Գրիչ թունել
Գրիչ թունել (խորվ.՝ Tunel Grič), հետիոտնային թունել, որը գտնվում է Զագրեբի քաղաքի կենտրոնում՝ պատմական Գրիչ թաղամասի տակ (նաև հայտնի է որպես Հրադեց կամ Գորնի-Գրադ)։ Կառուցվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ՝ որպես օդային հարձակման ապաստարան։ Թունելը կրկին օգտագործվել է միայն 1990-ականներին, կրկին ծառայել է որպես ապաստարան Խորվաթիայի անկախության պատերազմի ժամանակ։ 2016 թվականին թունելը վերակառուցվել և բացվել է հանրության համար՝ դառնալով զբոսաշրջային և տարբեր մշակութային միջոցառումների վայր։
 | |
|---|---|
.jpg) | |
| Տեսակ | pedestrian tunnel? |
| Երկիր |  Խորվաթիա |
| Տեղագրություն | Զագրեբ |
 | |
 | |
Նկարագրություն խմբագրել
Գրիչ թունելը ձգվում է 350 մետր Մեսնիչկա փողոցից մինչև Ստեփան Ռադիչ փողոց[1][2] և ունի 3,2 մետր լայնություն[3]։ Կենտրոնական դահլիճը մոտ 100 մետր երկարություն[4] և 5,5 մետր լայնություն[1] ունի։
Թունելն ունի վեց ելք՝ արևմտյանը՝ դեպի Մեսնիչկա փողոց, արևելյանը՝ Ռադիչա փողոցի թիվ 19 տան բակը[5] և չորս ճյուղ դեպի հարավ՝ Իլիցա և Յոսիպ Տոմիչ փողոցների տների բակերը։ Այս ելքերից մեկը տանում է դեպի Տոմիցա փողոցի թիվ 5ա տունը (Արվեստների այգի), մյուսը տանում է դեպի Իլիցայի թիվ 8 տունը։ Մնացած երկու ճյուղերը (դեպի Իլիցայի թիվ 28 և թիվ 30 տները) ամբողջությամբ ավարտված չեն։
Թունելի հատակի մակերեսը մոտավորապես 2200 քմ է[6]։
Թունելը բաց է հանրության համար ամեն օր ժամը 9:00-ից մինչև 21:00-ն[2][7][8]։
Պատմություն խմբագրել
.jpg)
1943 թվականին, վախենալով Զագրեբի ռմբակոծությունից[9], Խորվաթիայի վարչապետ Նիկոլա Մանդիչը հրամայեց Գորնի-Գրադ բլրի տակ ստեղծել հանրային օդային հարձակման ապաստարան։ Ապաստանը, ըստ նրա պահանջների, պետք է միջանցքներով միացվեր բլրի արևելյան և արևմտյան մասերին[4][10]։
Թունելի նախագծման և կառուցման համար հատկացվել է 141,2 մլն կուն։ Կառույցի նախագծումը վստահվել է ինժեներներ Աբրամովիչին, Սենյակովիչին և Վայդային։ Սկզբում թունելը նախատեսվում էր կառուցել 90 աշխատանքային օրում, սակայն բարձր գնաճի պատճառով դրա արժեքը բարձրացավ մինչև 490 միլիոն կուն, իսկ բացումը տեղափոխվեց 1944 թվական[4]։
Շուտով թունելի նախագիծը հայտնվեց քննադատության տակ։ 1944 թվականի փետրվարին Զագրեբի շինարարական կոմիտեն հայտարարություն տարածեց, որում ասվում էր, որ «հանուն տրանսպորտային կապերի ապաստարանի ստեղծումը լիովին անտեղի է» և որ «չափազանց մեծ ուշադրություն է դարձվում դրան»։ Կոմիտեի մեկ այլ փաստարկն այն էր, որ այս թունելը կարող է տեղավորել ընդամենը 5000 մարդ, և, ըստ հաշվարկների, դրա կառուցման արժեքը մեկ անձի համար կազմում է 60,000 կուն, որը հանձնաժողովը չափազանց բարձր է համարել։ Սակայն թունելի շինարարությունը շարունակվել է, թեև նախագծի որոշ մանրամասներ չեն իրականացվել։ 1944 թվականի մայիսին Զագրեբի քաղաքապետ Իվան Վերները հրաժարվեց ընդարձակ կենտրոնական դահլիճ ստեղծելու ծրագրից։ Թունելը կառուցվել է հիմնականում տեղական շինանյութերի օգտագործմամբ, ինչպիսիք են Զագրեբի շրջակայքի մանրախիճը և Բոսնիայի փայտանյութը[4]։
1947 թվականին՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո, թունելը վերանորոգվել է։ Աշխատանքներ են տարվել կառուցվածքը խոնավությունից պաշտպանելու համար[4]։ 1949 թվականին թունելն օգտագործվել է որպես պահեստ սննդամթերք արտադրող Malina ընկերության կողմից[9]։
1949 թվականի հոկտեմբերի 31-ին փաստաթղթով առաջարկվում էր կառուցել ևս մեկ միջանցք, որը տանում է դեպի Գուպչևա-Զվեզդա տարածք (թունելի կենտրոնից մոտ 2 կմ հյուսիս)։ Այս նախագիծն այդպես էլ իրականություն չդարձավ, սակայն որոշ ժամանակ անց կառուցվեց գրեթե 100 մետր երկարությամբ կենտրոնական դահլիճ։ Զագրեբի մշակութային և տեղեկատվական կենտրոնի տնօրեն Էմիլ Մատեշիչը (խորվաթական Kulturno informativni centre) կարծում է, որ դրա կառուցումը պայմանավորված է Սառը պատերազմի ժամանակ լարված քաղաքական իրավիճակով և իրականացվել է գաղտնի. թունելի կառուցմանն առնչվող որոշ փաստաթղթեր դեռևս չեն հրապարակվել Խորվաթիայի պաշտպանության նախարարության կողմից[4]։
Վերակառուցում խմբագրել
21-րդ դարի սկզբին թունելը վերակառուցելու մի քանի առաջարկներ արվեցին, ներառյալ թանգարանի ստեղծումը և երկու վերելակների տեղադրումը, որպեսզի մարդիկ կարողանան Գորնի-Գրադ հասնել Տուշկանաց թաղամասից՝ առանց զառիթափ բլուրը բարձրանալու։ Այս ծրագրի իրականացումը հետաձգվել է անորոշ ժամանակով[1]։
Վերակառուցման ծրագիրը վերջնականապես հայտարարվեց 2015 թվականի ապրիլին[11], իսկ աշխատանքները սկսվեցին 2016 թվականի ապրիլի 18-ին[12]։
Դրանք պետք է ավարտվեին երեք փուլով. առաջին փուլը թունելի վերանորոգումն էր, երկրորդ փուլը վերելակի տեղադրումն էր Գորնի-Գրադում, երրորդ փուլը զբոսաշրջիկներին գրավելու համար արվեստի օբյեկտների ստեղծումն էր։ Վերականգնման առաջին փուլի համար հատկացվել է 1 350 000 կուն (180 000 եվրո), այն ավարտվեց հուլիսի 6-ին, և Գրիչի թունելը պաշտոնապես բացվեց հանրության համար[5][13][14]։
Այնուամենայնիվ, վերակառուցումը քննադատվել է անվտանգության նախազգուշական միջոցների բացակայության պատճառով։ Հաղորդվում է, որ թունելում բացակայում են հակահրդեհային համակարգերը, մեխանիկական օդափոխության համակարգ[6][8][15]։ Իսկ տարհանման ելքը հրդեհի դեպքում չափազանց խնդրահարույց է որակվել։
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրիչ թունել» հոդվածին։ |
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 «Kolovoz 2005». Zagreb.hr (խորվաթերեն). City of Zagreb. 2005 թ․ օգոստոսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
- ↑ 2,0 2,1 Lippe-McGraw, Jordi (2016 թ․ հուլիսի 11). «World War II Bomb Shelter in Croatia Now Open to the Public». Travel + Leisure (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 26-ին.
- ↑ Devčić, Matej (2016 թ․ հուլիսի 6). «Jutros smo ušli u upravo dovršeni novouređeni Tunel Grič koji spaja Mesničku i Radićevu; ovako izgleda». Telegram.hr (խորվաթերեն). Zagreb. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Malbaša, Ana (2016 թ․ հուլիսի 29). «Tajne tunela Grič: Od skloništa i susreta Pavelića i Tita '44. do današnjeg prostora za muzej i šetnicu». Nacional (խորվաթերեն). Zagreb. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
- ↑ 5,0 5,1 «Gotova prva faza radova na tunelu Grič». Zagreb.hr (խորվաթերեն). City of Zagreb. 2016 թ․ հուլիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
- ↑ 6,0 6,1 Balija, Petra (6 December 2016). «Tunel Grič nije siguran jer nije riješeno što u slučaju požara». Večernji list (in Croatian). Retrieved 22 December 2016.
- ↑ «A new attraction - The Grič Tunnel Opens to Public». Zagreb Tourist Board. 2016 թ․ օգոստոսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
- ↑ 8,0 8,1 Pauček Šljivak, Marina (2016 թ․ հուլիսի 7). «FOTO Obišli smo tek otvoreni tunel Grič: Građani za Index otkrili što su nekad u njemu radili». Index.hr (խորվաթերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
- ↑ 9,0 9,1 Ryan, Beth (2016 թ․ հուլիսի 7). «Revamped Zagreb tunnel to open to public». Time Out Croatia (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 26-ին.
- ↑ «Grič Tunnel in Zagreb, Croatia». Lonely Planet (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 26-ին.
- ↑ «Gradonačelnik najavio obnovu tunela Grič koji spaja Radićevu i Mesničku ulicu». Zagreb.hr (խորվաթերեն). City of Zagreb. 2015 թ․ ապրիլի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
- ↑ «Započeli radovi na sanaciji tunela Grič». Zagreb.hr (խորվաթերեն). City of Zagreb. 2016 թ․ ապրիլի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
- ↑ Forjan, Ivan (2016 թ․ հուլիսի 7). «ZAGREB IMA NOVU ATRAKCIJU Sve što trebate znati o novootvorenom tunelu Grič». Dnevnik.hr (խորվաթերեն). Nova TV. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
- ↑ «Hrvatska: Otvoren Tunel Grič - još jedna turistička senzacija u Zagrebu - Vijesti sa Balkana i Svijeta». e-vijesti.com (խորվաթերեն). 2016 թ․ հուլիսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
- ↑ «Zatvoren jedan od izlaza tunela Grič». Dnevnik.hr (խորվաթերեն). 2016 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.