում կախված է նրանից, թե ինչպես է ծառը հարմարեցված կլիմային: Եթե բույսը քնի ժամանակահատված ունի, ապա այն ոչմի դեպքում չի կարելի ընդհատել, հատկապես տերևներով բույսերինը: Բույսը ցրտից արտաքինից պաշտպանելու համար կարելի է տեղադրել լրացուցիչ տարայի մեջ կամ պատել հումուսի շերտով: Ի դեպ, չկա ամբողջությամբ «արտաքին» ծառ, բոլոր ցրտադիմացկուն ծառերը տեղափոխելով տաք վայր, որոշ ծամանակ անց ընտելանում են:

Համապատասխան բույսեր

Փոքր տերևներով և խիտ ճյուղերով ծառերը հարմար են բոնսայ ձևով աճեցնելու համար:

Ահա մի քանի օրինակներ :

Բենջամինի ֆիկուս

Բուգենվիլեյա

Կալամոդին

Նռնենի

Ալոճենի

Հող, դրենաժ, զամբյուղ

Որոշ մշակողներ օգտագործում են միայն անօրգանական հող, մյուսները՝ սովորական, մեկուրիշները հողը մշտապես հարստացնում են ռեագենտներով: Այս բոլոր մեթոդները ընդունելի են: Բոնսայի համար նախատեսված հողը պետք է թեթև լինի և հեշտությամբ ջուր ներթափանցի: Հաճախ հիմքը պատրաստում են մանրախճի, կոպիտ ավազի, հրաբխային պեմզա-կավային հողի կամ գետնածուխի խառնուրդից:

Յուրաքանչյուր զամբյուղ պետք է դրենաժային անցքեր ունենա, որպեսզի ավելորդ ջուրը կարողանա թափվել ներքևում դրված տարայի մեջ: Այդպիսի անցքերը պետք է փակել կերամիկական կամ պլաստիկական կտորով, որպեսզի հողը չթափվի: Բոնսայի համար օգտագործում են փայլուն, անփայլ, գունավոր կամ պարզ զամբյուղներ: Ավելի ֆորմալ կոմպոզիցիաների համար ընտրում են սուրանկյուն զամբյուղներ, մշտադալար, կանաչ ծառերի համար նախընտրում են անփայլ տարբերակը: Կարևոր է իհարկե, որ բույսի գույնը համապատասխանի զամբյուղի գույնին: Խեցեգործական արդյունաբերությունը տարածված է ամբողջ աշխարհում, սակայն ամենահմուտներին իրենց գործում համարում են հնագույն Չինաստանի և Ճապոնիայի վարպետներին, ում զամբյուղները հավաքում են կոլեկցիոներները: Նրանք նաև բարձր են գնահատտւմ եվրոպացի վարպետների աշխատանքը, նրանցից են օրինակ Բայրոն Օլբրայտը և Գորդոն Դաֆետը:

Զամբյուղներ բոնսայի համար

Տեղափոխումը և արմատային համակարգի ձևավորումը

Ցողունի և թագի ձևավորման հետ մեկտեղ անհրաժեշտ է ձևավորել նաև արմատային համակարգը:

Սովորաբար բոնսայները տեղափոխում են երկու տարին մեկ, գարնանը, երբ ձմռան քնից հետո սկսվում է հյութի շարժը: Դա կանխում է արմատների գերաճը թաղարի ներսում և արագացնում է աճը: Տեղափոխման ժամանակ արմատների մի մասը կտրատվում է: Տեղափոխումը անհրաժեշտ է նաև արմատների փտելու դեպքում: Բույսը հանում են ամանից, հեռացնում վնասված արմատները:

Բույսի տեղափոխումը

Գրականություն

• В.Кольхепп. Бонсай из деревьев европейских лесов. — 1994.
• Perkins D. Encyclopedia of China: History and Culture. — Taylor& Francis, 2013. — ISBN 9781135935627.
• Olivová L.B., Børdahl V., Nordic Institute of Asian Studies. Lifestyle and Entertainment in Yangzhou. — NIAS Press, 2009. — (NIAS studies in Asian topics). — ISBN 9788776940355.
• Cresswell J. Oxford Dictionary of Word Origins. — OUP Oxford, 2010. — (Opr Series). — ISBN 9780199547937.

Արտաքին հղումներ

• «Бонсай (Япония сегодня № 9-10, 2005)». {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 25 (օգնություն)
• «Стили Бонсай».
• «Все о Бонсай».
• «Мастерская бонсай».
• «Формирование бонсай».
• Сезонный уход
• Расщепление ствола у бонсай