Վիքիպեդիա

Գամբելայի մարզ

Գամբելա կամ Գամբելլա, (ամհարերեն՝ ጋምቤላ), պաշտոնապես հայտնի նաև որպես Գամբելա ժողովուրդների տարածաշրջան, տարածաշրջանային պետություն է Արևմտյան Եթովպիայում։ Այն նախկինում հայտնի էր «Շրջան 12» անունով։ Մայրաքաղաքը՝ Գամբելան է։ Շրջանը տեղակայված է Բարո և Ակոբո գետերի մեջտեղում՝ արևմտյան մասում, և ընդգրկում է Բարո կամ Օփենոն (Ագնուակի ժողովրդի բնիկ լեզվով) գետը։

Գամբելա
Gambela Region
Դրոշ Զինանշան


ԵրկիրԵթովպիա Եթովպիա
ԿարգավիճակԵթովպիայի շրջաններ
Մտնում էԵթովպիա
ՎարչկենտրոնԳամբելա
ՂեկավարOmot Ojulu Obub (GPDM)
Հիմնական լեզուանիվավերեն,ամհարերեն,աֆան օրոմոներեն,մաջանգերեն
Պաշտոնական լեզուներամհարերեն
Բնակչություն (2017)435,999[1]
Տարածք29,782.82 km2 (11,499.21 sq mi)[2]
Սահմանակցում էՕրոմիա և South West Ethiopia People's Region?
ISO 3166-2 կոդET-GA

Գամբելայում գտնվում է Գամբելա ազգային պարկը, որը կազմում է մոտ 5,061 քառակուսի կիլոմետր կամ շրջանի տարածքի 17% -ը։

Ժողովրդագրություն խմբագրել

Եթովպիայի կենտրոնական վիճակագրական գործակալության (ՔՀԱ) կողմից 2007 թվականին անցկացված մարդահամարի տվյալներով Գամբելայի մարզն ունի 307,096 բնակչություն` բաղկացած 159,787 արական և 147,309 իգական սեռի ներկայացուցիչներից։ Քաղաքային բնակիչները կազմում են՝ 77.925 մարդ կամ բնակչության 25.37%-ը։ 29,782,82 քառակուսի կիլոմետր գնահատված տարածքում՝ այս տարածաշրջանում գնահատվում է 10 մարդ՝ կմ² խտությամբ։ Ամբողջ տարածաշրջանի համար հաշվարկվել է 66,467 տնային տնտեսություններ, ինչը նշանակում է, որ տարածաշրջանում միջինը 4,6 մարդ ապրում է տնային տնտեսություններում, քաղաքային ներքին տնտեսություններում միջինում՝ 3,8 մարդ, իսկ գյուղական տնային տնտեսություններում`4,9 մարդ։ Գամբելայի մարզում հիմնականում բնակվում են տարբեր նիլոտիկ էթնիկ փոքրամասնություններ (նուեր 64,66%, անուակներ 29,6%, մեժենգներ 5%)։

Գամբելան անգուական ժողովրդի պատմական հայրենիքն է։ Վերջին տարիներին լուրջ բախումներ են տեղի ունեցել Անուակի և նոր ժամանած եթովպացիների միջև, որոնց սովորաբար անվանում են «լեռնաբնակներ»։ Պատճառն այն էր, որ Ագնուակի բնակիչները երեք օրվա ընթացքում՝ ուրբաթ օրվանից կիրակի, զոհվում էին լեռնաշխարհի կողմից Ազգային պաշտպանության ուժերի աջակցությամբ։

Ցեղասպանությունից հետո Ագնուակի բնակիչները դեռ սգում ու արդարություն են պահանջում, որպեսզի դեպքի մեղավորները պատասխանատվության ենթարկվեն։ Մոտավորապես 1994 թվականին ազգային մարդահամարը ցույց տվեց, որ շրջանի բնակչությունը կազմում էր՝ 181.862 մարդ 35.940 տնային տնտեսություններում, որից 92.902-ը տղամարդ էին, իսկ 88.960-ը կին։ 27,424-ը կամ բնակչության 15,08%-ը քաղաքային բնակիչներ էին։(Այս տվյալները ներառում են նաև վորեայի բոլոր 19 և 6 այլ քեբելների գնահատականները, որոնք չեն հաշվարկվել։ Այս տարածքներում հաշվարկվում էր 19,465 բնակիչ՝ 9,203 տղամարդ և 10,262 կին։) Էթնիկ շրջանի վեց ամենամեծ խմբերն էին ՝ Նուերը (39,7%), Անիվավան (27,45%), Ամհարան (7,74%), Օրոմոն (6,49%), Մաջանգը (5,76%) և Կաֆիչոն (4,18%)։ Մնացած բոլոր էթնիկ խմբերը կազմում էին բնակչության 8.68%-ը։ Որպես առաջին լեզու՝ նուերերենով խոսում է բնակչության 39,72% -ը։ 27,47% -ը խոսում են անիվավերեն, 8,44%-ը ամհարերեն, 6,45%-ը աֆանօրոմոներեն, և 5,75%-ը մաջանգերեն։ Մնացած 12,17% -ը խոսում է ներկայացված մնացած բոլոր հիմնական լեզուներով[3]։ 2017 թվականին բնակչությունը կազմել է 435,999 մարդ[1] :

2005 թ.-ի դրությամբ Գամբելայի համար կենսամակարդակի հաղորդված ընդհանուր ցուցանիշների արժեքները ներառում են հետևյալը. Բնակիչների 44% -ը պատկանում է ամենացածր հարստության քվինտիլին. մեծահասակների գրագիտությունը տղամարդկանց համար կազմում է 57,5%, իսկ կանանց համար ՝ 22,8%; իսկ տարածաշրջանային նորածինների մահացությունը կազմում է 92 նորածինների մահ 1000 կենդանի ծնունդից, ինչը ավելի մեծ է, քան երկրի միջինը `77. այս մահերի առնվազն կեսը տեղի է ունեցել նորածինների կյանքի առաջին ամսվա ընթացքում[4]։

Կրոն խմբագրել

Շրջանի բնակչության 70.1%-ը բողոքական է, 16.8% ուղղափառ քրիստոնյա, 4.9% մուսուլման, 3.8% ավանդական կրոններ[5]։

Փախստականների ճամբարներ խմբագրել

Գամբելա շրջանում տեղակայված են մի շարք փախստականների ճամբարներ(շուրջ 268,000 փախստականներ), որոնք 2016թվականի օգոստոսին տեղափոխվել են Հարավային Սուդանից[5]։

Նգուենյի Պուգնիդո 1 Պուգնիդո 2 Թիերկիդի Կուլե Հրեա Լեյչուոր Օկուգո
2016թվեր – ~62,800 – ~54,750 ~49,410 ~42,570 ~4,480 –
2018 թվեր ~83,660 ~66,400 ~17,300 ~71,100 ~53,340 ~60,060 – ~13,630

Տնտեսություն խմբագրել

CSA-ն հայտնել է, որ 2004-2005 թվականներին Գամբելայում արտադրվել է 3734 տոննա սուրճ՝ հիմնվելով Եթովպիական սուրճի և թեյի ղեկավարության հաշվետվությունների հիման վրա։ Սա կազմում է Եթովպիայի ընդհանուր արտադրության 1.64%-ը։ CSA-ն ի վիճակի չէր տրամադրել Գամբելի անասնագլխաքանակի հաշվարկները[5]։ 2000 թվականի մայիսի 26-ին թվագրված զեկույցում ՄԱԿ-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը նշել է, որ տրիպանոսոմիազը այդ ժամանակաշրջանում խոշոր եղջերավոր անասունների հիմնական խնդիրն էր[6]։ 1970 թվականին տարածքում տարածված էր այս հիվանդության համաճարակը[7]։Ենթադրվում է, որ Գամբելան նավթային մեծ պաշարներ ունի։ 2003 թվականի հունիսին Եթովպիայի կառավարությունը համաձայնագիր ստորագրեց Մալայզիայի Պետրոնասի հետ` համատեղ ուսումնասիրելու և զարգացնելու նավթային ռեսուրսները Գամբելլա շրջանում[8]։ Հետագայում,այդ տարվա հոկտեմբերին, Պետրոնասին շնորհվեց սեյսմիկ տվյալների ձեռքբերման պայմանագիր՝ Չինաստանի նավթի հետախուզության բյուրոյի հետ[8]։2007-ի հունվարին Գամբելայի ջրի և հանքերի զարգացման բյուրոն հայտարարեց ձեռքով շահագործվող 13 նոր հորատանցքերի, 54 խորը ջրերի նոր հորերի և չորս աղբյուրների հորատման ծրագրի մասին։ Սա 26,000 բնակիչների համար կապահովի խմելու ջրի մատչելիությունը՝ պետության ծածկույթը առկա 27%-ից բարձրացնելով մինչև 42% 6 միլիոն բիր[9]։ Գամբելան Ժիկավոի հետ կապող 102 կմ ասֆալտապատ ճանապարհի շինարարությունը սկսվել է 2008 թվականին՝ ավելի քան 446 միլիոն բիր բյուջեով[10]։

Վարչական ստորաբաժանումներ խմբագրել

Չնայած Գամբելան բաժանված է վարչական գոտիների և տարածված է ինչպես Եթովպիայի մյուս շրջանները, այս տարածաշրջանում գրանցվել են ավելի շատ փոփոխություններ քան ցանկացած այլ տարածաշրջանում։ Դրանք կարող են շփոթեցնել յուրաքանչյուրին, ով հետևում է դրանց զարգացմանը։ Սկզբնապես Գամբելան բաժանված էր չորս վարչական գոտիների ՝ առանց համապատասխան անունների (1, 2, 3 և 4) և մեկ հատուկ վորեդաի։ 2001 թ.-ին, երբ CSA- ն թողարկեց իր մոդելային մշակաբույսերի գույքագրումը, չորս գոտիները միավորվեցին, իսկ Գոդերը միացավ երկրորդ վարչական գոտուն։

2007 թվականի մարդահամարի արդյունքում Գամբելան վերաբաժանվել է երեք գոտու (անվանվել է երեք ամենամեծ էթնիկ խմբերի անունով), իսկ Իթանգ քաղաքի շրջակայքը դարձել է հատուկ վորեդա։ Առկա վորդեաի սահմանները տեղափոխվել են, մի քանի նոր գոտիներ ստեղծելու համար։ Այդ գոտիներն են.

  • Անիվավա գոտի
  • Մաժանգի գոտի
  • Նուերի գոտի
  • Իտանգ (վորեդա)

Անիվավա գոտին Գամբելա շրջանի ամենամեծ գոտին է և ներառում է նաև Գամբելա մայրաքաղաքը։ Տեղանքը հիմնականում հարթ է և գտնվում է ծովի մակարդակից 400-ից 550 մետր բարձրության վրա, բայց Անուվաա գոտու արևելյան ծայրամասերում և, մասնավորապես, ամենաարևելյան գոտում ՝ Մաջանգը, մասամբ գտնվում է լեռնաշխարհում և բարձրանում է մոտավորապես 2000 մետր՝ արևելյան մասի սահմանում։

Իշխող կուսակցության նահանգապետեր և նախագահներ խմբագրել

1991 թվականից 2018 թվականներին Գամբելլայի շրջանի նահանգապետերը և իշխող կուսակցության նախագահները

  • Ագվա Ալեմու(ԳԺԱՇ) 1991 – 1992
  • Օկելո Ուուման (ԳԺԱՇ) 1992 – 1997
  • Օկելլո Գնիգելո (ԳԺԺՃ) Օգոստոս 1997 – 2003
  • Օկելլո Աքվեյ 2003 – 2004
  • Քիթ Տուախ Բիթոու(գործող) Հունվար 2004 – 2005
  • Օմոդ Օբոնգ (ԳԺԺՇ) 29 Սեպտեմբեր 2005 – Ապրիլ 2013
  • Գաթլուակ տութ խոտ(ԳԺԺՇ) Ապրիլ 2013 – Հոկտեմբեր 2018
  • Օմուդ Օջուլու Օբուբ(ԳԺԺՇ) Հոկտեմբեր 2018 – մինչ այժմ

(Այս ցուցակը կազմված է Worldstatesmen.org- ի տեղեկատվության հիման վրա[11])

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Population Projection of Ethiopia for All Regions At Wereda Level from 2014 – 2017. Federal Democratic Republic of Ethiopia Central Statistical Agency. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 4-ին.
  2. ↑ 2011 National Statistics Արխիվացված Մարտ 30, 2013 Wayback Machine
  3. ↑ 1994 Population and Housing Census of Ethiopia: Results for Gambela Region, Vol. 1 Արխիվացված Նոյեմբեր 19, 2008 Wayback Machine, Tables 2.1, 2.7, 2.15, 2.18, 2.23 (accessed 1 September 2009)
  4. ↑ Macro International Inc. "2008. Ethiopia Atlas of Key Demographic and Health Indicators, 2005." (Calverton: Macro International, 2008), pp. 2, 3, 10 (accessed 28 January 2009)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 «Situation South Sudan». data.unhcr.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 20-ին.
  6. ↑ "Local History in Ethiopia" Արխիվացված 2008-02-27 Wayback Machine (pdf) The Nordic Africa Institute website (accessed 29 January 2008)
  7. ↑ "Local History in Ethiopia" Արխիվացված 2008-02-27 Wayback Machine (pdf) The Nordic Africa Institute website (accessed 29 January 2008)
  8. ↑ 8,0 8,1 "Seismic Survey Project in Ethiopia Put into Operation" Արխիվացված 2007-09-29 Wayback Machine (ZPEB press release)
  9. ↑ "Bureau launches 71 water projects in Gambella State" Արխիվացված 2007-09-27 Wayback Machine (Walta Information Center)
  10. ↑ "Construction of Gambella-Etang-Jikawo asphalt road well in progress"(չաշխատող հղում), Ethiopian News Agency, 13 May 2009 (accessed 30 May 2009)
  11. ↑ According to the account provided by Human Rights Watch (HRW), there was a president of Gambela prior to Okello Ouman, who was killed by his own troops in 1991. HRW provides no further information on this individual, not even a name."Targeting the Anuak: Human Rights Violations and Crimes against Humanity in Ethiopia's Gambella Region" Արխիվացված 2014-07-25 Wayback Machine

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գամբելայի_մարզ&oldid=9551878» էջից