Մանդրագորա
| Մանդրագորա | |
| |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ինֆրաթագավորություն | Streptophyta |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Մորմածաղկավորներ (Solanales) |
| Ընտանիք | Մորմազգիներ (Solanaceae) |
| Ցեղ | Մանդրագորա (Mandragora) L., 1753 |
Մանդրագորա (լատին․՝ Mandragóra), ցեղ՝ մորմազգիների ընտանիքի բազմամյա խոտաբույս։ Մանդրագորի տեսակներ հանդիպում են Միջերկրական, Արևմտյան և Կենտրոնական Ասիայում, Հիմալայներում։
Այս ցեղի բույսերի արմատները երբեմն նման են մարդու կազմվածքի, ինչպիսիք օրինակ կնոջ մոտ է, որի հետ կապված հնում մանդրագորներին կախարդական ուժ էին վերնագրում։
Նկարագրություն խմբագրել
Բույսերը հիմնականում անմշակ են անճում։ Արմատները հարուստ են օսլայով։
Տերևները շատ մեծ են և հավաքվում են վարդաշերտով, որի տրամագիծը հասնում է 1-2 մ կամ ավելի։
Տեսակներ խմբագրել
Ըստ The Plant List տվյալների բազայի, ցեղը ներառում է 3 տեսակ[1]։
- Mandragora caulescens C.B. Clarke (1883)
- Mandragora officinalis Mill.
- Mandragora officinarum L. (1753), դեղային մանդրագորա
Mandragora turcomanica Mizg. (1942), Թուրքմենական Մանդրագորան աճում է Արևմտյան Կոպետդաղում, էնդեմիկ է և պաշտպանվում է պետության կողմից։
Քիմիական կազմություն խմբագրել
Բույսը թունավոր է։ Պարունակում է 0,4% տրոպանային ալկալոիդներ[2] ՝ հիոսցիամին և սկոպոլամին։
Հոգեմետ հատկություն խմբագրել
Հնում մանդրագորայի արմատը հաճախ օգտագործվում էր որպես հզոր հալուցինոգեն։ Բույսը հաճախ հիշատակվում է միջնադարյան կախարդական բաղադրատոմսերում։ Առավել բարձր գնահատված և, համապատասխանաբար, ավելի արժեքավոր էին այն արմատները, որոնք ավելի ճշգրիտ էին նման մարդու մարմնին, մանավանդ, եթե սեռը տարբերակված էր, քանի որ ընդունված էր մանդրագորները բաժանել տղամարդկանց և կանանց։
Մանդրագորայի օգտագործումը խիստ արգելվում է, քանի որ հնարավոր է ծանր կողմնակի երևույթներ՝ ներառյալ մահ։
Ուղեղի հիմնական անդառնալի վնասը պայմանավորված է դրանում պարունակվող սկոպոլամինով։
Լեգենդ խմբագրել
Հին Եգիպտոսի ժամանակներից առասպելներում կախարդական ուժերը վերագրվել են մանդրագորայի արմատներին։ Գերմանական դիցաբանության մեջ բառը սկզբնապես
նշանակում էր մարգարեության «սատանայական ոգի», այնուհետև՝ մի փոքրիկ արարած՝ մարդու քողի տակ, որը կարող էր հարստացնել տիրոջը։ Սնահավատությամբ՝ մանդրագորայի արմատը «գոռում և հառաչում է», երբ նրան դուրս են հանում հողից։ Կա մի լեգենդ, որ մանդրագորան աճում է մարդու սրտից։ Հնում հայտնի էր, որ բույսի արմատը գործում է ափիոնների նման, ուստի այն լայնորեն օգտագործվում էր ամուլետների, սիրո հմայքների պատրաստման մեջ՝ որպես անպտղության բուժման միջոց[3]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Mandragora» (անգլերեն). The Plant List. Version 1.1. 2013. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 9-ին.
- ↑ Chevallier A. Encyclopedia of Herbal Medicine. — 2nd ed. — New York: DK Publishing Inc., 2000. — P. 231. — 336 p. — ISBN 978-0-7894-6783-6
- ↑ Культура Германии, 2006, էջ 30
Գրականություն խմբագրել
- Заболоцкая К. В., Ворхклик М. И. Мандрагора в медицине, мифологии, искусстве // Новости медицины и фармации : газета. — 2014. — № 1—2(485-486). — С. 26—29.
- Маркина Л. Г. КОРЕНЬ МАНДРАГОРЫ // Культура Германии: лингвострановедческий словарь / Л. Г. Маркина, Е. Н. Муравлёва, Н. В. Муравлёва; под общей редакцией Н. В. Муравлёвой. — М.: АСТ, 2006. — С. 30. — 1181 с. — 3 000 экз. — ISBN 5-17-0383-5
- Ростовцев С. И. (1890–1907). «Мандрагора». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Топоров В. Н. Мандрагора Արխիվացված 2020-05-28 Wayback Machine // Мифы народов мира. — Т. 2. — М., 1992. — С. 102.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մանդրագորա» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մանդրագորա» հոդվածին։ |