Կոնֆուցիականություն

Կոնֆուցիականություն կամ Կոնֆուցիոսականություն ( ավանդական չինարեն՝ 儒學, պարզ չինարեն՝ 儒学), Կոնֆուցիուսի (մեր թվականությունից առաջ 553—480 թթ.) կողմից մշակված և նրա հետևորդների կողմից զարգացված բարոյա-փիլիսոփայական ուսմունք, որը մտել է Չինաստանի, Կորեայի, Ճապոնիայի և մի շարք այլ երկրների կրոնական համալիրի մեջ: Կոնֆուցիականությունը աշխարհայացք է, հասարակական բարոյականություն, քաղաքագիտություն, գիտական ավանդույթ, ապրելակերպ, երբեմն դիտարկվում է իբրև փիլիսոփայություն, երբեմն՝ իբրև կրոն:

Չինաստանում այդ ուսմունքը հայտնի է «գիտունների դպրոց», «գիտուն գրքամոլների դպրոց» անվանումներով կամ որպես «ուսյալ մարդկանց դպրոց». իսկ «կոնֆուցիականություն» եզրույթը գործածվում է միայն եվրոպական և մի շարք այլ երկրներում՝ չինարենում չունենալով իր համարժեքը:

Կոնֆուցիականությունը ծագել է որպես հասարակական-քաղաքական ուսմունք՝ Չունցյու դարաշրջանում (մ. թ. ա. 723 — մ. թ. ա. 481 թթ.), որը հասարակական և քաղաքական խոր ցնցումների ժամանակաշրջան էր Չինաստանում: Հան արքայատոհմի իշխանության օրոք կոնֆուցիականությունը դարձել է պետական պաշտոնական գաղափարախոսություն, կոնֆուցիական նորմերը (չափորոշիչները) և արժեքները դարձել են հանրայնորեն ճանաչված և ընդունված:

Կայսերական Չինաստանում կոնֆուցիականությունը խաղացել է հիմնական կրոնի, պետության կազմակերպման սկզբունքի դերը (ավելի քան երկու հազար տարի և՝ գրեթե անփոփոխ վիճակում), ընդհուպ մինչև քսաներորդ դարի սկիզբը, երբ փոխարինվել է Չինական Հանրապետության այսպես կոչված՝ « ժողովրդական երեք սկզբունքներ»-ով:

Չինական Ժողովրդական Հանրապետության հռչակումից հետո՝ Մաո Ցզե Դունի ղեկավարության տարիներին կոնֆուցիականությունը դատափետման ենթարկվեց՝ իբրև մի ուսմունք, որ խոչընդոտ է դարձել առաջընթացի ճանապարհին: Սակայն ուսումնասիրողները գտնում են, որ կոնֆուցիականությունը, չնայած պաշտոնական հալածանքներին, ինչպես մաոյականության դարաշրջանում, այնպես էլ անցումային տարիներին և Դեն Սյաոպինի ղեկավարությամբ իրականացված բարեփոխումների ժամանակաշրջանում, փաստացի, տեղ է գտել տեսական դրույթներում և որոշումների, վճիռների ընդունման գործառույթում: Կոնֆուցիական առաջատար փիլիսոփաները չհեռացան երկրից, մնացին Չինաստանում ու թեև հարկադրաբար «զղջացին իրենց մոլորությունների համար» ու պաշտոնապես իրենց հռչակեցին մարքսիստներ, սակայն գործնականում գրում էին նույն բաները, ինչ և՝ հեղափոխությունից առաջ: 1970-ական թվականների վերջերին Կոնֆուցիուսի նկատմամբ պաշտամունքը Չինաստանում սկսեց վերազարթոնք ապրել և արդի ժամանակներում կարևորագույն դեր է խաղում այդ երկրի հոգևոր կյանքում:

Կոնֆուցիականության հետազոտման առարկա դարձած գլխավոր հիմնախնդիրները վերաբերում են կառավարողների ու ենթակաների հարաբերությունների կարգավորմանը, հոգևոր այն որակներին, որոնցով պետք է օժտված լինեն կառավարողն ու հպատակը:

Կոնֆուցիականության շրջանակներում ձևականորեն երբեք եկեղեցական հաստատություն գոյություն չի ունեցել, սակայն ժողովրդի գիտակցության ու հոգու մեջ ներթափանցածության աստիճանով, վարքագծի կարծրատիպեր ձևավորելու, դաստիարակչական դերով, նշանակալիությամբ այդ ուսմունքը հաջողությամբ կատարել է կրոնի դերն ու գործառույթները:

Հիմնական եզրաբանություն

Կոնֆուցիականության չինական բնորոշումը չի պարունակում հղում դրա հիմնադրին: Չինաստանում ընդունված է չին.՝ 儒 կամ չին.՝ 儒家 անվանումը, որը նշանակում է «Կրթված մարդկանց դպրոց»։ Այս կերպ ավանդությունը երբեք գաղափարախոսական համակարգը չի համարել մի մտավորականի տեսական ժառանգությունը։ Կոնֆուցիականությունը, փաստորեն, իրենից ներկայացնում է դրույթների ու դասերի համախումբ, որոնք ի սկզբանե դարձել էին հնագույն առասպելների ու գաղափարների զարգացման աղբյուրը։ Հին կոնֆուցիականությունը դարձավ նախորդ ազգային քաղաքակրթության հոգևոր փորձի մարմնավորումն ու ավարտը։ Այս իմաստով կիրառվում է չին.՝ 儒教 տերմինը։

Ուսմունքը

Ըստ Կոնֆուցիոսի` երկինքն ու երկնային կամքն են՝ որպես բարձրագույն և գիտակցորեն ներգործող ուժ, որոշում մարդկանց գործողություններն ու վարքը, նրանց հասարակական դրությունը։ Ուսմունքն առաջին հերթին ուղղված էր մարդու կատարելագործմանը համակեցության մեջ։ Վարդապետության հիմնական դրույթը մարդասիրությունն է (ժեն)՝ բարոյականության սկզբունքը, որով բնորոշվում են մարդկային «կատարյալ» հարաբերությունները թե՛ հասարակության մեջ, թե՛ ընտանիքում։ Ըստ Կոնֆուցիոսի` մարդկային գործունեության գնահատման հիմնական չափանիշը մարդասիրությունն է. «Մի´ անիր մարդուն այն, ինչը չես ուզում, որ արվի քեզ, և այդժամ թե՛ պետության մեջ, թե՛ ընտանիքում դու չես զգա թշնամանք քո հանդեպ։ Մշակելով պետության բանական կառավարման գաղափարախոսությունը` նա առաջադրել է դրույթ, որ պետությունը նույն ընտանիքն է, միայն շատ մեծ, ուստի և դրանց գործող սկզբունքները նույնն են։

Իր գաղափարներն իրականացնելու համար Կոնֆուցիոսը հիմնել է դպրոց, որում պատրաստվում էին բարձր պաշտոնի հավակնող երիտասարդներ։ Նրանք կոչված էին օգնելու տիրակալներին հիմնել արդար և առաքինի իշխանություն, որի միջոցով հնարավոր կլինի հասնել ներդաշնակության և համաչափության մարդկային համակեցության մեջ և ողջ տիեզերքում։

Կոնֆուցիականությունը դարձավ ավանդական չինական մշակույթի առանցքային տարրերից մեկը։

Կոնփուցիոսի կողմից զարգացած փիլիսոփայական ուսմունք (551 - 479 մեր թվարկությունից առաջ) և նույնպես զարգացած է իր հետեևանքներով, որոնք դարձան մի կրոնական համալիր՝ Չինաստան, Կորեա, Ճապոնիա և էլի մի քանի երկրներ։ Կոնֆուցիան հանդիսանում է աշխարհայաց, հասարակական էթիկա, պոլիտիկական գախափարախոսություն, գիտական ավանդույթ, կյանքի ապրելակերպ, երբեմն դիտվում է որպես փիլիսոփայություն, երբեմն որպես կրոն։ Չինաստանում այս վարպետությունը հայտնի է որպես 儒 կամ 儒家 (այսինքն «գիտնականների դպրոց», «գիտնական կարդացողերի դպրոց» կամ «կրթված մարդկանց դպրոց»)։

Կոնֆուցիզմը առաջացել է որպես բարոյական և սոցիալ - քաղաքական վարդապետության շրջանում, գարնանը և աշնանը (722 - 481 մեր թվարկությունից առաջ)

Կայսերական Չինաստանի, կոնֆուցիզմը դեր է խաղացել որպես խոշոր կրոն, սկզբունքը պետության կազմակերպման և հասարակության համար ավելի քան երկու հազար տարի։

Կոնֆուցիացիայի հիմնական հասկացությունները և խնդիրները

Եթե ​​մենք դիմում ենք փաստացի կոնֆուցիականների կանոնի, պարզ է դառնում, որ հիմնական կատեգորիաները, մենք կարող ենք հատկացնել 22-ը (քանի որ թարգմանություններ նշելը առավել տարածված է մեր գրականության արժեքների և մեկնաբանությունների մեջ)․

• 仁 (rén) - Րեն, մարդասիրություն, մարդկություն, արժանի, մարդկային մարդ, հիմնական պտուղ։
• 義 (yì) - Ի, պարտք/արդարություն, պայմանավորված արդարություն, պատասխանատվության զգացում, իմաստ, արժեք, ընկերական հարաբերություններ։
• 禮 (lǐ) - Լի, արարողություն, միացում, կանոններ, արկած, որպես հիմք կոնֆուցիականների փիլիսոփայության, նվեր։
• 道 (dào) - Դաօ (ճանապարհ) ճշմարտություն, մեթոդ, որպես կանոն, սովորույթ, բարոյականություն, էթիկա։
• 德 (dé) - Դէ, ուժեղ ուժ, mana (ըստ E.A. Torchinova), բարոյական հարաբերություն, մարդականություն, ազնվություն, հոգու ուժ, արժանապատվություն, բարեսրտություն,
• 智 (zhì) - Ճի, իմաստություն, խելք, ռազմական խորամանկություն, իմաստուն։
• 信 (xìn) - Սին, անկեղծություն, հավատ, վստահություն, իրական։
• 材 (cái) - Ցաի, կարողություն, տաղանդ, տաղանդավոր մարդ, մարդու բնույթը։
• 孝 (xiào) - սկզբունք՝ Սիաո, ծնողների հանդեպ հարգանքը, նվիրված խնամք ծնողների հանդեպ, սուգ։
• 悌 (tì) - Թի, հարգանք ավագ եղբորը, հարգանք մեծերի նկատմամբ, կրտսեր եղբոր սեր ավագ եղբոր հանդեպ։
• 勇 (yǒng)- Յոն, քաջություն, խիզախություն, զինվոր։
• 忠 (zhōng)- Ճոն, հավատարմություն, նվիրվածություն, անկեղծություն, լինել ուշադիր, պահպանել զգուշություն, ծառայել հավատարմորեն։
• 順 (shùn) - Շուն, լսող, հնազանդ, իմաստալի, ճաշակ, բարգավաճ, զոհաբերություն կատարել (մեկին)։
• 和 (hé) - Հէ, ներդաշնակություն, խաղաղություն, հանգստություն, համերաշխություն, համահունչ։
• 五常 (wǔcháng)- Ուչան, հինգ պարբերականություն (仁, 義, 禮, 智, 信)։ Որպես հոմանիշ կարող է օգտագործվել՝ 五 倫 (wǔlún - ուլյուն) նորմերը, մարդկային հարաբերությունները (ինքնիշխանի միջև և նախարարի, հոր և որդու, ավագ և կրտսեր եղբոր, ամուսնու և կնոջ, ընկերների միջև) նաև կարող է օգտագործվել 五行 (wǔxíng) — Ուսին, հինգ տարրերը, հինգ արժանիքներ (ի տիեզերաբանության և երկրի վրա, փայտ, մետաղական, կրակ, ջուր)
• 三綱 (sāngāng) - Սանգան, երեք նեցուկ (Իշխանի բացարձակ իշխանությունը իր հպատակների հանդեպ, հայրը որդու, ամուսինը կնոջ նկատմամբ)։ Tung Chung-shu, քանի որ մենք պետք է տեսնենք, ավելի ուշ, ներկայացրեց հայեցակարգը 三綱 五常 (sāngāngwŭcháng) - Sanganuchan, «Երեք նեցուկ և հինգ անփոփոխելի կանոններ»՝ քաղաքացու հնազանդությունը իշխանին, որդու հնազանդությունը հոր հանդեպ և կնոջ-ամուսնուն, մարդկություն, արդարություն, քաղաքավարություն, հետախուզություն և հավատարմություն։
• 君子 (jūnzǐ) - Ջունջիե, ազնիվ ամուսին, կատարյալ մարդ, մարդ ամենաբարձր բարոյական հատկանիշներով, իմաստուն և բացարձակապես առաքինի մարդ, սխալներ չգործող։ Հնում՝ «որդիները տիրակալների» - ի Մին - հարգալից նշումը ութ ղեկավարների դպրոցի (Dongling 東 林 黨)։
• 小人 (xiǎorén) — Սյաորեն, ցածր մարդ, վախկոտ ժողովուրդ, փոքր մարդ, հասարակ մարդ, փոքրոգի, ստոր մարդ։ Ավելի ուշ այն օգտագործվել է որպես նվաստացնող հոմանիշ դերանուն «ես», երբ խոսքը վերաբերվում է մեծահասակներին (իշխանության կամ ծնողների)։
• 中庸 (zhōngyōng) — Ճոնյոն, ոսկե նշանակում, «Մերձավոր և անփոփոխ» (ինչպես կոչում համապատասխան կանոնի)։
• 大同 (dàtóng) — Դատոն, մեծ միաբանություն, հետևողականություն, ամբողջական ներդաշնակություն, ամբողջական ինքնություն, հասարակության անգամ Յաօ (堯) և Շունյա (舜)։
• 小康 (xiăokāng) — Սյաոկան, ոչ շատ մեծ (միջին) բարեկեցություն, պետական ​​հասարակության, բարեկեցիկ հասարակություն։
• 正名 (zhèngmíng) - «Անունների ուղում», կհանգեցնի անունը համահունչ էության իրերի և երևույթների։

Արդեն հետո, երբ հայտարարվեց Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն, Մաո Ցզեհունայի օրոք, կոնֆուցիականությունը հայտարարվեց որպես ուսուցում, կանգնած առաջընթացության ճանապարհի կեսին։ Հետազոտողները նշում են, որ չնայած պաշտոնական հալածանքի, կոնֆուցիականությունը իրականում ներկա է գաղափարական պաշտոններում և գործնական որոշումներում։

Կոնֆուցիականների կանոնի կազմը

Կոնֆուցիական ավանդույթը ներկայացված է բազմաթիվ առաջնային աղբյուրներից, որոնք թույլ են տալիս վերականգնել ուսմունքը և բացահայտել չինական քաղաքակրթության մեջ տարբեր ավանդույթների գոյության եղանակները։ Կոնֆուցիական կանոնը ձևավորվել է աստիճանաբար և բաժանվում է երկու տեքստերի «հնգամացիա» և «քառամացիա»։ Երկրորդ փաթեթը ամբողջությամբ կանոնական արդեն նեոկոնֆուցիզմն է XII դարում։ Երբեմն այդ տեքստերը համախմբվում են միասին («四書五經» Sìshū Wŭjīng)։ Վերջից XII դարում տպագրվել եւ «տասներեքամացիա» ("十三 經» shísānjīng)։ Տերմին «Հինգ կանոններ» հայտնվել է Հան կայսր՝ Ու Դի-ի օրոք (漢武帝, 140 — 87 մեր թվարկությունից առաջ)։ Այդ ժամանակ առավել վավերական տեքստեր են կորցրել, և վերակառուցվել բանավոր փոխանցման տեքստերի, գրվել է «լիազորված նամակը» (隸書 lìshū)։

Գրականություն

• Adler, Joseph A. (2014), Confucianism as a Religious Tradition: Linguistic and Methodological Problems, Gambier, Ohio, USA: Kenyon College, http://www2.kenyon.edu/Depts/Religion/Fac/Adler/Writings/Still%20Hazy%20-%20Minzu.pdf .
• William Theodore De Bary (1989)։ Neo-Confucian Education: The Formative Stage։ University of California Press։ էջեր 455–։ ISBN 978-0520063938 
• Billioud Sébastien, Thoraval Joël (2015)։ The Sage and the People: The Confucian Revival in China։ Oxford University Press։ ISBN 978-0190258146 
• Billioud Sébastien (2010)։ «Carrying the Confucian Torch to the Masses: The Challenge of Structuring the Confucian Revival in the People's Republic of China» (PDF)։ OE 49 
• Clart Philip (2003)։ «Confucius and the Mediums: Is There a "Popular Confucianism"?» (PDF)։ T'uong Pao։ LXXXIX 
• Chen Yong (2012)։ Confucianism as Religion: Controversies and Consequences։ Brill։ ISBN 978-9004243736 
• Creel Herrlee (1949)։ Confucius and the Chinese Way։ New York: Harper Torchbooks 
• John W. Dardess (1983)։ Confucianism and Autocracy: Professional Elites in the Founding of the Ming Dynasty։ University of California Press։ ISBN 978-0520047334 
• Didier John C. (2009)։ «In and Outside the Square: The Sky and the Power of Belief in Ancient China and the World, c. 4500 BC – AD 200»։ Sino-Platonic Papers (192)  Volume I: The Ancient Eurasian World and the Celestial Pivot, Volume II: Representations and Identities of High Powers in Neolithic and Bronze China, Volume III: Terrestrial and Celestial Transformations in Zhou and Early-Imperial China.
• Elman, Benjamin A. (2005), On Their Own Terms: Science in China, 1550–1900, Harvard University Press, ISBN 978-0674016859 .
• Fan Lizhu, Chen Na (2015)։ «The Religiousness of "Confucianism" and the Revival of Confucian Religion in China Today»։ Cultural Diversity in China 1 (1): 27–43։ ISSN 2353-7795։ doi:10.1515/cdc-2015-0005 
• Fan, Lizhu; Chen, Na (2015a), «Revival of Confucianism and Reconstruction of Chinese Identity», The Presence and Future of Humanity in the Cosmos, Tokyo, 18–23 March: ICU .
• «Chinese religions», Religions in the Modern World: Traditions and Transformations (3nd տպ.), London: Routledge, 2016, pp. 143–172, ISBN 978-1317439608 .
• Fingarette Herbert (1972)։ Confucius: The Secular as Sacred։ New York: Harper։ ISBN 978-1478608660 
• Richey, Jeffrey, ed։ (2008), Teaching Confucianism, Oxford University Press, ISBN 978-0198042563, https://books.google.am/books?id=w8vSE2lN0H4C .
• Gunn, Geoffrey C. (2003), First Globalization: The Eurasian Exchange, 1500 to 1800, Rowman & Littlefield, ISBN 978-0742526624 .
• Haynes, Jeffrey (2008), Routledge Handbook of Religion and Politics, Taylor & Francis, ISBN 978-0415414555 .
• Ivanhoe Philip J. (2000)։ Confucian Moral Self Cultivation (2nd rev. ed.)։ Indianapolis: Hackett Publishing։ ISBN 978-0872205086 
• Li-Hsiang Lisa Rosenlee (2012)։ Confucianism and Women: A Philosophical Interpretation։ SUNY Press։ էջեր 164–։ ISBN 978-0791481790 
• Libbrecht Ulrich (2007)։ Within the Four Seas...: Introduction to Comparative Philosophy։ Peeters Publishers։ ISBN 978-9042918122 
• Littlejohn, Ronnie (2010), Confucianism: An Introduction, I.B. Tauris, ISBN 978-1848851740, https://books.google.am/books?id=_RZe8Hr57NEC .
• Nivison David S. (1996)։ The Ways of Confucianism: Investigations in Chinese Philosophy։ Chicago: Open Court Press։ ISBN 978-0812693409 
• Payette, Alex (2014), «Shenzhen's Kongshengtang: Religious Confucianism and Local Moral Governance» (PDF), Panel RC43: Role of Religion in Political Life, 23rd World Congress of Political Science, 19–24 July, արխիվացված օրիգինալից 2017-10-23-ին, https://web.archive.org/web/20171023011728/http://paperroom.ipsa.org/papers/paper_30036.pdf, վերցված է 2019-01-06 .
• Pankenier David W. (2013)։ Astrology and Cosmology in Early China։ Cambridge University Press։ ISBN 978-1107006720 
• Shen, Qingsong; Shun, Kwong-loi (2007), Confucian Ethics in Retrospect and Prospect, Council for Research in Values and Philosophy, ISBN 978-1565182455 .
• Sinaiko, Herman L. (1998), Reclaiming the Canon: Essays on Philosophy, Poetry, and History, Yale University Press, ISBN 978-0300065299 .
• Tay Wei Leong (2010)։ «Kang Youwei: The Martin Luther of Confucianism and His Vision of Confucian Modernity and Nation»։ Secularization, Religion and the State 
• Yang C.K. (1961)։ Religion in Chinese Society; a Study of Contemporary Social Functions of Religion and Some of Their Historical Factors։ Berkeley: University of California Press։ ISBN 978-0520013711 
• Yao Xinzhong (2000)։ An Introduction to Confucianism։ Cambridge University Press։ ISBN 978-0521643122 
• Zhou Youguang (2012)։ «To Inherit the Ancient Teachings of Confucius and Mencius and Establish Modern Confucianism» (PDF)։ Sino-Platonic Papers (226) 
• The Analects of Confucius (1915; rpr. NY: Paragon, 1968). Translated by William Edward Soothill.
• The Analects of Confucius: A Philosophical Translation (New York: Ballantine, 1998). Translated by Roger T. Ames, Henry Rosemont.
• The Original Analects: Sayings of Confucius and His Successors (New York: Columbia University Press, 1998). Translated by E. Bruce Brooks, A. Taeko Brooks.
• The Analects of Confucius (New York: W.W. Norton, 1997). Translated by Simon Leys
• Analects: With Selections from Traditional Commentaries (Indianapolis: Hackett Publishing, 2003). Translated by Edward Slingerland.
• Кобзев А. И. Философия китайского неоконфуцианства. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2002. — 606 с. — (История восточной философии). — 1000 экз. — ISBN 5-02-018063-7
• Конфуцианство в Китае. Проблемы теории и практики / Отв. ред. Л. П. Делюсин. — М.: Наука, 1982. — 264 с. — 10 000 экз.
• Переломов Л. С. Конфуций и конфуцианство с древности по настоящее время (V в. до н. э. — XXI в.). — М.: Стилсервис, Институт Дальнего Востока РАН, 2009. — 704 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-93712-010-6
• Экономические воззрения древнего конфуцианства // Всемирная история экономической мысли: В 6 томах / Гл. ред. В. Н. Черковец. — М.: Мысль, 1987. — Т. I. От зарождения экономической мысли до первых теоретических систем политической жизни. — С. 94-99. — 606 с.

Արտաքին հղումներ

• China Confucian Philosophy
• China Confucian Religion Archived 2015-08-14 at the Wayback Machine.
• China Confucian Temples
• China Kongzi Network
• ТВ Культура. Лекция А. Маслова «Споры о Конфуции».