Գիտության մասին խելացի մարդու ուղեցույցը
«Գիտության մասին խելացի մարդու ուղեցույցը», ըստ ֆեմինիստների՝ «Գիտության մասին խելացի տղամարդու ուղեցույցը» (The Intelligent Man's Guide to Science), ամերիկացի գրող և գիտնական Իսահակ Ազսիմովի գիտությունների վերաբերյալ ընդհանուր ուղեցույց։ Առաջին անգամ հրատարակվել է 1960 թվականին Basic Books գիտական գրքերի ամերիկյան հրատարակչության կողմից։Վերանայված տարբերակները հրատարակվել են տարբեր վերնագրերով, ինչպիսիք են՝ «Գիտության մասին խելացի մարդու նոր ուղեցույցը» (1965), «Գիտության մասին Ազիմովի ուղեցույց» (1972 թ.) և «Գիտության մասին Ազիմովի նոր ուղեցույց» (1984)։
Գիտության մասին խելացի մարդու ուղեցույցը անգլ.՝ The Intelligent Man's Guide to Science | |
---|---|
![]() | |
Տեսակ | գրավոր աշխատություն |
Ժանր | էսսե |
Հեղինակ | Այզեկ Ազիմով |
Երկիր | ![]() |
Բնագիր լեզու | անգլերեն |
Գրվել է | 1960 |
Հրատարակչություն | Basic Books? |
Նախորդ | asimov's guide to science? |
Հաջորդ | The new Intelligent Man's Guide to Science? |
Գիրքը դրական արձագանքների է արժանացել. այն գնահատվել է որպես գիտության վերաբերյալ լավ գրված աշխատանք։
Նախապատմություն և հրապարակման պատմություն
խմբագրելBasic Books հրատարակչությունից Լեոն Սվիրսկին 1959 թվականին Ազիմովի հետ առաջին անգամ խոսել է գիտության մասին ընդհանուր պատկերացում տվող գիրք գրելու մասին, և նրանք մայիսի 13-ին հանդիպել են Ազիմովի տանը՝ քննարկելու մանրամասները։ Վեց օր անց Ազիմովը գիրքը գրելու պայմանագիր է ստացել՝ 1500 դոլար կանխավճարով[1]162։ Այդ ժամանակ Ազիմովը մեկ տարի էր, ինչ թողել էր դասախոսական պարտականությունները Բոստոնի համալսարանում և իրեն ամբողջովին նվիրել էր գրքեր գրելուն։ Նա արդեն հրատարակել էր 11 ոչ գեղարվեստական գիրք, այդ թվում՝ գրքեր քիմիայի, ֆիզիկայի, աստղագիտության մասին, քոլեջի մակարդակի կենսաքիմիայի դասագիրք և գիտական շարադրությունների ժողովածու։ Այնուամենայնիվ, նա մի պահ երկմտել է ամբողջ գիտության վերաբերյալ մեծ գիրք գրելու հեռանկարից, և նա հետաձգել է պայմանագրի ստորագրումը մինչև հուլիսի 15-ը՝ ընկերոջ (և ապագա կնոջ) Ջանեթ Ջեփսոնի խրախուսանքը[1]165–166։
Գրքի վերնագիրն առաջարկել է Լ. Սվիրսկին, որն ընտրվել է որպես կանխամտածված հարգանքի տուրք Բեռնարդ Շոուի «Սոցիալիզմի և կապիտալիզմի մասին խելացի կնոջ ուղեցույցը» (1928) գրքին[1]179։ Ազիմովը մտավախություն ուներ, որ այդ անվանումը կարող էր ընկալվել որպես էլիտար և նվաստացուցիչ, և որպես այլընտրանք առաջարկել է «Գիտության ուղեցույց բոլորի համար» անվանումը, սակայն Սվիրսկին չի համաձայնվել։ Տարիներ անց, երբ նյարդայնացած ֆեմինիստները նրան հարցրել են, թե ինչու է գիրքը սահմանափակվում տղամարդկանց համար, Ազիմովը պնդել է, որ վերնագրի «խելացի մարդը» (intelligent man) իր մասին է[1]179–180. այդպիսով գրքի երրորդ հրատարակությունը վերնագրվել է «Գիտության մասին Ազիմովի ուղեցույց» (Asimov's Guide to Science)։ Ըստ Սվիրսկիի գիրքը պետք է սահմանափակվեր 20-րդ դարում կատարված գիտական նվաճումներով։ Ազիմովը, սակայն, գերադասել է պատմականորեն մոտենալ յուրաքանչյուր ոլորտին՝ սկսած հին հույներից կամ, առնվազն, Գալիլեո Գալիլեյից։Որպես կանոն, երբ Ազիմովին տալիս էին խմբագրական ցուցումներ, որոնց հետ նա համաձայն չէր, նա անտեսում էր դրանք և գիրքը գրում էր այնպես, ինչպես ցանկանում էր[1]183։ Գիտության տարբեր ոլորտները կազմելով Ազիմովը նախընտրել է սկսել տիեզերքից որպես ամբողջություն և աստիճանաբար շրջանակը նեղացնելով այնքան, մինչև վերջում հասել է ուղեղի ներսը[1]179–180։
Ազիմովը սկսել է աշխատել գրքի վրա հոկտեմբերի 2-ին և պարզել է, որ իր մտավախություններն իզուր էին. նա, առանց որևէ դժվարության, օրական գրում է 6000-ից մինչև 10000 բառ[1]183–184։ 1958 թվականի հունվարի 27-ին Ազիմովը կարողացավ ավարտված ձեռագրի առաջին կեսը հանձնել Basic Books հրատարակչությանը[1]185–186, սակայն մեկ ամիս անց հանդիպման ժամանակ Սվիրսկին առաջարկել է գիրքը կիսով չափ կրճատել, որպեսզի այն տեղավորվի մեկ հատորի մեջ[1]188–189։ Այդ պահին Ազիմովին մնացել էր երկու գլուխ, որ գիրքն ավարտեր, բայց եթե գիրքը ենթարկվելու էր նման արմատական կրճատումների՝ այն ավարտելու պատճառ չտեսնելով, նա դադարեցրել է աշխատանքը[1]190։ Ազիմովը վերսկսել է աշխատանքն այն բանից հետո, երբ մարտի 11-ին տեղեկացվել է, որ Սվիրսկին չի փորձի կիսով չափ կրճատել գիրքը, փոխարենը կհրատարակի այն երկու հատորով[1]190–191։ Սվիրսկիի պնդմամբ գիրքը ներառել է գենետիկ Ջորջ Բիդլի գրած ներածականը։ Ազիմովը համարել է, որ իր աշխատանքն ուրիշի կողմից գրված ներածության կարիքը չունի, և չնայած, որ Բիդլի ներածությունը շատ էլեգանտ է գնահատել, նա սրտնեղել է դրա ընդգրկումից[1]195։ Ազիմովը վերջին գլուխները հանձնել է Basic Books գրահրատարակչությանն ապրիլի 21-ին[1]193–194, իսկ հավելվածները՝ մայիսի 4-ին[1]194։
Ստուգելով գրքի շարվածքը, Ազիմովը սարսափով նկատել է, որ Սվիրսկին շարունակում է կրճատել գրքի նյութի մոտ 30%-ը։ Ազիմովը հնարավորինս շատ տեղեկություններ է ավելացրել շարվածասյուներում, բայց այնուամենայնիվ, դա նրան չի գոհացրել[1]195–196։
«Գիտության մասին խելացի մարդու ուղեցույցը» գիրքն առաջին անգամ հրատարակվել է 1960 թվականին Basic Books գրահարատարակչությունում։ Այն հրատարակվել է վերանայված հրատարակություններով՝ 1965 թվականին «Գիտության մասին խելացի մարդու նոր ուղեցույց, 1972 թվականին «Գիտության մասին Ազիմովի ուղեցույց» և 1984 թվականին «Գիտության մասին Ազիմովի նոր ուղեցույց» վերնագրերով[2]։
Արձագանքներ և ճանաչում
խմբագրել«Գիտության մասին խելացի մարդու ուղեցույցը» գրքի մասին դրական են արձագանքել ֆիզիկոս Դերեկ Փրայսը՝ Science և Ֆլոյդ Ք. Գեյլը՝ Galaxy Science Fiction ամսագրերում[3], ինչպես նաև Ջոն Պֆայֆերը՝ The New York Times ամսագրում ոչ միանշանակ ակնարկով է հանդես եկել։
Փրայսը Ազիմովի ստեղծագործությունը նորություն է համարել գիտահանրամատչելի գրականությունում։ Ըստ Փրայսի, Ազիմովն ուսումնասիրել է ամբողջ ժամանակակից գիտությունը։ Ըստ Գեյլի, Ազիմովը լավ է գրում և նույնիսկ դժվար հասկացությունները հեշտ ըմբռնելի է դարձրել[3]։ Ըստ Պֆայֆերի, Ազիմովը փորձել է դիտարկել գիտության չափազանց շատ ասպեկտներ իրեն հասանելի սահմանափակ տարածքում և նյութերը սեղմել է «այն աստիճանի, որ արդյունքում գրեթե ստացվել է զարգացումների ցուցակ, որոնց միջև անցումները ոչ ադեկվատ են»։ Եվ եզրակացրել է, որ Ազիմովը «լավ ներածություն է պատրաստել ժամանակակից հետազոտությունների համար», որ «ավելի լավ կլիներ, եթե նա ավելի շատ զբաղվեր այն եզակի, ստեղծագործական գրությամբ, որին նա այդքան ակնհայտորեն ընդունակ է»։
«Գիտության մասին խելացի մարդու ուղեցույցը» գիրքն առաջադրվել է «Ազգային գրքի մրցանակի» (National Book Award) ոչ գեղարվեստական գրականության անվանակարգում՝ պարտվելով լրագրող Ուիլյամ Լ. Շիրերի «Երրորդ ռեյխի վերելքն ու անկումը» (1960)[1]224։ Ազիմովը հայտարարել է, որ «Գիտության մասին խելացի մարդու ուղեցույցը» գրքի շնորհիվ նա ճանաչվել է գիտական գրականության ոլորտի խոշոր գործիչ[1]239–241։
«Գիտության մասին Ազիմովի ուղեցույցը» վերանայվել է Ջոն Չենեյի կողմից «Ժամանակակից ֆիզիկա» գիտական ամսագրում[4][5]։ «Գիտության մասին Ազիմովի նոր ուղեցույցը» դրական արձագանքների է արժանացրել Փոլ Ստյուվեն՝ Quill & Quire կանադական ամսագրում[6], Մարգրետ Ջ. Մաքֆադենը՝ «Երիտասարդության պաշտպանների ձայն» (Voice of Youth Advocates) դեռահասային գրական հանդեսում[7] և Ռոբերտ Հ. Բելը՝ Science Books & Films-ում[8], ինչպես նաև ոչ միանշանակ գրախոսական է գրել Է. Լ. Ուիլյամսը «Choice»-ում[9]։ Գիրքը գրախոսվել է նաև Ջիմ Փիրիի կողմից՝ Chemical Engineer-ում և գենետիկ Հ. Բենթլի Գլասի կողմից՝ The Quarterly Review of Biology կենսաբանական ամսագրում[10][11]։
Ստյուվեն գիրքն համարել է լավ գրված և Ազիմովին է վերագրել «Գիտության մասին Ազիմովի ուղեցույցը» գրքի հրատարակումից հետո եղած տեխնոլոգիայի զարգացումները[6]։ Մաքֆադենը գիրքը համարել է հաճելի ընթերցվող, և գովել է Ազիմովին՝ «դինոզավրերից մինչև ռոբոտներ, արեգակնային համակարգից մինչև ֆիզիկայի նոր հայտնագործություններ» նոր տեղեկություններ ներկայացնելու համար[7]։ Բելը գիրքը համարել է մանրակրկիտ և գրավիչ՝ Ազիմովին վերագրելով «աստղագիտության, երկրաբանության, ֆիզիկայի և քիմիայի հանրագիտարանային գիտելիքներ» և «օրգանական քիմիայի, բջջային ֆունկցիայի և տեսության, մանրէաբանության, մարդու մարմնի և նրա կարիքների, էվոլյուցիայի և մտքի զգալի իմացություն և գիտելիքներ», ինչպես նաև օգտակար «պատկերներ, էսքիզներ և քարտեզներ» տրամադրելու համար[8]։ Ուիլյամսը գովաբանել է Ազիմովին արհեստական ինտելեկտի, համակարգիչների, քաղցկեղի, արեգակնային համակարգի, քվազարների, սև խոռոչների, էվոլյուցիայի և էներգետիկ ճգնաժամի մասին նորացված մեկնաբանություններով տեղեկությունների համար, սակայն հիասթափեցնող է համարել գենային ինժեներիայի վերաբերյալ թարմ տեղեկությունների բացակայության համար։ Ուիլյամսը նաև նշել է, որ «լուսանկարները քիչ են, և դրանց որակն այնքան էլ լավը չէ, որքան 1972 թվականի հրատարակության մեջ։ Բովանդակության աղյուսակը բաժանված է շատ օգտակար ենթավերնագրերի, ինչը հեշտացնում է այն որպես արագ տեղեկատու օգտագործելը։ Անվանումները և առարկայական ինդեքսները լավն են»[9]։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 Asimov, Isaac (1980). In joy still felt : the autobiography of Isaac Asimov, 1954-1978. Internet Archive. Garden City, N.Y. : Doubleday. ISBN 978-0-385-15544-1.
- ↑ Asimov, Isaac (1984). Asimov's New Guide to Science. New York: Basic Books. էջեր iv, xv–xvi. ISBN 0-465-00473-3.
- ↑ 3,0 3,1 Gale, 1961
- ↑ Cheney, 1977
- ↑ «Contemporary Physics». Taylor & Francis (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
- ↑ 6,0 6,1 Stuewe, 1985
- ↑ 7,0 7,1 McFadden, 1985
- ↑ 8,0 8,1 Bell, 1985
- ↑ 9,0 9,1 Williams, 1985
- ↑ Pirie, 1985
- ↑ Glass, 1986
Գրականություն
խմբագրելԳրքեր
խմբագրել- Asimov, Isaac (1984). Asimov's New Guide to Science. New York: Basic Books. ISBN 0-465-00473-3.
- Asimov, Isaac (1980). In Joy Still Felt. The Autobiography of Isaac Asimov, 1954–1978. Garden City, New York: Doubleday & Company, Inc.
Պարբերականներ
խմբագրել- Bell, Robert H. (1985). EBSCO «Asimov's new guide to science (Book Review)». Science Books & Films. 20.
{{cite journal}}
: Check|url=
value (օգնություն) - Cheney, John (1977). EBSCO «Asimov's Guide to Science (Book Review)». Contemporary Physics. 18 (2).
{{cite journal}}
: Check|url=
value (օգնություն) - Gale, Floyd C. (1961). «The Intelligent Man's Guide to Science by Isaac Asimov. Two volumes. Basic Books, Inc». Galaxy Science Fiction. 20 (2).
- Glass, Bentley (1986). EBSCO «Asimov's New guide to science (Book Review)». The Quarterly Review of Biology. 61. doi:10.1086/414886.
{{cite journal}}
: Check|url=
value (օգնություն) - McFadden, Margrett J. (1985). EBSCO «Asimov's new guide to science (Book Review)». Voice of Youth Advocates. 8.
{{cite journal}}
: Check|url=
value (օգնություն) - Pirie, Jim (1985). EBSCO «Asimov's New guide to science (Book Review)». Chemical Engineer (419).
{{cite journal}}
: Check|url=
value (օգնություն) - Stuewe, Paul (1985). EBSCO «Asimov's new guide to science (Book Review)». Quill & Quire. 51.
{{cite journal}}
: Check|url=
value (օգնություն) - Williams, E. L. (1985). EBSCO «Asimov's new guide to science (Book Review)». Choice. 22.
{{cite journal}}
: Check|url=
value (օգնություն)