Դուքս Մոմչիլոյի տապանաքարեր

Միջնադարյան տապանաքարեր Բոսնիա և Հերցեգովինայում

Դուքս Մոմչիլոյի տապանաքարեր[1], միջնադարյան երեք տապանաքարերից բաղկացած հուշարձանախումբ, որը գտնվում է Բոսնիա և Հերցեգովինայի Տեսլիչի կենտրոնից մոտ 5 կմ դեպի հարավ-արևելք։

Դուքս Մոմչիլոյի տապանաքարեր
Տապանաքարերից գլխավոր տապանաքարը
Քարտեզ
Քարտեզ
Տեսակհուշարձան և տապանաքար
Երկիր Բոսնիա և Հերցեգովինա

Տապանաքարերի ճշգրիտ տեղը գտնվում է Բրկիչա Պոտոկում՝ Վրուչիցա գյուղում։ Նրանք գտնվում են բլրի գագաթին՝ Ստրաժբենիցա բլրի հարավ-արևմտյան կողմերում[2]։

Տեղացիները տապանաքարերն անվանել են դուքս Մոմչիլոյի տապանաքարեր և կարծում են, որ դրանք դուքսի, նրա կնոջ և նրանց երեխայի տապանաքարերն են։ Ոչ մի պատմական կամ հնագիտական հետազոտություն չի հաստատել, որ երբևէ եղել է որևէ դուքս, որը կառավարում էր այդ տարածքը, ոչ էլ Մոմչիլո անունով որևէ այլ կառավարիչ։

Տապանաքարերը ոչ մի պաշտոնական մարմնի հոգածության ներքո չեն։ Ոչ մի հետազոտություն չի պարզել նրանց տարիքը կամ ծագումը։

Թեև չի որոշվել, որ որևէ Վոյվոդե Մոմչիլո ղեկավարել է այդ շրջանը, Բոսնիա և Հերցեգովինայի պատերազմից հետո, երբ հին փողոցները վերանվանվեցին և նորերն անվանվեցին, Վրուչիցայում մի փողոց կոչվում է Վոյվոդե Մոմչիլո փողոց։

Մոմչիլոյի տապանաքար խմբագրել

Տապանաքարերից ամենամեծն է։ Ենթադրվում է, որ դա անձամբ դուքս Մոմչիլոյի տապանաքարն է։ Այն ունի պրիզմատիկ հիմք՝ պատրաստված մեկ կտորից։ Հուշարձանի վերին հատվածը սովորական սարկոֆագի տեսք ունի՝ երկհարկանի տանիքով տան տեսքով։ Այն եզրագծված է 12 սմ հաստությամբ կլոր եզրագծով։ Ծայրերը վերջանում են անկյուններում քարե խնձորակներով։ Քսաներորդ դարի առաջին կեսին հուշարձանը երկար ժամանակ ընկած է եղել։

 
Դուքս Մոմչիլոյի տապանաքարերը

Ամենաակնառու կողմում երևում է ուսից ճիշտ քանդակված թևը՝ արմունկից թեքված, բռունցքով, մական կամ ջահ բռնած։ Դեպի վեր ձգված բթամատով բռունցքի տակ կա մականի բռնակ։ Բռնակի գլուխն էլիպսաձև է՝ երեք շարք ակոսներով։

Մոմչիլոյի կնոջ տապանաքար խմբագրել

Տապանաքարը, որին ժողովուրդը հավատում է, որ դուքս Մոմչիլո Վուկոսավայի կնոջ գերեզմանն է, ավելի փոքր է ամուսնու տապանաքարից։ Այն գտնվում է անմիջապես գլխարկի կողքին։ Երկայնքով թեքված է հյուսիս-հարավ ուղղությամբ։ Տապանաքարն ունի 110 սմ երկարություն, 80 սմ լայնություն և 180 սմ բարձրություն[3]։ Այն ունի 14 սմ լայնությամբ նեղ գոտի մեջտեղում։ Այդ գոտուց այն սկսում է նեղանալ և ավարտվում է գմբեթի տեսքով, որի վրա փորագրված է խնձոր։ Նրանից բոլոր կողմերից ակոսներ ու 14 դաշտեր են իջնում։ Այն տալիս է գմբեթի կամ դեպի ներքև գլխարկի տեսքով։ Ստեչակի վրա այլ զարդապատկերներ չկան։

Որդու տապանաքար խմբագրել

Երրորդ տապանաքարը, որը, ըստ ժողովրդական համոզմունքների, «հերցոգ Մոմչիլոյի որդու գերեզմանն է», գտնվում է գլխավոր հուշարձանից հարավ։ Այն շինարարության մեջ ամենապարզն է, իսկ չափերով՝ ամենափոքրը։ Նրա կառուցվածքը բավականին նման է առաջինին, սակայն այն չի ավարտվում մեկ սրածայրով, այլ յուրաքանչյուր կողմն ունի կանոնավոր սեղանի տեսք։ Ուղղանկյուն-հորիզոնական տանիքի վերին մասում փորագրված է օվալաձև խնձոր։ Այս տապանաքարի եզրերը կտրված են կլոր, 10 սմ հաստությամբ եզրով։ Դրա վրա ոչ մի գրություն չկա, ոչ մի հատուկ քանդակ։

Դուքս Մոմչիլի Ստեչակի պատճենները Դոբոյի թանգարանում խմբագրել

 
Սերբական Հանրապետությունում, Դոբոյի թանգարանում տապանաքարերի պատճենները, հեղինակ` Դրագո Հանդանովիչ

Դոբոյի պետական հաստատություն Տարածաշրջանային թանգարանի լապիդարիումում, բաց երկնքի տակ տապանաքարերի ճշգրիտ պատճենն է տեղադրվել 2012 թվականին[4]։

Երեք տապանաքարերից մեկի առաջին օրինակը տեղադրվել է 2012 թվականի հոկտեմբերի 6-ին։ Պատճենները պատրաստված են երկաթբետոնից և համապատասխանում են բնօրինակին արտաքին տեսքով, չափսերով և տարածական դիրքով։ Տապանաքարերի հեղինակը ակադեմիկոս քանդակագործ և կերամիկ Դրագո Հանդանովիչն է։ Պատրաստումը տևել է գրեթե մեկ տարի[3] Դոբոյի թանգարանի փորձագետների հետ համագործակցությամբ։ Թանգարանային արհեստանոցում աշխատանքին նախորդել է տասնօրյա մնալը դաշտում, որտեղ երեք տապանաքարով գիպսե նեգատիվներից 19 տպագրություն են արել։ Բոլոր երեք օրինակները բաղկացած են 19 գիպսից և ամրացված մասերից։ Պատճենները պատրաստված են մանրահատիկ ֆրակցիայով, ուստի բետոնի ցանցն ու որակը երաշխավորում են տապանաքարերի խիստ ամրությունը։

Հղումներ խմբագրել

  • Petar Bogunović: Iz usorskog kraja i okoline
  • Boško Petrović: Vojvoda Momčilo

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. «Stećci vojvode Momčila – stecak.map» (բոսնիերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  2. Vuković, Željka Draganić. «СТЕЋЦИ ВОЈВОДЕ МОМЧИЛА». Kulturni Centar Teslić (սերբերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  3. 3,0 3,1 Dujić, Dijana (2013 թ․ հունվարի 16). «Stećci uspomena na vojvodu Momčila». Glas Srpske (սերբերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  4. Stjepanović, Ranko (4. stu 2012.). «poljeinfors-bih: Umjetnik Handanović postavlja vjerne kopije tri stećka u Doboju». poljeinfors-bih. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.