Գորոդեայի գետտո

Գորոդեայի գետտո (1941 թվականի ամառ – 1942 թվականի հուլիսի 17), հրեական գետտո, Մինսկի մարզի Նեսվիժսկի շրջանի Գորոդեա գյուղի և հարակից բնակավայրերի հրեաների հարկադիր վերաբնակեցման վայր՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում նացիստական Գերմանիայի զորքերի կողմից Բելառուսի տարածքի գրավման ժամանակ հրեաների հետապնդման և ոչնչացման գործընթացում։

Գորոդեայի օկուպացիա և գետտոյի ստեղծում

Նախապատերազմական տարիներին Գորոդեա բնակավայրում ապրել է 796 հրեա^[1]։

1941 թվականի հունիսի 26-ին բնակավայրը գրավվել է Վերմախտի զորքերի կողմից, և օկուպացիան տևել է մինչև 1944 թվականի հուլիսի 2-ը (4-ը^[2])^[3]^[1]։ Գրավելով Գորոդեան՝ գերմանացիները, իրականացնելով հրեաների ոչնչացման նացիստական ծրագիրը, քաղաքում կազմակերպել են գետտո^[4]^[5]^[6]։

Գետտոյի վերացում

Հուշահամալիրի մաս

1942 թվականի հուլիսի 17-ի (18-ի^[4]^[7]) վաղ առավոտյան քաղաքային գետտոյի տարածքը շրջափակվել է ոստիկանների կողմից։ Բանտարկյալներին հրամայել են շտապ հավաքվել կայարանամերձ հրապարակում։ Ոստիկանները մանրակրկիտ խուզարկել են գետտոները, շրջել տներում և հրեաներին հավաքել նշված վայրում։ 1137 մարդ քշվել է հրապարակ, նրանց հրամայվել են պառկել գետնին՝ դեմքով դեպի ներքև: Նրանց, ովքեր փորձել են գլուխները բարձրացնել կամ բողոքել, ծեծել են մինչև մահ կամ տեղում գնդակահարել, իսկ լացող երեխաներին սպանել են փայտերով։ Բեռնատարներով եկել են 50 պատժիչներ և մեքենաները քշել են ուղիղ մարդկանց վրայով։ Ողջ մնացած հրեաներին տարել են Գորոդեայի ծայրամասում գտնվող ավազի քարհանք և գնդակահարել։ Շատերին թաղել են դեռ ողջ^[1]^[4]^[8]։ Հրեաների մի մասին սպանել են՝ բահերով կտրելով նրանց գլուխները^[9]^[7]։

Այդ օրը սպանվել են Գորոդեայի գետտոյում մնացած 1137 հրեաները^[5]^[10]^[7]։

Սպանությունների կազմակերպիչներ և իրականացնողներ

Պահպանվել են «ակցիայի» (գերմանացիները նման էվֆեմիզմով են անվանել զանգվածային սպանությունները) որոշ կազմակերպիչների և կատարողների անունները․ նրանց թվում են եղել Մոցկալո ավանի ոստիկանության պարետ Բոլեսլավը, Նեսվիժի քաղաքային բանտի պետի տեղակալ Ալեքսանդր Սեմենովիչ Կուդլաչը, պոլիցայ Կուլակովսկին^[11]^[1]։

Հիշատակ

Գորոդեայում նացիզմի զոհերի գերեզմանին հրեաների մասին հիշատակում չկա^[1]։ 2004 թվականին գյուղում կառուցվել է Գորոդեայի գետտոյի զոհված հրեաների հուշահամալիր (հեղինակ՝ Լեոնիդ Լևին)։ Հուշահամալիրը հրեական խորհրդանշական տան ավերված անկյուն է, որտեղ կացարանի մասին հիշեցնում են միայն երեք պատուհանները: Դեպի սպանության վայր է տանում արոսենիների ծառուղու երկայնքով ձգվող նեղ արահետը, որի կարմիր հատապտուղները նման են արյան կաթիլների։ Մոտակայքում ձգվում է 1137 քարից բաղկացած թմբաշարքը, որոնք հավաքել են շրջակա գյուղերի բնակիչները՝ ի հիշատակ աղետի զոհերի^[12]^[13]^[14]^[7]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Л. Смиловицкий. Гетто Белоруссии — примеры геноцида Արխիվացված է Դեկտեմբեր 3, 2013 Wayback Machine-ի միջոցով: (из книги «Катастрофа евреев в Белоруссии, 1941—1944 гг.»
↑ «Памяць. Нясвіжскi раён», 2001, էջ 238
↑ «Памяць. Нясвіжскi раён», 2001, էջ 275
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Կաղապար:РЕЭ
↑ ^5,0 ^5,1 Справочник о местах принудительного содержания, 2001, էջ 46
↑ Холокост на территории СССР, 2011, էջ 230-231
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 Холокост на территории СССР, 2011, էջ 231
↑ «Памяць. Нясвіжскi раён», 2001, էջ 242, 246-247
↑ Л. Левин. Городея — бывшее еврейское местечко., Минск: газета «Авив», июнь-июль 2004
↑ «В Минской области на месте убийства 1137 евреев открыт мемориал жертвам Холокоста». Newsru.com. 2004-07-18. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-09-02-ին. Վերցված է 2010-08-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Памяць. Нясвіжскi раён», 2001, էջ 246-247
↑ Holocaust in Gorodeya Արխիվացված է Դեկտեմբեր 23, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.)
↑ «В Минской области на месте убийства 1137 евреев открыт мемориал жертвам Холокоста». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-09-02-ին. Վերցված է 2017-10-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Леонид Левин. Хатынь». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-10-15-ին. Վերցված է 2017-10-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

Աղբյուրներ

Գրքեր և հոդվածներ

Г. П. Пашкоў, У. Н. Дражын, Л. Ф. Крупец i iнш. (рэдкал.), С. П. Самуэль (укладальнік) «Памяць. Нясвіжскi раён». — Мн.: «Беларуская энцыклапедыя», 2001. — 632 с. — ISBN 985-11-0206-7(բելառուս.)
Л. Смиловицкий. По следам еврейских кладбищ Беларуси. Городея. Արխիվացված է Հունվար 12, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով:
Адамушко В. И., Бирюкова О. В., Крюк В. П., Кудрякова Г. А. Справочник о местах принудительного содержания гражданского населения на оккупированной территории Беларуси 1941—1944. — Мн.: Национальный архив Республики Беларусь, Государственный комитет по архивам и делопроизводству Республики Беларусь, 2001. — 158 с. — 2000 экз. — ISBN 985-6372-19-4.
Л. Смиловицкий. Гетто Белоруссии — примеры геноцида Արխիվացված է Դեկտեմբեր 3, 2013 Wayback Machine-ի միջոցով: (из книги «Катастрофа евреев в Белоруссии, 1941—1944 гг.»)
Городея // Российская еврейская энциклопедия / Главный редактор Г. Г. Брановер. — Москва: Российская академия естественных наук, Российско-израильский знциклопедический центр «ЭПОС».;
Беларусь сегодня Արխիվացված է Դեկտեմբեր 18, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով:: Их убили полицаи: мемориал жертвам Городейского гетто
Т. Г. Вершицкая. Холокост на территории СССР. Энциклопедия / Гл. ред. И. А. Альтман. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: РОССПЭН, 2011. — С. 230-231. — 1143 с. — ISBN 978-5-8243-1463-2.

Լրացուցիչ գրականություն

Черноглазова Р. А., Хеер Х. Трагедия евреев Белоруссии в 1941—1944 гг.: сборник материалов и документов. — Изд. 2-е, испр. и доп.. — Мн.: Э. С. Гальперин, 1997. — 398 с. — 1000 экз. — ISBN 978-985-6279-02-0.
Смиловицкий Л. Л. Катастрофа евреев в Белоруссии, 1941—1944. — Тель-Авив: Библиотека Матвея Черного, 2000. — 432 с. — ISBN 9789657094242.
Свидетельствуют палачи. Уничтожение евреев на оккупированной территории Беларуси в 1941—1944 гг. / Составители В. И. Адамушко, И. П. Герасимова, В. Д. Селеменев. — 2-е издание. — Мн.: НАРБ, 2010. — 199 с. — ISBN 978-985-6372-67-7.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գորոդեայի գետտո» հոդվածին։

[autogenerated1-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Л. Смиловицкий. Гетто Белоруссии — примеры геноцида Արխիվացված է Դեկտեմբեր 3, 2013 Wayback Machine-ի միջոցով: (из книги «Катастрофа евреев в Белоруссии, 1941—1944 гг.»

[«Памяць._Нясвіжскi_раён»—2001——238-2] «Памяць. Нясвіжскi раён», 2001, էջ 238

[«Памяць._Нясвіжскi_раён»—2001——275-3] «Памяць. Нясвіжскi раён», 2001, էջ 275

[autogenerated2-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Կաղապար:РЕЭ

[Справочник_о_местах_принудительного_содержания—2001——46-5] 5,0 ^5,1 Справочник о местах принудительного содержания, 2001, էջ 46

[Холокост_на_территории_СССР—2011——230-231-6] Холокост на территории СССР, 2011, էջ 230-231

[Холокост_на_территории_СССР—2011——231-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 Холокост на территории СССР, 2011, էջ 231

[«Памяць._Нясвіжскi_раён»—2001——242,_246-247-8] «Памяць. Нясвіжскi раён», 2001, էջ 242, 246-247

[9] Л. Левин. Городея — бывшее еврейское местечко., Минск: газета «Авив», июнь-июль 2004

[10] «В Минской области на месте убийства 1137 евреев открыт мемориал жертвам Холокоста». Newsru.com. 2004-07-18. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-09-02-ին. Վերցված է 2010-08-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[«Памяць._Нясвіжскi_раён»—2001——246-247-11] «Памяць. Нясвіжскi раён», 2001, էջ 246-247

[12] Holocaust in Gorodeya Արխիվացված է Դեկտեմբեր 23, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.)

[13] «В Минской области на месте убийства 1137 евреев открыт мемориал жертвам Холокоста». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-09-02-ին. Վերցված է 2017-10-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[14] «Леонид Левин. Хатынь». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-10-15-ին. Վերցված է 2017-10-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]