Ապրումակցում
Էմպաթիա կամ ապրումակցում, անձի ընդունակությունը՝ հասկանալու ուրիշի հոգեվիճակները և ապրումակցվելու նրա հետ, այսինքն՝ ուրիշների հույզերին հաղորդակից լինելն է[1]։ Համապատասխանաբար, էմպատը այն մարդն է, ում մեջ զարգացած է կարեկցելու ունակությունը։
Ապրումակցելու սահմանումները ներառում են սոցիալական, կոգնիտիվ և հուզական գործընթացների լայն շրջանակ, որոնք հիմնականում վերաբերում են ուրիշներին (և հատկապես ուրիշների զգացմունքները և ապրումները) հասկանալուն։ Դրա տեսակներն են կոգնիտիվ-ճանաչողական, զգացմունքային (կամ աֆեկտիվ), սոմատիկ և հոգևոր ապրումակցումները[2][3][4]։
Էմպաթիան հատկապես հստակորեն է դրսևորվում մարդկանց անմիջական փոխհարաբերություններում։ Այն հաղորդակցման ընդունակության անհրաժեշտ բաղադրիչն է և առանց էմպաթիա չկա մարդկանց լիարժեք շփում։
Օնտոգենեզում էմպաթիան անցնում է զարգացման երկար ուղի (անձի ընդհանուր հոգեկան զարգացման հետ զուգընթաց) և հատկապես մեծ չափով պայմանավորված է անձի բարոյական զարգացման մակարդակով։
Ստուգաբանություն Խմբագրել
Անգլերեն «Էմպաթիա» բառը ծագել է հին հունարեն ἐμπάθεια բառից (empatheia, որը նշանակում է «ֆիզիկական ջերմություն կամ կիրք»)[5]։ Հայերենում բառը թերևս լավագույնս նկարագրում է երևույթը՝ դրան տալով «ապրել» և «կից» (ապրումներից կից, մոտիկ լինել)ապրումակցում իմաստը։
Ապրումակցային բարկություն և վիշտ Խմբագրել
Բարկություն Խմբագրել
Էմպաթիկ զայրույթը զգացմունք է, ապրումակցման տեսակ[6]։ Մարդն այն զգում է այն ժամանակ, երբ մեկ ուրիշին վիրավորում կամ նեղացնում են[7]։ Ապրումակցային զայրույթն առաջացնում է օգնելու և պատժելու ցանկություն։ Որքան մեծ է անձի ողջախոհության զգացումը, այնքան մեծ է հավանականությունը, որ վերջինս սադրանքին բարկությամբ չի պատասխանի։ Այնուամենայնիվ, Էմպատիկ մտահոգությունը էականորեն չի կանխատեսում զայրույթով պայմանավորված արձագանք, և ավելի մեծ անձնական անհանգստությունը կապված է զայրույթի աճի հետ[8]։
Վիշտ Խմբագրել
Ապրումակցային (էմպաթիկ) վիշտը ուրիշի ցավը հասկանալն ու զգալն է։ Այս զգացումը կարող է փոխակերպվել զայրույթի, անարդարության կամ մեղքի զգացման։ Այս զգացմունքները կարող են ընկալվել ի շահ հասարակության[9] (պրոսոցիալ վարքագիծ՝ ուրիշներին օգնելու մտադրություն), սակայն այնուամենայիվ տեսակետները տարբերվում են այն հարցում, թե արդյոք դրանք ծառայում են որպես բարոյական վարքագծի դրդապատճառներ[6][10]։
Ծանոթագրություններ Խմբագրել
- ↑ «The importance of empathy as an interviewing skill in medicine»։ JAMA 266 (13): 1831–2։ October 1991։ PMID 1909761։ doi:10.1001/jama.1991.03470130111039
- ↑ Rothschild, B. (with Rand, M. L.). (2006). Help for the Helper: The psychophysiology of compassion fatigue and vicarious trauma.
- ↑ «A typology of empathy and its many moral forms»։ Philosophy Compass 14 (10)։ 22 August 2019։ doi:10.1111/phc3.12623
- ↑ "The relationship of nursing students' spiritual care perspectives to their expressions of spiritual empathy" Chism, Lisa Astalos ; Magnan, Morris A. The Journal of nursing education, 2009–11, Vol. 48 (11), p. 597–605; United States
- ↑ Harper Douglas։ «empathy»։ Online Etymology Dictionary
- ↑ 6,0 6,1 «Empathy and justice motivation»։ Motivation and Emotion 14 (2): 151–172։ 1990։ doi:10.1007/BF00991641
- ↑ Hoffman, 2000, էջ 101
- ↑ «The role of perspective taking in anger arousal»։ Personality and Individual Differences 43 (3): 507–517։ 2007։ doi:10.1016/j.paid.2006.12.019
- «The role of empathy in anger arousal in violent offenders and university students»։ International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology 56 (4): 599–613։ June 2012։ PMID 22158909։ doi:10.1177/0306624X11431061
- ↑ Eisenberg Nancy, Fabes Richard A, Spinrad Tracy L (2007)։ «Prosocial Development»։ Handbook of Child Psychology։ ISBN 978-0-470-14765-8։ doi:10.1002/9780470147658.chpsy0311
- ↑ «Empathy and Its Discontents»։ Trends in Cognitive Sciences 21 (1): 24–31։ January 2017։ PMID 27916513։ doi:10.1016/j.tics.2016.11.004
Աղբյուրներ Խմբագրել
- Նալչաջյան Ա․ Ա․ (1984 թ.)։ Հոգեբանական բառարան (Լույս ed.)։ Երևան։ էջ 240
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ապրումակցում կատեգորիայում։ |
|
Սա հոգեբանություն մասին անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։ |