Վիքիպեդիա

Ծինի դուքս Վեն

Ծինի դուքս Վեն (չինարեն՝ 晋文公) (մ.թ.ա. 671 թվականից - մ.թ.ա. 628 թվականի հոկտեմբերի 27[1]), ազգանունը Ծի (չինարեն՝ 姬), Ծին (չինարեն՝ 晋) ընտանիքից[2], անունը Ճոնգեր (չինարեն՝ 重耳, գարնանային և աշնանային ժամանակաշրջանում հայտնի պետական գործիչ, Ծին նահանգի միապետ, Սիանի դուքս Ծինի որդին, Ծին նահանգի միապետ, թագավորեց ինը տարի, դարձավ հինգ հեգեմոններից մեկը Չժաո Շուայի (չինարեն՝ 赵衰) (Չժաո նահանգի նախահայր), Հու Յանի (չինարեն՝ 狐偃), Ծզյա Տուոյի (չինարեն՝ 贾佗), Սյանչժենի (չինարեն՝ 先轸), Վեյ Վուծիի (չինարեն՝ 魏武子) (Վեյ նահանգի նախահայր), Ծիե Ճիտուիի (չինարեն՝ 介之推) և այլոց օգնությամբ։ Ավելի քան մեկ դար Չինաստանի կենտրոնական հատվածներում հեգեմոնիայի իշխանությունը հանգեցրել է Ծին դինաստիայի հետագա երեք թագավորությունների ստեղծմանը (Չժաո (չինարեն՝ 赵)) թագավորություն, Վեյ (չինարեն՝ 魏) թագավորություն, Հան (չինարեն՝ 韩) թագավորություն)։

Ծնունդ խմբագրել

Ք.ա. 671 թվականին[3] Ծինի դուքս Սիանն ամուսնացավ Ռոնգ ցեղից Հու Ծիծիի (չինարեն՝ 狐季姬) հետ և ծնեց Ճոնգերին (չինարեն՝ 重耳)[4]:

Աքսոր խմբագրել

Ք.ա. 665 թվականին խորթ մայրը՝ Լի Ծին որդի է ունեցել Սի Ծի (չինարեն՝ 奚齊) անունով։

Ք.ա. 655 թվականին Ճոնգերի եղբայր Շեն Շենը (申生) սպանվել է Լի Ծիի կողմից։ Ճոնգերը նույնպես հալածվեց Լի Ծիի ապստամբության պատճառով։ Նա թողեց Ծյանը (绛)՝ Ծինի (晋) մայրաքաղաքը և գնաց Պուչենգ (蒲城): Նրա հայրը` Ջին Սիանը ուղարկեց Բո Դիին (勃鞮)` սպանելու Ճոնգերին։ Բո Դին կտրեց Ճոնգերի թևը, իսկ Ճոնգերը բարձրացավ պատի վրա և փախավ[5]։ Ճոնգերի մայրը Ռոնգ ընտանիքից էր։ Նա որոշեց փախչել Չժայ նահանգ։ Չժայ նահանգը Ծին նահանգի կողմից հարձակման ենթարկվելուց հետո նա փախավ այլ երկրներ և 19 տարի ապրեց աքսորավայրում և բնակվեց ութ նահանգներում՝ Դի (狄), Վեյ (衛), Ցի (齊), Ցաո (曹), Սոնգ (宋), Չժեն (鄭), Չու (楚) և Ցին (秦)[6]:

Դի դինաստիա (մ.թ.ա. 655 թվական – մ.թ.ա. 644 թվական) խմբագրել

Մ.թ.ա. 651 թվականին Ջինի դուքս Սիանը մահացավ, Սյուն Սին (荀息) դարձավ նահանգի վարչապետը, նրա խորթ մայրը Լի Ծին իր որդուն` Սի Ցիին (奚齐) դարձրեց միապետ։ Սյուն Սին ինքնասպան եղավ։ Լիկըն (里克) մարդ ուղարկեց, որ Ճոնգերին վերադարձնեն։ Ճոնգերը վերադարձավ Չինաստան և գահ բարձրացավ, իսկ հետո շնորհակալություն հայտնեց նրան։ Ք.ա. 650 թվականին Ճոնգերի կրտսեր եղբայրը՝ Յիվուն (夷吾), հաստատվեց որպես Ծինի դուքս Հու (晋惠公)։ Ճոնգերն ապրեց Դիում (狄國) տասներկու տարի։ Ք.ա. 644 թվականին Ջինի դուքս Հուն ուղարկեց Բո Դիին՝ երկրորդ անգամ սպանելու Ճոնգերին, բայց Ճոնգերը չմահացավ, ուստի որոշեց չմնա Դիում։

Վեյ դինաստիա (մ.թ.ա. 644 թվական) խմբագրել

Ճոնգերը փախավ Վեյի մոտ։ Վեյգուոն նրան տեսնում էր որպես անհաջող որդի և հրաժարվում էր ընդունել նրան։ Նա գնաց մինչև վերջ, Երբ քայլեցին դեպի Վուլու (五鹿) (այժմ Պույանից հարավ-արևելք), նրանք քաղցած էին երբ տեսան, որ մի քանի գյուղացիներ սնվում էին դաշտի մոտ։ Ճոնգերն ու մյուսներն շատ էին քաղցած, ուստի նրանք ուտելու բան խնդրեցին մարդկանցից։ Գյուղացիները նրանց վրա ուշադրություն չդարձրեցին, և նրանցից մեկը կատակեց նրանց հետ և նրանց մի կտոր ցեխ տվեց։ Ճոնգերը բռնկվեց և նրա ենթակաները ցանկացան ծեծել նրանց։ Ճոնգերի հորեղբայրը՝ Հու Յանը (狐偃) շտապ կանգնեցրեց նրան, վերցրեց ցեխը և մխիթարեց Ճոնգերին՝ ասելով «Ցեխը հող է, իսկ ժողովուրդը մեզ հող է բերել, սա լավ նշան չէ՞»։ Ճոնգերն այլ ելք չուներ, քան իջնել աստիճաններով և քայլել առաջ ժպիտով։

Ցի դինաստիա (մ.թ.ա. 644 թվական - մ.թ.ա. 639 թվական) խմբագրել

Ճոնգերը լսել է, որ Գուան Չժոնգը (管仲)՝ Ցիի դուքս Հուանի վարչապետը մահացել է, և որոշել է գնալ Ցի նահանգ՝ ծառայելու Ցիի դուքս Հուանին։ Ճոնգերը հարմարավետ կյանք է ապրել Ցի նահանգում և հրաժարվել է գահը վերականգնելու ցանկությունից։ Ցիի դուքս Հուանը նրան նվիրեց 20 մարտակառք և ձի, ու կազմակերպեց Ցի Ծյանի (齐姜) ամուսնությունը Ճոնգերի հետ[7]։

Ք.ա. 639 թվականին Ցիի դուքս Հուանի մահից հետո Ցիում սկսվեցին քաղաքացիական ընդհարումներ։ Մի օր Ճաո Շուայը (赵衰) և Ծյու Ֆանը (咎犯) քննարկեցին, թե ինչպես հեռանալ Ցի նահանգից։ Պալատի սպասուհին լսեց նրանց խոսակցությունը և պալատ վերադառնալուց հետո նա գաղտնի ասաց Ճոնգերի կնոջը՝ Ցի Ծյանին։ Քանի որ Ցի Ծյանը վախենում էր, որ պալատի սպասուհին կբացահայտի գաղտնիքը, ոչ միայն չպարգևատրեց պալատի սպասուհուն, այլ անմիջապես սպանեց նրան։ Ցի Ծյանը նաև խորհուրդ տվեց Ճոնգերին արագ հեռանալ Ցի նահանգից, սակայն Ճոնգերը հրաժարվեց։ Ճաո Շուայը և մյուսները Ճոնգերին հարբեցրին, նրան դրեցին կառքի վրա և հեռացան Լինցից՝ Ցիի մայրաքաղաքից։ Երբ Ճոնգերը արթնացավ, արդեն ուշ էր, նա գնաց Գեի (戈) հետ Հու Յանին (狐偃) սպանելու, բայց նրան չհաջողվեց։

Ցաո դինաստիա (մ.թ.ա. 639 թվական) խմբագրել

Ճոնգերը և նրա հավատարիմ նախարարները ժամանեցին Ցաո նահանգ։ Ցաոի դուքս Գոնգը (曹共公) շատ հետաքրքրվեց, երբ լսեց, որ Ճոնգերի կողերը միացված են իրար, ուստի նա հետևեց Ճոնգերի, երբ նա լոգանք էր ընդունում[8][8]։ Ցաո Գոնգոնգն այնքան կոպիտ էր, Ճոնգերը բավականին զայրացավ։

Սոնգ դինաստիա (մ.թ.ա. 638 թվական) խմբագրել

Ք.ա. 638 թվականին, Չուի նահանգը Սոնգի դուքս Սյանգի բանակին հաղթելուց շատ չանցած, Ճոնգերը ժամանեց Սոնգ նահանգ։ Սոնգ Սյանգոնգը (宋襄公) ջերմորեն վերաբերվեց նրան և նվիրեց 20 կառք և ձի։

Չժեն դինաստիա (մ.թ.ա. 637 թվական) խմբագրել

Ք.ա. 637 թվականին (Ճոուի թագավոր Սյանգի տասնհինգերորդ տարին, Լուի դուքս Սիի քսաներեքերորդ տարին և դուքս Վենի երեսունվեցերորդ տարին), Ճոնգերն անցավ Չժեն նահանգի կողքով, և Չժեն նահանգի բժիշկ Շու Ճանը Վենին խորհուրդ տվեց քաղաքավարությամբ վերաբերվել Ճոնգերին, սակայն դուքս Վենը պատճառաբանեց, «Շատ մարդիկ կան, որ անցել են արքայազնի մահացած որդու մոտով»։ Այդ պատճառով նա չլսեց Շու Ճանի (叔詹) խորհուրդը և քաղաքավարությամբ չվերաբերվեց Ճոնգերին։ Այստեղից է ծագում Ծինի դուքս Վենի հրավերը Ցինի դուքս Մուին։ Բացի այդ, դուքս Վենը զորքեր է հավաքել Չենպուի (城濮) ճակատամարտում Չուին օգնելու համար, ինչը հարցաքննելու առիթ է տվել Ծինի դուքս Վենին։ Այն նաև հանգեցրեց ապագայում Ցինի և Ծինի միջև մի քանի պատերազմների կանխատեսմանը (շփոթության ճակատամարտ, իշխանների և պաշտոնյաների ճակատամարտ և որոշ սահմանային հակամարտություններ)։

Չու դինաստիա (մ.թ.ա. 637 թվական) խմբագրել

Երբ նա հասավ Չու նահանգ, Չուի թագավոր Չենգը նրան համար ընդունելություն կազմակերպեց և հարցրեց, թե ինչպես է նա պլանավորում ապագայում հատուցել Չու նահանգին։ Ճոնգերը պատասխանեց, «Ծինի և Չուի միջև պատերազմի դեպքում ես պատրաստ եմ հրամայել բանակին նահանջել երեք տուն (այսինքն՝ իննսուն մղոն)։ Չու նահանգի բժիշկ Չենգ Դեչենը (成得臣) առաջարկել է Չու Չենգ (楚成) թագավորին անհապաղ սպանել Ճոնգերին, որպեսզի նրա համար անախորժություններ չպատճառեն, սակայն Չենգ թագավորը չընդունեց նրա խորհուրդը։

Ցին դինաստիա (մ.թ.ա. 636 թվական) խմբագրել

Վերջապես, երբ Ճոնգերը ժամանեց Ցին, Ցինի դուքս Մուն (秦穆公) ջերմորեն ընդունեց նրան։ Նա ղեկավարեց կայսերական ընտանիքի հինգ կանանց նշանադրությունը նրա հետ, այդ թվում էր նաև Հուայինգը (怀嬴)՝ Ցինի դուքս Մուի կենսաբանական դուստրը։

Երկրորդ գահակալություն խմբագրել

Ծինի դուքս Հուն երկիրը կառավարելու ոչ մի հնարավորություն չուներ, և նա պարտություն կրեց Հանյուանի (韩原) ճակատամարտում, ինչը Ծինում առաջացրեց դժվարությունների։ Ժողովուրդը դժգոհեց։ Ք.ա. 637 թվականի աշնանը մահացել է Ծինի դուքս Հուին։ Ծին բժիշկ Լուանը (栾) գաղտնի բանագնաց ուղարկեց Ցին՝ համոզելու Ճոնգերին` վերադառնալ երկիր և հավակնել թագավորի տիտղոսին։ Ըստ «Ծուո Ճուանի»-ի[9], Ճոուի թագավոր Սյանգի տասնվեցերորդ տարում (Լուի դուքս Սիի քսանչորսերորդ տարին, Ցինի դուքս Մուի քսանչորսերորդ տարին, մ.թ.ա. 636 թ.), Ցինի դուքս Մուն զորքեր ուղարկեց` Ճոնգերին ուղեկցելու Ծին։ Ցինի բանակը հատեց Խուանխե (黄河) գետը դեպի արևելք և մտավ Ծին։ Լինգհուն (令狐), Սանգցյուանը (桑泉) (երկուսն էլ ներկայիս Շանսիի Լինյի կոմսությունում), և Ծիու Շուայը (臼衰) (այժմ՝ Յոնջի քաղաքից հյուսիս-արևելք, Շանսի) Ծին նահանգի հարավ-արևմուտքում, մեկը մյուսի հետևից հանձնվեցին Ճոնգերին։ Ցինի դուքս Հուայը զորքեր ուղարկեց դեպի արևմուտք՝ հանդիպելու Ցինի բանակին և կայազորեց Լուլիուին (庐柳) (այժմ Շանսիի Լինյի շրջանից հյուսիս-արևմուտք)։ Ցինի դուքս Մուն գնաց Լուլիու՝ համոզելու Ծինի բանակին` նահանջել դեպի Հուան (այժմ Շանսիի Լինյի շրջանի հարավ-արևմուտք)։ Հու Յանը (狐偃), ով աքսորվել էր Ճոնգերի հետ, միավորեց ուժերը Հուանիում (郇邑) գտնվող Ցինի և Ծինի պաշտոնյաների հետ և աջակցեց Ճոնգերին` հավակնելու միապետի կոչմանը։ Այնուհետև Ճոնգերը առաջնորդեց Ցինի բանակը դեպի Ցյուվո (曲沃) (այժմ՝ Վենսի շրջանից հյուսիս-արևելք, Շանսի) մուտք գործելու Ծինդոույի (晋都翼) (նաև հայտնի է որպես Ցզյան, ներկայիս Յիչեն շրջանի հարավ-արևմուտք, Շանսի)՝ գահը փոխարինելու որպես Ծինի դուքս Վեն։ Ծինի դուքս Հուն փախել է Գաոլյանգ (高梁)՝ Ծին նահանգի հյուսիսային մաս (այժմ Լինֆեն քաղաքից հյուսիս-արևելք, Շանսի), և սպանվել է դուքս Վենի կողմից։

Ճոնգերի գահ բարձրանալուց հետո նա բարձր հեղինակություն ուներ իշխանների շրջանում։ Լյու Շենգը (吕省) և Սի Ռուին (郤芮), ովքեր ծառայում էին Ծինի դուքս Հուին, վախենում էին, որ կհալածվեն Ծինի դուքս Վենի կողմից, ուստի ցանկացել են սպանել նրան։ Նրանք ծրագրել էին հրկիզել նրա պալատը։

Բո Դին լսել է նրանց դավադրության մասին և ցանկացել է ասել Ծինի դուքս Վենին, սակայն դուքս Վենը հրաժարվել է նրան տեսնել, քանի որ նա երկու անգամ փորձել է սպանել դուքս Վենին։ Բո Դին ասաց, որ այն ժամանակ գործում էր պարզապես պատվերով, և հիշեցրեց նրան, «Ծինի դուքս Հուն ոչ մի ոխ չի պահել Գուան Ճոնգի (管仲) դեմ՝ նախկինում նրա վրա նետեր արձակելու համար»։ Երբ Ծինի դուքս Վենը լսեց դա, նա ընդունեց Բո Դիին, իսկ Բո Դին բացահայտեց Լու Շենգի և Սի Ռուիի դավադրությունը։ Լու Շենգը և Սի Ռուին փախան, և Ծինի դուքս Վենը օգնություն խնդրեց Ցինի դուքս Մուից։ Ցինի դուքս Մուն Խուանխե գետի ափին փակեց Լու Շենգի և Սի Ռուիի ճանապարհը։ Ամռանը Ցինի դուքս Մուն երեք հազար Ցին զորք ուղարկեց Ծին՝ օգնելու նրանց ուժեղացնել իրենց պաշտպանությունը։ Մինչ այժմ Ծինի դուքս Վենը սկսեց իր իշխանությունը Ծինում տասնինը տարվա աքսորից հետո։

«Դուքս Յանգի կենսագրության» (公羊传) գրառումները տարբեր են։ Ըստ «Դուքս Յանգի կենսագրություն»-ի՝ մ.թ.ա. 636 թվականի վերջին Ճոնգերը յուրացրել է Ծին նահանգը միայն դուքս Հուի մահից հետո։

Կոնֆուցիոսը (孔子) խուսափեց Ծինի դուքս Վենի համար գահը յուրացնելուց և «Գարուն և աշուն» (春秋) գլխավոր տեքստում չնշեց դուքս Վենի համբարձման մանրամասները։

Իշխանություն խմբագրել

Թագավոր խմբագրել

Ք.ա. 635 թվականին Չժոու Սյան (周襄) թագավորի կրտսեր եղբայրը՝ արքայազնը, գլխավորեց ապստամբությունը, իսկ Չժոու Սյան թագավորը փախավ Չժեն նահանգ և շտապ օգնություն խնդրեց Ծինի դուքս Վենից։ Միևնույն ժամանակ Ցին նահանգը պատրաստվում էր փրկել Չժոու թագավորին։ Ծինի դուքս Վենը ցանկանում էր լինել տիրակալը, և նա օգտվեց այս հնարավորությունից՝ ցույց տալու իր ուժն ու հեղինակությունը։ Հետևաբար, անկախ այն հանգամանքից, որ Ծին նահանգը նոր էր հաստատվել, որոշվում է փրկել կայսրին գործողություն սկսելուց առաջ և թույլ չտալ, որ Ցին նահանգը վարկ ստանա։ Ուստի նա խոստացավ Չժոուի թագավոր Սյանգին և հաղթեց արքայազնի գոտին, և Չժոուի թագավոր Սյանի ուղեկցությամբ վերադարձավ Պեկին։ Ծինի դուքս Վենին իր բարության համար շնորհակալություն հայտնելու համար Չժոուի թագավորը Ծինին նվիրեց Հենեյը (河內), Յանգֆանը (阳樊) և այլ վայրեր։

Վտարում խմբագրել

Այդ ժամանակ մահացել էր Ցինի դուքս Հուն։ Կենտրոնական հարթավայրերում գլխավոր չկար։ Ծինի դուքս Վենը նախ կտրեց Չուի թևերը, հաղթեց Ցաոյին և Վեյին և խզեց դիվանագիտական հարաբերությունները Չուի հետ[10]։

Ք.ա. 633 թվականին (Չժոուի թագավոր Սյանգի քսաներորդ տարին) Սոնգ դինաստիայի մայրաքաղաք Շանգցյուն (商丘) շրջապատված էր Չուի զորքերով։ Ք.ա. 632 թվականի սկզբին Ծինի դուքս Վենը առաջնորդեց իր զորքերը Սոնգին փրկելու համար։ Որպեսզի հատուցի Չու նահանգի հյուրընկալությունը, երբ նա աքսորում էր, նա հրամայեց բանակին նահանջել երեք տուն (իննսուն մղոն) և ջախջախեց Չուի բանակին Պու (濮) քաղաքում (այժմ՝ Պու շրջանից հարավ, Շանդուն)։ Ծինի դուքս Վենը նախագահեց հողի կիրառման դաշինքը և դարձավ հեգեմոն։

Ծինի դուքս Վենը այնուհետև միավորվեց Ցին նահանգի հետ՝ հարձակվելու Չժեն նահանգին կողմ՝ կանխելով Չու նահանգի ապագա հյուսիսային առաջխաղացումը[11]։

Կառավարում խմբագրել

Ցինի դուքս Վենի օրոք կառավարիչներն էին Սի Հուն (郤縠), Սի Ցին (郤溱), Սիան Չժենը (先軫), Չժաո Շուայը (趙衰), Հու Մաոն (狐毛), Հու Յանը (狐偃), Լուան Չժին (欒枝), Սյու Չենը (胥臣), Սիան Ցիե Ծյուն (先且居), Ծի Չժենը (箕鄭), Սյու Յինը (胥嬰), Սիան Դոուն (先都)։

Մահ խմբագրել

Ք.ա. 628 թվականի ձմռանը Ծինի դուքս Վենը մահացավ, և գահ բարձրացավ նրա որդին՝ Ծինի դուքս Սյանը։

Տարիք խմբագրել

Պատմական գրառումները հստակ չեն արձանագրում Ծինի դուքս Վենի ծննդյան ժամանակը։ Գաղթի ժամանակ նրա տարիքի մասին երկու վարկած կար։

  1. Ըստ «Պատմական արձանագրությունների» Լուի դուքս Սիի հինգերորդ տարում (մ.թ.ա. 655 թ.) նա քառասուներեք տարեկան էր, երբ աքսորվում էր, վաթսուներկու տարեկանում վերադարձավ Չինաստան և մահացավ յոթանասուն տարեկան հասակում։
  2. «Ծուո Չժուան, Դուքս Չժուանգի քսանութերորդ տարին», «Ռոնգում ամուսնացավ ևս երկու դուստրերի հետ, մեծ դուստրը Հու Ծին ծնեց Ճոնգերին, իսկ երիտասարդ դուստրը ծնեց Յիվուին»։ «Ծուո Չժուան, Կայսր Չժաոյի տասներեքերորդ տարին» արձանագրում է, «…իմ նախորդի՝ Հու Ծիծի դուքս Վենի որդին… ծննդյան տասնյոթ տարի… մահվան տասնինը տարի», Ծինի դուքս Վենը փախավ տասնյոթ տարեկան հասակում և տասնինը տարի աքսորվեց, մինչև վերջապես վերադարձավ Չինաստան՝ գահը վերցնելու համար։ Նա մահացավ ութ տարի գահին նստելուց հետո՝ քառասունչորս տարեկանում։ Յանգ Բոճուն ստուգեց, որ պատմական գրառումները սխալ էին, և Ցզուան քաղաքում գրանցված Ծինի դուքս Վենի ծննդյան տարեթիվը ճիշտ էր։ Ճոնգերը ծնվել է Լուի դուքս Չժուանգի (մ.թ.ա. 671) 23-րդ տարում, իսկ նրա քույր Բո Ծին ամուսնացել է Ցինի դուքս Մուի հետ Լուի դուքս Սիի հինգերորդ տարում (մ.թ.ա. 655 թ.): Ծուոճուանի «Դուքս Ճաոյի տասներեք տարիները» բնօրինակում գրված է. «Իմ նախահայր դուքս Վենը՝ Հու Ծիծիի որդին, սիրում էր ընծաներ։ Նա ուզում էր սովորել։ Ծնվել էր տասնյոթ տարի առաջ և հինգ մարդ ուներ։
  3. «Գուոյու», «Ծինի դուքսը մահացել է տասնյոթ տարի առաջ»։ Սա համահունչ է Ծուո Չժուանի գրառումներին։

Ընտանիք խմբագրել

Ծնողներ խմբագրել

  • Հայրը՝ Ջինի դուքս Սիան (獻)
  • Մայրը՝ Հու Ծիծի (狐季姬), որը նաև հայտնի է որպես Մեծ Ռոնգ Հու Ծի

Կանայք և հարճեր խմբագրել

  • Վեն Ին (文嬴)
  • Բի Ծի (偪姞)
  • Ծի Կուեյ (季隗)
  • Դու Ցի (杜祁)
  • Ցի Ծիան (齊姜)
  • Հուայ Յին Վ懷嬴)
  • Նան Վեյ (南威)
  • Հարճ Չժոու (周), սերել է Ցինից, Ծինի դուքս Չենի մայրը
  • Կային նաև երկու այլ Ցինի հարճեր

Երեխաներ խմբագրել

  • Բո Թիաո (伯鯈), մայրը` Ծի Կուեյ
  • Շու Լիու (叔刘), մայրը` Ծի Կուեյ
  • Հուան (驩), այսինքն՝ Ցինի դուքս Սյանգը, մայրը` Բի Ծի
  • Յոնգ (雍), մայրը` Դու Ցի
  • Լը (乐), ծնվել է Չեն Ինի կողմից
  • Հեյ Թուն (黑臀), մայրը` Չժոուն և դուստրը՝ Ծինի դուքս Չենը

Դուստր խմբագրել

Բո Ծի (伯姬), որը նաև հայտնի է որպես Չժաո Ծի, Ծուն Ծի

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 夏曆九月九日
  2. ↑ 《左传·定公四年》：“王若曰，晋重、鲁申、卫武、蔡甲午、郑捷、齐潘、宋王臣、莒期”
  3. ↑ 《國語》：「晉公子生十七年而亡。」左傳記載亦同。一說697年，本於《史記》。詳下年齡章節。
  4. ↑ 《左傳‧莊公二十八年》：「又娶二女於戎，大戎狐姬生重耳，小戎子生夷吾。」
  5. ↑ 《韩非子·难三》文公出亡，献公使寺人披攻之蒲城，披斩其祛，文公奔翟。惠公即位，又使攻之惠窦，不得也。及文公反国，披求见。公曰：“蒲城之役，君令一宿，而汝即至；惠窦之难，君令三宿，而汝一宿，何其速也？”披对曰：“君令不二。除君之恶，恐不堪。蒲人、翟人，余何有焉？今公即位，其无蒲、翟乎？且桓公置射钩而相管仲。”君乃见之。 ——或曰：齐、晋绝祀，不亦宜乎？桓公能用管仲之功而忘射钩之怨，文公能听寺人之言而弃斩祛之罪，桓公、文公能容二子者也。后世之君，明不及二公；后世之臣，贤不如二子。不忠之臣以事不明之君，君不知，则有燕操、子罕、田常之贼；知之，则以管仲、寺人自解。君必不诛而自以为有桓、文之德，是臣仇而明不能烛，多假之资，自以为贤而不戒，则虽无后嗣，不亦可乎？且寺人之言也，直饰君令而不贰者，则是贞于君也。死君后生，臣不愧，而复为贞。今惠公朝卒而暮事文公，寺人之不贰何如？
  6. ↑ 顧頡剛：《浪口村隨筆》，「晉文侵曹伐衛之故」條，頁151。
  7. ↑ 佚名 (2017). «寺人披見文公_賞析» (中文). 讀古詩詞網. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  8. ↑ 8,0 8,1 《左传·僖公二十三年》：“及曹，曹共公闻其骈胁，欲观其裸。浴，薄而观之。”杜预注：“骈胁，合干。”孔颖达疏：“胁是腋下之名，其骨谓之肋……骈训比也，骨相比迫若一骨然。”宋孙奕《履斋示儿编·事同》：“晋文骈脇，张仪亦骈脇。”
  9. ↑ 左传·僖公·二十四年
  10. ↑ 顧頡剛：「晉文侵曹伐衛之故」條，頁151-152。
  11. ↑ 顧頡剛：「晉文侵曹伐衛之故」條，頁152。
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ծինի_դուքս_Վեն&oldid=9426193» էջից